Chụp ảnh Tết thời bao cấp

Ảnh Tết gia đình xưa (khoảng 1960). Nguồn: Hiệu ảnh Quốc Tế.

Lưu Xuân qua ống kính

Nhiửu gia đình Hà Nội có thói quen dạo giao thừa. Đ‚n mặc đẹp hay không còn tùy điửu kiện - vì thời bao cấp vải lụa ít, lại qua phân phối- nhưng phải sao cho thanh lịch. Họ thường dẫn cả nhà tới đửn Ngọc Sơn, chùa Trấn Quốc... và đi chụp ảnh.

Thời đó chụp được bức ảnh không hử dễ, cũng không có tâm lý cẩu thả. Chụp ảnh ngà y Tết cà ng phải nghiêm chỉnh, thể hiện mình là con người phong nhã - bác Thiện, tay máy kử³ cựu gốc là ng ảnh Lai Xá của hiệu Quốc Tế nhấn mạnh.

Ghi tên, xếp hà ng. Tới lượt thì bình tĩnh kính trên nhường dưới, đứng ngồi ngay ngắn theo hướng dẫn của người chụp. Những bức ảnh như thế được phóng lên, treo tại chỗ trang trọng trong nhà - chị Thu, con gái bác Thiện, cũng thợ Quốc Tế nối nghiệp cha, góp lời.

Thập niên bốn năm sáu mươi thế kỷ trước, số hiệu ảnh mới ra lò nhiửu khó đếm hết. Những Thiện Ký (Hà ng Điếu), Quang Trung (Hà ng Bông), Kim Lai (Đinh Tiên Hoà ng), Hoà ng Hải (Hà ng Bà i), Tam Anh (Hà ng Gai)... đửu của tư nhân. Từ công tư hợp doanh như Quốc Tế tới các hợp tác xã có nhiửu địa điểm nhưng trụ sở chính vẫn loanh quanh Hồ Gươm như Phương Đông (Hà ng Khay), Nắng Xuân (Hà ng Bà i)...

Nhiửu là thế mà dịp Tết phục vụ nhân dân còn không xuể. Cánh thợ chúng tôi chia hai kíp trực sáng chiửu. Trực giao thừa thì nghỉ mùng 1, nhưng dễ phải tăng ca. Nói chung, anh trực tiếp đứng chụp hiếm khi được ăn Tết, bác Thiện kể.

Sáng xuân mùng 1, mùng 2 tới lượt đám thanh niên. Bọn anh cứ quần loe áo lông ra đường chơi xuân - ông anh Thăng quái nhà phố Hà ng Bông ôn cố sự - Phải có tâm lý của người bấy giử. Cả xã hội cùng khó khăn, mấy ai đủ điửu kiện trưng diện. Đã trưng diện thì phải chụp pô ảnh mới bõ ăn Tết.

Tết bao cấp, ra công viên chụp ảnh. Nguồn: Internet.

Dăm bảy đường sướng khổ

Ngà y nay muốn tự sướng (selfie) hay cả nhà cùng sướng chỉ cần nghếch Iphone là m cái lẻm. Không ưng, là m cái khác. Bấm mửi tay, đẹp mới thôi. Bởi vậy nghe chuyện và i chục năm trước cứ như cổ tích.

Máy ảnh thuộc hà ng quý hiếm. Cá nhân cà ng khó kiếm, may ra đi học nước ngoà i mang vử. Thường là máy Kiev của Nga, Praktica của Đông Đức. Còn vớ được con Leica, Tây Đức thì quá ưu việt, đến dân thợ đứng hiệu cũng tranh già nh nhau từng cái, bác Thiện tiếp tục kể.

Bởi vậy, người ta hay và o hiệu chụp dù vất vả cháº³ng kém đi đong gạo mua thịt. Lắm khi gặp phiửn phức không đâu, tưởng tới lượt mình bỗng thòi ra một anh láu cá - đến sau lừa lừa xé giấy ghi tên ngoà i phòng viết mới - chiếm chỗ. Thế là cãi nhau cháº³ng kiêng Tết nhất, cháº³ng quan tâm cái nhã còn hay mất.

Nay, sự phát triển của máy kử¹ thuật số, smartphone khiến lượng khách và o hiệu chụp ảnh Tết giảm háº³n. Tiệm ảnh vắng ngơ, lòng chợt nao nao nhớ vử thời đã xa ấy.

Tất nhiên phần đông vẫn tôn trọng quy củ, thậm chí nhường lượt cho mấy gia đình nheo nhóc - bác Thiện cười vui - Một lượt mất tới mười lăm, hai mươi phút. Máy cổ thao tác chậm, ngắm người và o kính mử, hiện hình dáng chuẩn rồi mới lắp phim và o, mở ống kính bắt hình. Lúc đấy mà ai buồn ngủ, nhỡ nhắm mắt lại thì....

Một người nhắm còn dùng kử¹ thuật nảy mắt (sửa phim) tạm chấp nhận. Và i người nhắm, hửng cả bức hình, chỉ có cách mời khách lên chụp lại. Lúc ấy Tết đã qua từ đời tám hoánh.

Tết thường là dịp đón người đi xa vử. Nhà tôi cứ mùng 2 hoặc mùng 4. Hẹn một ông thợ ảnh hoặc người nà o đó có máy ảnh, chụp hộ hoặc có lấy tiửn công - họa sĩ Bùi Thanh Phương nhớ lại- Cứ y hẹn, anh em quần áo chỉnh tử từ nhà , tập trung chật kín cả khung hình.

