thanh-am-xam.png

Hát Xẩm là một loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian độc đáo, ra đời đã hơn 700 năm. Bên cạnh giá trị nghệ thuật, hát Xẩm còn là loại hình âm nhạc dân gian mang đậm tính nhân văn, thẩm mỹ và giáo dục về đạo đức, lối sống của mọi tầng lớp trong xã hội. Hà Nội, thành phố của di sản văn hóa, từ lâu đã trở thành nơi lưu giữ và phát triển nhiều loại hình diễn xướng dân gian đặc sắc, trong đó có hát Xẩm. Từ một loại hình âm nhạc truyền thống độc đáo bị thất truyền, nhờ đam mê và sự cố gắng không mệt mỏi của những người tâm huyết, xẩm Hà thành đã và đang sống lại và có sức lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống tinh thần người dân Hà Nội. Không dừng lại ở đó, những người yêu xẩm Hà Nội còn đưa loại hình âm nhạc này "sống" gần hơn với nhân dân Thủ đô nói riêng và cả nước nói chung bằng việc tạo ra những không gian, "đất diễn" mới cho Xẩm. Đưa Xẩm trở thành loại hình âm nhạc đường phố góp phần tạo nên nét đặc sắc riêng văn hóa phố phường của Thăng Long – Hà Nội.

xam-2.png

Đặc điểm của Xẩm gắn liền với hình ảnh của người dân nghèo khổ, người khiếm thị. Nội dung các bài Xẩm thường phản ánh hiện thực xã hội qua từng thời kỳ cụ thể. Nghệ thuật hát Xẩm yêu cầu cao về biểu đạt cảm xúc và thành thạo chơi nhạc cụ. Nội dung và ca từ trong hát Xẩm thường là hình thức hát nói, vừa hát vừa kể chuyện mang tính tự sự và lời văn, phản ánh tâm tư và suy nghĩ của người dân trước xã hội và nhà nước thời bấy giờ.

Nhà nghiên cứu Trần Việt Ngữ, người có nhiều năm nghiên cứu nghệ thuật Xẩm, cho biết: hát Xẩm có 8 làn điệu chính: Xẩm chợ, Xẩm xoan (chênh bong), Huê tình (riềm huê); Xẩm nhà trò (ba bậc), Nữ oán (phồn huê), Hò bốn mùa, Hát ai, Thập ân.

hat-xam-4.png
trang-chu-thu-vien-anh(1).jpg
trang-chu-thu-vien-anh-11.png

Chợ Đồng Xuân do người Pháp xây dựng năm 1889, khánh thành vào năm 1890, sau đó được xây kiên cố vào đầu thế kỷ XX. Chợ Đồng Xuân là chợ bán buôn lớn nhất Bắc kỳ hồi đó, hằng ngày lượng người đổ về Đồng Xuân rất đông - đây là điều kiện “sân khấu” lý tưởng cho Xẩm chợ ra đời, phát triển.

hat-xam-11.png

Xẩm chợ khởi nguồn từ cuộc sống của những người dân lao động bình thường, phần lớn là những nghệ sĩ mù, hát rong khắp nơi. Họ sử dụng các nhạc cụ truyền thống như đàn bầu, đàn nhị, phách và trống, tạo nên những giai điệu đặc trưng, thấm đượm tình cảm và sâu lắng. Lời hát Xẩm thường xoay quanh những câu chuyện về đời sống, tình yêu, công lý và thậm chí là những lời chỉ trích xã hội.

Theo nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến, do người hát hầu hết đều bị khiếm thị nên họ lấy thơ lục bát có nội dung buồn hay éo le hoặc các bài ca dao nói về thân phận người nghèo, do đó dễ khiến người nghe rung động. Sau một ngày mưu sinh vất vả, chiều xuống, vợ chồng con cái những gia đình hát Xẩm tay chiếu tay nhị dắt díu nhau về bãi An Dương (nay thuộc quận Ba Đình). Những năm 1930, khu vực nói trên có tới mấy chục nhóm nên có tên gọi là “xóm Xẩm”.

trang-chu-thu-vien-anh-5(1).png
trang-chu-thu-vien-anh-5.png
trang-chu-thu-vien-anh-6.png

