 |
Nghử khảm ở là ng Chuôn, xã Chuyên Mử¹, huyện Phú Xuyên. Ảnh: Thái Hiửn |
Mỗi phường thợ lại sáng tạo, phát triển ra nhiửu kử¹ thuật độc đáo và giữ thà nh bí quyết riêng. Ví dụ như: Sơn then Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh); Đồ nét và cuống ghép nứa Cát Đằng (Nam Định); Hà ng tráp quả chợ Bằng (Hà Đông, Hà Nội); Hà ng chúng khảo chợ Dầu (Nam Định); Đồ khảm là ng Chuôn, là ng Tre (Phú Xuyên, Hà Nội); Nghử dát và ng bạc Kiêu Kửµ (Gia Lâm, Hà Nội); Bột son thần (Hà ng Gai, Hà Nội)...
Mỗi phường thợ lại sáng tạo, phát triển ra nhiửu kử¹ thuật độc đáo và giữ thà nh bí quyết riêng. Ví dụ như: Sơn then Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh); Đồ nét và cuống ghép nứa Cát Đằng (Nam Định); Hà ng tráp quả chợ Bằng (Hà Đông, Hà Nội); Hà ng chúng khảo chợ Dầu (Nam Định); Đồ khảm là ng Chuôn, là ng Tre (Phú Xuyên, Hà Nội); Nghử dát và ng bạc Kiêu Kửµ (Gia Lâm, Hà Nội); Bột son thần (Hà ng Gai, Hà Nội)...Nguyên liệu chính của nghử sơn chính là sơn ta (tiếng trong giới chuyên môn thường gọi để phân biệt với nhiửu loại sơn khác). Sơn ta được lấy từ nhựa cây sơn trồng chủ yếu ở vùng Trung du Bắc bộ (Yên Bái, Phú Thọ...). Không chỉ có ở Việt Nam, cây sơn có nhiửu giống, được trồng ở một số nước như Trung Quốc, Nhật Bản, Campuchia, Là o, Thái Lan... Tuy nhiên, theo đánh giá của chuyên gia nước ngoà i, giống cây sơn của Việt Nam là một trong những loại cho nhựa có chất lượng tốt nhất. Nhựa cây sơn ta là một chất lửng quánh, có mà u trắng ngà như sữa, có mùi chua nhẹ. Sơn ta có độ dính cao, là m keo gắn rất chắc. Sơn khô rồi rất bửn, không thấm nước, không bị mối mọt, chịu được axít và nước biển, chịu nóng cao. Sơn ta tuy cứng nhưng lại có độ dẻo, đà n hồi hòa hợp với cốt gỗ. Khi bị tác động vẫn bám chắc, không bong tróc, rạn vỡ.
Mặt sơn dễ mà i phẳng, có độ trong, bóng cao giúp tôn mà u sắc trở nên rực rỡ, sâu thẳm và bửn mà u. Đấy chính là những ưu việt của sơn ta. Cùng với nghử sơn truyửn thống, sơn ta đã góp phần tô điểm cho cuộc sống bằng những tác phẩm phù điêu, điêu khắc, đồ chạm, sơn son thiếp và ng ở những nơi trang nghiêm như cung điện, đửn đà i, chùa, miếu... cho đến những vật dụng hằng ngà y như hộp, tráp, cơi trầu, bà n ghế... Năm 1930 đã đánh dấu một mốc quan trọng trong lịch sử nghử sơn truyửn thống khi Trường Cao đẳng Mử¹ thuật Đông Dương chính thức mở xưởng nghiên cứu sơn ta.
Từ đó, sơn ta có điửu kiện ứng dụng trong hội họa, cụ thể là kử¹ thuật mà i ra hình sau khi là m những lớp mà u chìm. Và thế là nghệ thuật tranh sơn mà i ra đời sau những tìm tòi của các bậc tiửn bối như họa sĩ Trần Văn Cẩn, Trần Quang Trân, Nguyễn Khang, Phạm Hậu, Lê Phổ, Nguyễn Gia Trí...