Đông đúc hoà nh tráng thế song cũng chỉ xí được một hai kiểu vì phim hiếm lắm. Phim mốc, hửng là chuyện cơm bữa. Chưa kể vớ phải bác a-ma-tơ. Chỉnh đốn hà ng ngũ mất khối thời gian, cười mửi mồm đến khi và o ảnh môi lại bị rung, lại nảy kiện tụng sao em mắt nhắm, chị mắt mở?.

Người ta dà nh dụm cả năm cho bản thân, con cái xúng xính một chút. Chụp một bức ảnh bằng cả ngà y lương nhưng được cái sướng.
à”ng Đại hoà i cổ

à”ng Đại, thâm niên hai chục năm vác ống kính dạo, nhấp ngụm trà nóng, nói: Sư phụ truyửn nghử cho tôi là thợ dạo thời bao cấp đấy. Thỉnh thoảng có được người ta mời tới nhà chụp nhưng cụ thích ra ngoà i công viên hơn.

Theo lý giải của ông Đại thì người thợ ảnh luôn có chất nghệ sĩ, chất ngẫu hứng. Người ta dà nh dụm cả năm cho bản thân, con cái xúng xính một chút. Chụp một bức ảnh bằng cả ngà y lương nhưng được cái sướng. Bố mẹ thì bế con, ông bà đứng giữa. Chụp dưới gốc cây hay cạnh hồ nước cháº³ng hạn. Đẹp lắm.

Ảnh chụp ngoà i đẹp tự nhiên hơn trong phòng. Mỗi tội hồi ấy chưa có điện thoại, hết Tết muốn tìm bác thợ lấy ảnh nhiửu khi đi đến rạc cáº³ng rồi vử tay không.

Chúng tôi cũng phải tìm khách, trao ảnh mới lấy được tiửn, không có đặt cọc như ở hiệu. Giử kử¹ thuật số, in ảnh lấy ngay chứ trước phải chử và i tuần. Bử công in rồi không thấy khách đến lấy thà nh ra đầu xuân đã buồn - ông Đại gói lại câu chuyện.

Bức ảnh dưới đáy hòm

Những bức ảnh rửa ra không thấy người đến nhận đã tiếc, chụp đẹp, trao tay rồi nhưng người trong ảnh không được xem còn đáng tiếc hơn.

Bà Nhà i nhà ngoà i đê Yên Phụ, gần bảy mươi tóc vẫn đen nhánh. Lúc nói chuyện, ánh mắt bà cứ hướng vử phía bãi sông.

Hơn bốn mươi năm nay, tôi không chụp ảnh. Ngà y Tết chỉ muốn ở nhà vì còn phải chăm ruộng. Con Lan Anh cứ cằn nhằn bà cháº³ng chịu đi chơi xuân với các cháu - bà Nhà i nói. Ruộng của bà chỉ là khoanh đất nhử trồng mùi. Mùi già gần Tết ra hoa, bà thường cắt một nhánh cắm lên bà n thử.

Đáng nhẽ là hoa cải. Anh ấy thích hoa cải nhưng thấy nó, tôi lại buồn. Sau câu nói bà ngồi lặng, hồi lâu mới lục cái hòm gỗ cũ, lấy dưới đáy lên một cuốn album. Album trắng gần hết, cuối cùng mới thấy gà i bức ảnh đen trắng nhòe mà u thời gian chụp đôi nam nữ trẻ trung đứng cạnh bãi cử.

Bọn tôi quen nhau trước khi anh nhập ngũ. Trong thời gian tập luyện ở thao trường, tôi có lên thăm rồi yêu nhau. Tết đấy, anh được vử phép để chuẩn bị và o Nam chiến đấu. Giao thừa bà Nhà i mải giúp bố mẹ việc nhà . Trưa mùng 1 mới trốn ra gặp người yêu.

Bức ảnh kỷ niệm chụp ở vườn hoa. Bà Nhà i không nhớ tên người chụp, nghe đâu là thợ cứng của hiệu ảnh phố Hà ng Điếu, ra đường phục vụ nhân dân. Đến hẹn bà lấy ảnh, rồi ngóng địa chỉ từ gia đình người yêu để gửi và o chiến trường. Ai ngử nhận tin anh hy sinh trên đường hà nh quân.

Có một mùa hoa cải/nở và ng trên bến sông/Em đang thì con gái/đợi anh chưa lấy chồng...

Bà nhận nuôi Lan Anh - đứa cháu họ mất gia đình hồi Mử¹ đánh bom Hà Nội (1972). Hai mẹ con tựa nhau sống tới lúc con gái lấy chồng. Bà lại chăm cháu. Cháu cũng lớn. Bà bán nhà phố, mua cho con nhà khác và mua luôn một mảnh xóm bãi, trước trồng cải sau trồng mùi. Lan Anh nhiửu lần lăn đùng ngã ngửa đòi mẹ vử sống chung nhưng bà kiên quyết không.

Tôi già , sinh hoạt ẩm ương. Xa thương gần thường, ở chung dễ sinh chuyện - bà Nhà i nói thế, mắt lại nhìn lên bà n thử không ảnh. Có lẽ cô con gái đà nh phải chấp nhận để mẹ dà nh khoảng thời gian cuối đời người cho mùa hoa cải của mình.