Xẩm tàu điện, còn có tên gọi khác là Xẩm Bờ Hồ. Bởi trạm tàu điện của Hà Nội ở Bờ Hồ – Hồ Gươm. Từ trạm Bờ Hồ, tàu điện tỏa đi các tuyến Yên Phụ, chợ Bưởi, chợ Mơ, Cầu Giấy, Hà Đông, Vọng nối nông thôn với nội thành. Những chuyến tàu điện do Pháp mở có số lượng khách đông đúc, thường xuyên, đã tạo nên “sân khấu” lý tưởng cho Xẩm tàu điện ra đời.

Xẩm tàu điện xuất hiện và phát triển như một hình thức Xẩm thích nghi với đô thị hóa. Các nghệ sĩ Xẩm bắt đầu biểu diễn trong các toa tàu điện để kiếm sống, mang nghệ thuật truyền thống này đến gần hơn với người dân đô thị. Với sân khấu chính là các toa tàu nên khi biểu diễn Xẩm, các nghệ nhân đã rất khéo léo “nương” theo hoàn cảnh, chọn nhạc cụ gọn nhẹ và điều chỉnh âm lượng, cường độ của giọng hát, tiếng đàn sao cho phù hợp, giúp hành khách thư giãn giữa tiếng tàu chạy đinh tai nhức óc.

hat-xam-12.png

Nội dung các bài Xẩm tàu điện cũng không dài lê thê, giai điệu buồn… như Xẩm ở làng quê, Xẩm chợ mà ngắn gọn hơn, tiết tấu nhanh, rộn ràng hơn… Thường mỗi bài Xẩm có cấu trúc, độ dài vừa vặn với lịch trình đón, trả khách của tàu điện, để không một hành khách nào phải nghe dang dở một bài Xẩm. Bên cạnh đó, Xẩm tàu điện còn có các bài quảng cáo bán hàng như: tăm tre, thuốc cam Hàng Bạc, thuốc ho bà lang Trọc, dầu cù là… phục vụ người buôn bán.

thiet-ke-chua-co-ten-2.png
hat-xam-5.png

Xẩm nhà trò là một dòng Xẩm độc đáo, phát triển trong các không gian biểu diễn sang trọng và tư gia ở Hà Nội, phá vỡ quy tắc truyền thống về không gian diễn xướng dân gian. Dòng Xẩm này, xuất hiện vào đầu thế kỷ 20, thời điểm đời sống đô thị phát triển và hệ thống ca quán nở rộ. Xẩm nhà trò phản ánh nhu cầu thưởng thức văn hóa phong phú của tầng lớp trung lưu, và được biểu diễn trong không gian ca quán, nơi tụ họp của các tao nhân mặc khách. Đặc biệt, dòng Xẩm này đã bổ sung chất trữ tình, văn chương và tính tự sự cho Xẩm Hà thành, mở rộng không gian và nội dung biểu diễn của Xẩm.

Xẩm nhà trò giữ nguyên “hồn cốt” truyền thống của Xẩm với thơ lục bát và chữ Nôm, nhưng chọn lọc tác giả văn học một cách kỹ càng hơn. NSND Xuân Hoạch chia sẻ, cũng như Xẩm chợ và Xẩm tàu điện, Xẩm nhà trò có các tác phẩm đặc trưng cho dòng Xẩm này, như “Anh Xẩm” của Tản Đà và “Mục hạ vô nhân” của Nguyễn Khuyến, được biểu diễn với sự kết hợp của ca và diễn trò. Sự linh hoạt và khả năng ứng tác của các nghệ nhân Xẩm cũng được thể hiện qua việc họ có thể sáng tác ca từ nhanh chóng tùy theo yêu cầu gia chủ.

hat-xam-6.png

Tuy nhiên, giống như ca trù, Xẩm nhà trò đã dần thất truyền do sự suy tàn của hệ thống ca quán. Việc khôi phục dòng Xẩm này gặp khó khăn do tiêu chí khắt khe của nhà trò, không phải nghệ nhân Xẩm nào cũng đủ tiêu chuẩn biểu diễn trong ca quán. Công cuộc hồi sinh Xẩm nhà trò càng gian nan khi hầu hết các nghệ nhân dân gian đều đã khuất núi. Những người còn lại, có khi, cũng chỉ nhớ “mang máng” về một dòng Xẩm Hà thành nức tiếng thuở xưa…

