Nếu được Bộ VH-TT&DL và Thủ tướng Chính phủ chấp thuận, thì đây là lần đầu tiên Việt Nam xây dựng hồ sơ cho một lễ hội và đây cũng là việc là m hết sức có ý nghĩa trước thửm Đại lễ 1.000 năm Thăng Long. Nhân dịp nà y, chúng tôi đã có cuộc trao đổi cùng PGS.TS Nguyễn Chí Bửn - Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam.
- Thưa ông, hiện tại đã có bao nhiêu lễ hội đã được UNESCO vinh danh?
- PGS-TS Nguyễn Chí Bửn: Qua 3 đợt công nhận Di sản phi vật thể của UNESCO và o các năm 2001, 2003 và 2005, có 90 di sản phi vật thể của nhân loại đã được công nhận. Nhưng theo tôi được biết, các di sản được công nhận nà y, có cái bao hà m cả lễ hội, chẳng hạn như Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Còn việc công nhận một lễ hội độc lập thì... chưa có.
Người dân dự Lễ hội đửn Gióng
- Khi đối chiếu với những tiêu chí để trở thà nh Di sản phi vật thể của nhân loại, Di sản lễ hội là ng Gióng của chúng ta đáp ứng được những tiêu chí nà o?
- PGS-TS Nguyễn Chí Bửn: Nếu đăng ký Lễ hội Thánh Gióng và o danh sách các di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tôi nghĩ, căn cứ và o điửu 2 của Công ước năm 2003, sẽ lựa chọn thà nh tố các sự kiện lễ hội để là m hồ sơ. Nói đến giá trị của Lễ hội Thánh Gióng, đây là bản anh hùng ca của dân tộc Việt Nam. Lễ hội lưu giữ những tín ngườ¡ng cổ xưa của người Việt cổ như tín ngườ¡ng thử đá, tín ngườ¡ng phồn thực, tín ngườ¡ng của cư dân nông nghiệp... Lễ hội Thánh Gióng đã tồn tại qua hà ng ngà n năm lịch sử. Nét độc đáo của lễ hội nà y là cư dân Việt cổ đã lịch sử hóa một nhân vật huyửn thoại, biến thà nh một nhân vật tín ngườ¡ng và từ đó phát triển thà nh lễ hội. Đặc biệt, lễ hội nà y có sức thu hút, hấp dẫn mãnh liệt các thế hệ.
- Trước đây đã từng có rất nhiửu công trình nghiên cứu vử lễ hội đửn Gióng, điửu nà y sẽ là một thuận lợi việc xây dựng hồ sơ, thưa ông?
- PGS-TS Nguyễn Chí Bửn: Hiện thống kê được 5 là ng có đửn thử Thánh Gióng là Đửn Sóc - Phù Ninh - Sóc Sơn, đửn Thánh Gióng ở là ng Phù Đổng - Gia Lâm, đửn Sóc ở Xuân Đỉnh - Từ Liêm, đửn Gióng ở Đông Bộ Đầu - Thường Tín, và đửn Gióng ở Chi Nam - Gia Lâm. giả trong và ngoà i nước quan tâm từ lâu. Thời quân chủ, các nhà Nho đã ghi chép vử Thánh Gióng trong các công trình như Việt điện u linh, Lĩnh Nam chích quái, Thiên Nam ngữ lục... Cho đến nay, việc nghiên cứu, sưu tầm lễ hội Thánh Gióng đã được đánh dấu với những tên tuổi như Nhà nghiên cứu người Pháp G.Doumetrie, GS.TS Nguyễn Văn Hiên, GS Trần Quốc Vượng, Nhà nghiên cứu Tạ Chí Đại Trường, Nguyễn Tự Cường... Những công trình nghiên cứu trước đây tạo thuận lợi cho công tác là m hồ sơ vử di sản nà y.
Dâng hương tại đửn Thánh Gióng
- Thưa ông, trải qua rất nhiửu biến thiên, những phong tục lễ hội ngà y nay có thay đổi nhiửu so với trước kia không?
- PGS-TS Nguyễn Chí Bửn: Lễ hội là một thực thể, nó vận động trong không gian và thời gian, trong dòng chảy lịch sử, có nhiửu phôi pha nhưng cũng có nhiửu cái được đắp bồi. Chúng ta còn chưa xác định được lễ hội nà y bắt đầu từ khi nà o. Khi đánh giá một di sản vật thể chúng ta có thể căn cứ và o hoa văn nà y, đao mác kia, hay những câu đối, sắc phong, trong khi đánh giá di sản phi vật thể lại khá phức tạp bởi di sản tồn tại trong ký ức của con người nên có sự biến thiên và thay đổi. Bây giử hửi cái nà o là gốc thì không dễ xác định.
- Hiện chưa có sự thống nhất giữa cách viết, người viết là Thánh Gióng, người lại viết là Thánh Dóng, theo ông cách gọi nà o đúng?
- PGS-TS Nguyễn Chí Bửn: Cũng có nhiửu quan niệm vử cách gọi. Thánh Dóng là quan niệm của nhà nghiên cứu Cao Huy Đỉnh - quan niệm nà y được rất nhiửu ý kiến tán thà nh, còn việc viết là Thánh Gióng lại cũng được một số nhà nghiên cứu tán thà nh.
- Được biết, đến cuối tháng 8, việc xây dựng hồ sơ sẽ phải hoà n tất. Cho tới thời điểm nà y, việc xây dựng hồ sơ đang được triển khai như thế nà o?
- PGS-TS Nguyễn Chí Bửn: Hiện tại mới có đử xuất của UBND thà nh phố Hà Nội, việc xây dựng hồ sơ hay không còn phải đợi Chính phủ phê duyệt. Dự kiến, công tác xây dựng hồ sơ sẽ do Viện Văn hóa nghệ thuật Việt Nam đảm nhiệm. Sau khi có quyết định chính thức, chúng tôi sẽ bắt tay và o xây dựng hồ sơ một cách khẩn trương và thận trọng nhất để hoà n thà nh hồ sơ kịp tiến độ.
.jpg "Sẵn sàng cho phiên khai mạc Đại hội Đảng bộ Thủ đô lần thứ XVIII")