Những tác phẩm tuyệt đẹp sử dụng chất liệu sơn mà i có thể xem như bằng chứng đầu tiên khẳng định đẳng cấp hội họa đích thực của thể loại nà y là của Trần Quang Trân - tác phẩm "Bử ao" (Bình phong 6 tấm), Lê Phổ - Phong cảnh Bắc Kử³ và Nguyễn Gia Trí - người có khối lượng tranh lớn và thà nh công nhất. Sơn mà i sơn ta truyửn thống sử dụng cùng với son thần, vử trai, vử trứng, và ng bạc thật và nhiửu mà u, chất liệu khác tạo vẻ đẹp lung linh, huyửn ảo cho các tác phẩm hội họa mà không chất liệu nà o sánh được. Nó hoà n toà n khác hẳn các dòng sơn của Nhật Bản, Trung Quốc, Là o, Thái Lan chỉ sử dụng trong sản xuất đồ thủ công, mử¹ nghệ. Tinh hoa vốn quý của dân tộc là vậy, nhưng cho đến nay sơn ta có chiửu hướng mai một khi người ta sử dụng sơn công nghiệp, sơn điửu để thay thế do chạy theo lợi nhuận và "ngại" là m.
Tại sao nói vậy, vì sơn ta thực sự khó dùng. Mặt khác, một số nước xung quanh đánh giá chất lượng cao của sơn ta nên thu mua nhiửu, đẩy giá sơn lên cao. Điửu nà y có thể nhận thấy khi dạo qua các Galery ở Việt Nam. Hầu hết không còn thấy tranh sơn ta. Điửu đó chính là sự day dứt của một số người tâm huyết với nghệ thuật tranh sơn ta mà điển hình là họa sĩ Phùng Dzi Thuần. à”ng là học trò của Giáo sư, họa sĩ Phạm Hậu, Trần Quang Trân, Nguyễn Ưng Sao và nghệ nhân Đinh Văn Thà nh.
Là một trong số ít người dà nh trọn cuộc đời cho sự đam mê nghệ thuật tranh sơn ta, năm nay đã cận kử tuổi 80, họa sĩ Phùng Dzi Thuần cho biết: "Trong khi người Pháp (các GS Trường Cao đẳng Mử¹ thuật Đông Dương) cũng như nhiửu nhà sưu tập trên thế giới đánh giá rất cao ngôn ngữ hội họa được thể hiện rất thà nh công bởi chất liệu tranh sơn ta và kử¹ thuật luyện chế thà nh sơn chín (cánh dán, sơn then) được xem như bí quyết thì hiện nay, chúng ta lại đang lãng quên dần, thậm chí là m biến tướng một cách vô ý thức. Công chúng yêu nghệ thuật dần không được thưởng thức vẻ đẹp khác biệt của nghệ thuật tranh sơn ta với các chất liệu khác".
Cũng vì lẽ đó mà họa sĩ Phùng Dzi Thuần luôn tận dụng thời gian để tìm tòi, sáng tác đồng thời khích lệ các thế hệ trẻ gìn giữ và phát triển nghệ thuật tranh sơn ta. à”ng còn cho rằng, muốn bảo toà n được nghệ thuật tranh sơn ta thì phải là m cho công chúng yêu nghệ thuật phân biệt được tranh sơn ta và tranh sơn công nghiệp như hà ng thật với hà ng giả. Hiểu được cái đẹp cao quý rất riêng của tranh sơn ta, họ sẽ đến với loại hình nà y và trân trọng thưởng thức nó...
Thời gian tới, ngà y 9-4-2013 họa sĩ Phùng Dzi Thuần sẽ tổ chức triển lãm cá nhân chuyên đử vử tranh sơn ta với mong muốn trình là ng công chúng yêu nghệ thuật vẻ đẹp đích thực của tranh sơn ta. Số lượng tranh bà y triển lãm lần nà y chỉ là một phần nhử trong khối lượng lớn đang trưng bà y tại nhà riêng và Galery của các con ông.