Nội dung & trình bày: Tô Ngọc Oanh

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Cột cờ Hà Nội: Chứng nhân lịch sử ngày tiếp quản Thủ đô
    Nằm trong khuôn viên của Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam trên đường Điện Biên Phủ, quận Ba Đình, Hà Nội, Cột cờ Hà Nội là di tích lịch sử thời Nguyễn còn tương đối nguyên vẹn nhất trong khu vực Hoàng thành Thăng Long kể từ đầu thế kỷ XIX đến nay. Nơi đây, đúng vào ngày 10/10/1954, lần đầu tiên lá cờ đỏ sao vàng của nước Việt Nam độc lập được kéo lên đỉnh Cột cờ, tung bay trên bầu trời Hà Nội.
  • Dấu son ngoại giao văn hóa Thăng Long – Hà Nội
    Hà Nội với vị thế là Thủ đô – trái tim của Việt Nam, đã thể hiện được vai trò đầu tàu, dẫn dắt trong hầu hết các lĩnh vực kể từ khi thành lập nước (2/9/1945), đến ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954), tới ngày thống nhất non sông (1975) và hiện tại. Trong đó, Hà Nội đạt được nhiều thành tựu nổi bật về ngoại giao, nhất là ngoại giao văn hóa, trở thành điểm sáng và hình mẫu của cả nước.
  • Chờ đợi sự bứt phá và sáng tạo
    Xây dựng Thủ đô thời kỳ đổi mới là một trong số những đề tài đã được các tác giả phản ánh trong nhiều tác phẩm mỹ thuật đương đại. Là một đề tài mũi nhọn, được nhiều công chúng và giới chuyên môn kỳ vọng, nhưng thực tế mảng sáng tác này vẫn còn “thiếu” và “yếu” đòi hỏi cần có sự dấn thân, đột phá và sáng tạo của cá nhân mỗi nghệ sĩ.
  • Góc nhìn lịch sử mới mẻ, lãng mạn và hào hoa
    Sau gần 3 tháng phát động, Cuộc thi Sáng tác tranh cổ động kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024) đã khép lại với Lễ trao giải thưởng và khai mạc triển lãm được tổ chức tại Nhà triển lãm 45 Tràng Tiền, Hà Nội (từ 10/8 đến 31/8). Những tác phẩm được giới thiệu tại triển lãm góp phần tuyên truyền đậm nét về mốc son và ý nghĩa của Ngày Giải phóng Thủ đô, đồng thời mang đến những góc nhìn mới mẻ về lịch sử hào hùng của Thành phố nghìn năm văn hiến.
  • Kỷ niệm về bức bích họa chào mừng Ngày Giải phóng Thủ đô
    Tháng 10 năm 1978, học xong chương trình cao học ở Sophia, nước CHND Bungari, chuyên khoa tranh hoành tráng, tôi về làm việc ở Xưởng Mỹ thuật Quốc gia - nơi tập trung các họa sĩ có tên tuổi để sáng tác và thực hiện những bức tranh và những bức tượng đài có tầm vóc lớn cả về nội dung tư tưởng và hình thức mà các họa sĩ đơn lẻ không thể thực hiện được.
  • Người anh hùng dẫn đầu đoàn quân tiến vào giải phóng Thủ đô
    Mùa thu tháng Mười này, quân và dân ta long trọng kỷ niệm 70 năm ngày giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024). Giữa những ngày vui lịch sử, chúng ta lại nhớ đến hình ảnh hào hùng của đoàn quân chiến thắng tiến vào 5 cửa ô tiếp quản Thủ đô Hà Nội trong rừng cờ hoa, cùng niềm vui hân hoan của hàng vạn người dân. Chỉ huy dẫn đầu đoàn quân là Anh hùng Nguyễn Quốc Trị. Ông là tấm gương sáng không chỉ cho các chiến sĩ bộ đội lúc bấy giờ, mà còn cả cho thế hệ mai sau.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Thủ đô Hà Nội luôn luôn có vai trò, vị trí đặc biệt quan trọng
    Sáng 10/10, tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (quận Nam Từ Liêm, Hà Nội) Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam - Quốc hội - Chủ tịch nước - Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam - Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Thành phố Hà Nội tổ chức trọng thể Lễ kỷ niệm cấp quốc gia 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024).
  • Viết tiếp những trang sử vẻ vang của Thủ đô văn hiến, anh hùng
    Năm 2024 đánh dấu mốc son 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024). Nhìn lại quãng thời gian 2/3 thế kỷ kể từ sau ngày giải phóng, có thể thấy những bước chuyển mình của Thủ đô trên tất cả các lĩnh vực. Những thành quả đã đạt được góp phần viết tiếp trang sử vẻ vang của Thành phố anh hùng, Thủ đô ngàn năm văn hiến.
  • [Video] Thủ đô Hà Nội rực sắc cờ hoa trong ngày thu lịch sử
    Trong những ngày mùa thu lịch sử kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô, từng ngõ nhỏ, phố nhỏ của Hà Nội như khoác lên mình tấm áo mới với sắc cờ hoa khắp phố phường. Đặt chân đến nơi đâu ở Hà Nội thời điểm này cũng thấy cờ Đảng, cờ Tổ quốc, hồng kỳ phấp phới bay trong gió, trên các tuyến đường những biểu ngữ, băng rôn lan tỏa hình ảnh Thủ đô Vì hòa bình, Thành phố Sáng tạo… thêm một lần nữa khẳng định ý nghĩa lịch sử đặc biệt của ngày giải phóng Thủ đô đối với Hà Nội cùng như người dân cả nước.
  • Sôi nổi ngày hội văn hoá thể thao trường mầm non Xuân Tảo
    Nhằm giúp trẻ có cơ hội thể hiện các tố chất: Nhanh - mạnh - bền - khéo léo, giúp trẻ phát triển toàn diện, sáng 10/10, trường Mầm non Xuân Tảo đã tổ chức thành công “Ngày hội thể dục thể thao” đầy vui nhộn.
  • Sao Mai Khánh Ly ra MV mới kể về “Hà Nội những ngày tháng cũ”
    Sao Mai Khánh Ly chính thức phát hành MV "Hà Nội ngày tháng cũ" với ca khúc của nhạc sĩ Song Ngọc được nhạc sĩ Văn Trung và Kim Long phối khí mới. Đây là sản phẩm âm nhạc được Nguyễn Khánh Ly thực hiện với mong muốn tri ân Hà Nội nhân dịp kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô 10/10.
Đừng bỏ lỡ
  • Nhạc sĩ Đoàn Bổng: Từ chiếc nôi văn hóa quê hương đến duyên nợ với Hà Nội
    Khát khao được thử sức và chinh phục âm nhạc đã thôi thúc chàng trai Đoàn Bổng từ bỏ công việc kế toán ở công trường thủy lợi Ngoại Độ (cuối huyện Ứng Hòa), về Hà Nội để thi vào khoa sáng tác trường Âm nhạc Việt Nam. Sau gần nửa thế kỷ gắn bó với âm nhạc, những thành quả mà nhạc sĩ Đoàn Bổng gặt hái được đã minh chứng cho sự lựa chọn đúng đắn này.
  • Ấn tượng chương trình nghệ thuật “Thủ đô 70 năm - Bản hùng ca”
    Tại Lễ kỷ niệm cấp quốc gia 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024) do Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam và Thành phố Hà Nội tổ chức sáng 10/10, chương trình nghệ thuật chủ đề “Thủ đô 70 năm - Bản hùng ca” đã để lại ấn tượng sâu sắc với các đại biểu.
  • Kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô: “Đảng và Nhà nước đã có nhiều văn kiện quan trọng về Thủ đô Hà Nội với tầm nhìn mới và tư duy đột phá”
    Đồng chí Bùi Thị Minh Hoài, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy Hà Nội, nhấn mạnh: “Nhìn lại 70 năm phấn đấu hy sinh, xây dựng và phát triển, Hà Nội và Nhân dân cả nước càng có quyền tự hào về Hà Nội yêu dấu của chúng ta, Thủ đô văn hiến và anh hùng, Thủ đô của lương tri và phẩm giá con người”.
  • Tái bản nhiều ấn phẩm đặc sắc về Hà Nội
    Nhân dịp kỉ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024), NXB Kim Đồng tái bản nhiều ấn phẩm đặc sắc về Hà Nội. Những cuốn sách cho thấy bề dày lịch sử, bề sâu văn hóa, truyền thống hào hoa, thanh lịch nhưng cũng rất dũng cảm kiên cường của Người Hà Nội. Và không chỉ gợi nhớ những ký ức đẹp đẽ về Hà Nội xưa, những cuốn sách mang âm hưởng của Hà Nội ngày hôm nay cho độc giả thêm tự hào về Thủ đô mến yêu.
  • Giới thiệu 150 bức ảnh quý về “Hà Nội ngày tiếp quản”
    150 bức ảnh quý về ngày đoàn quân tiến về Hà Nội, giải phóng Thủ đô (ngày 10/10/1954) vừa được giới thiệu với công chúng trong triển lãm ảnh “Hà Nội ngày tiếp quản” tại Trung tâm Thông tin văn hóa Hồ Gươm - số 2 Lê Thái Tổ, quận Hoàn Kiếm Hà Nội.
  • [Video] Vẹn nguyên ký ức Ngày Giải phóng Thủ đô
    Ngày Giải phóng Thủ đô 10/10/1954 là mốc son lịch sử đặc biệt quan trọng và có ý nghĩa với Đảng bộ, Chính quyền và Nhân dân Hà Nội cũng như cả nước. Ngày ấy, Đại đoàn 308 dẫn đầu là Trung đoàn Thủ đô tiến vào Hà Nội. Từ sáng sớm đường phố Hà Nội đã rợp cờ hoa, người dân đổ ra khắp mọi nẻo đường chào đón đoàn quân chiến thắng trở về.
  • Triển lãm Sách chào mừng 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô
    Ngày 9/10, tại Thư viện Quốc gia Việt Nam (số 44 Tràng Thi, Hoàn Kiếm, Hà Nội), Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội và Hội Xuất bản Việt Nam tổ chức Triển lãm Sách chào mừng Kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954-10/10//2024).
  • Phát hành bộ tem chào mừng 70 năm Giải phóng Thủ đô
    Bộ tem chào mừng 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024) sẽ được Bộ TT&TT phát hành đặc biệt đúng vào ngày 10/10/2024.
  • [Podcast] Động lực cho Hà Nội trở thành trung tâm công nghệ hàng đầu cả nước
    Luật Thủ đô (sửa đổi) có các quy định mới về phát triển công nghệ, với nhiều điều, khoản thể hiện tính đặc thù để Hà Nội phát triển về lĩnh vực này. Trong chương trình “Phổ biến pháp luật về Luật Thủ đô” hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về các cơ chế, chính sách về về phát triển công nghệ trong Luật Thủ đô (sửa đổi), khi Luật được thi hành sẽ tạo thành sức mạnh tổng hợp để Hà Nội trở thành trung tâm công nghệ hàng đầu cả nước.
  • [Video] Chương trình nghệ thuật đặc biệt “Hà Nội - Bản hùng ca phố” tại Khu di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long
    Chào mừng kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954-10/10/2024), UBND Thành phố Hà Nội phối hợp với Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức Chương trình truyền hình trực tiếp chính luận nghệ thuật đặc biệt “Hà Nội - Bản hùng ca phố” tại Khu di sản thế giới Hoàng Thành Thăng Long - Hà Nội, biểu tượng văn hóa của Thủ đô ngàn năm văn hiến, địa điểm mang ý nghĩa lịch sử quan trọng với Lễ Chào cờ đầu tiên của Thủ đô Giải phóng được tổ chức vào 15h ngày 10/10/1954. Chương trình diễn ra vào 20 giờ ngày 10/10, được truyền hình trực tiếp trên kênh VTV1, VTVGo - Đài Truyền hình Việt Nam.
Bài 1: Các dòng Xẩm Hà thành xưa
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO