Thóc xay, gạo giã thơm hương lúa chín

Hanoimoicuoituan| 27/09/2022 08:41

Lớp trẻ sinh ra và lớn lên trong thế kỷ XXI, từ bé đã quen với cháo ăn liền, sữa hộp, sữa tươi, gạo đóng vào bao sạch đẹp. Họ không biết đến cái cối để xay thóc, cái sàng để tách gạo và trấu, cái giần để tách riêng cám và gạo; rồi công đoạn giã gạo để thổi cơm. Hình ảnh cối xay thóc, xay ngô, giã gạo, giới trẻ giờ chỉ còn nhìn trên phim, ảnh hay nghe thuyết minh trong bảo tàng...

Thóc xay, gạo giã thơm hương lúa chín
Giần, sàng ngô, gạo - những công việc nhà nông quen thuộc ở vùng nông thôn Bắc Bộ xưa.

Ngắm cánh đồng lúa vàng đượm màu no ấm, nhớ chuyện xưa. Khi ấy, tôi mới học lớp 3, cũng là lúc bắt đầu học xay thóc. Năm ấy, mưa bão liên tiếp, nhà chỉ còn vài bát gạo trong cái chum sành ở góc buồng. Trước khi đi chợ bán rau, bác Cả giao cho anh chị tôi xay hai thúng thóc rồi giã ngay để có đủ gạo ăn cả tuần chống bão. 

Chị tôi học lớp 5, anh tôi học lớp 4, tôi bé nhất nhà học lớp 3 chạy lò cò chơi quanh cối xay thóc. Chị tôi cười rõ tươi: “Em thử học xay thóc xem nào?”. Tôi tròn mắt: “Em xay được thóc á?”. Tính tôi ưa học hỏi, lam làm nên háo hức thử ngay. Anh tôi bảo: “Cầm một bên cái tay giằng cho chắc, anh cũng cầm một bên, rồi anh em mình đưa tay nhịp nhàng thế này, thế này...”. Tôi đưa hai tay nắm chắc một bên tay giằng. “Bắt đầu nhé!”, anh tôi hô. Được nửa vòng, cối xay khựng lại. “Em đưa tay đều cùng tay anh, anh đưa nặng, em đưa nhẹ, cối không xoay tròn đều được. Chân trước, chân sau cũng phải nhịp nhàng với tay nắm giằng cối để khi người vươn ra phía trước là được nửa vòng tròn cối xay, rồi lại hơi ngửa lưng ra phía sau, kéo tiếp nửa vòng, đủ một vòng cối thóc. Làm lại nào!”. 

Lúc đầu, tôi không học được, cú lắm. Nhìn anh tôi xay đều đều, mồ hôi chảy trên má, tôi nóng bụng: “Cho em tập lại”. Lần này, chị tôi phải đứng sau lưng, vừa nắm cổ tay tôi vừa hướng dẫn cách làm: “Tay kết hợp với chân nhún, rồi đưa giằng cối cho thật đều thì cối quay được nửa vòng tròn sẽ không bị đứng ì ra... Thế... thế... được rồi! Tiếp vòng nữa nào!”. Chị vừa rời tay, nhưng do tôi kéo mạnh quá, cái giằng cối đập vào ngực, đau điếng. Tôi ngồi thụp xuống khóc. Anh tôi dỗ: “Thôi, đền em kẹo trứng chim bà Đóa nhé”. “Không, tại em”. Tôi nắm lại giằng cối. Lại lựa tay và chân. Được rồi! Mồ hôi ra như tắm, nhưng đang đà hứng khởi, tôi cùng anh quay tiếp. Thóc xay rơi xuống nong, cao dần...

Xay được nửa cối thóc, anh em tôi nghỉ giải lao. Tôi lùa tay vào nia, xòe tay cho thóc rơi qua kẽ tay, hít hà mùi thơm ngọt dịu man mát của thóc gạo. Hiệp hai, anh em tôi xay đã nhàn hơn. Bác tôi đi chợ về, anh tôi chạy ào, khoe: “U ơi, hôm nay cái Thu biết xay thóc rồi đấy”. Bác cười vui hẳn, hàm răng hạt na đen nhánh bảo chúng tôi: “Bánh đa hàng bà Đà đây, đợi u sàng xảy rồi tối giã gạo đấy”. Ôi chao, hương vị bánh đa sau buổi giã gạo đầu tiên mới thơm, giòn, ngậy làm sao! 

Buổi tối, gió mát, trăng thanh, chị tôi đổ gạo xuống cối đá xanh mà ông tôi chôn dưới mặt nền chái bếp, phân công: “Cho em tập giã gạo, đứng ở trên cùng. Đoàn đứng thứ hai. Chị đứng cuối chày giã gạo là lao động nặng nhất đấy nhé”. Mỗi lần ba chị em dồn lực xuống bàn chân, ấn đuôi cần giã xuống thì đầu cần nhấc bổng lên hơn một mét, rồi rơi xuống cối gạo. Từng nhịp chày thịch... thịch... Một trăm, hai trăm, một nghìn. “Chị ơi, xem gạo trắng chưa?”. Lúc này, tôi đã mỏi nhừ chân, kêu lên. Chị tôi chạy đến miệng cối, quỳ chân, vốc gạo lên tay, chúm miệng thổi cám phù phù. “Chưa trắng đâu, giã thêm vài trăm chày nữa mới được”. Trăng đã lên cao, lọc ánh sáng qua cành hồng đang trĩu quả chín đỏ. Những đêm trăng giã gạo đầy thơ mộng thấm sâu vào ký ức của tôi một cách đẹp đẽ và hạnh phúc. Cả nhà đều thích ăn gạo giã dối còn nhiều cám và đậm cơm hơn. Bây giờ, kiếm đâu ra thứ gạo giã thơm ngon như thế. May ra, chỉ còn gạo nương từ Tây Bắc chuyển về thành phố.

Từ sau năm 1972, không phải đi sơ tán, lũ chúng tôi đã quen với việc xếp hàng mua gạo. Hồi này chỉ có “gạo mậu dịch” - loại gạo có giá 4 hào/kg, được Sở Lương thực quy định theo giá bao cấp. Phần lớn gạo do Nhà máy xay Lương Yên được xây dựng ở cửa ô Yên Lãng xưa (chỗ bây giờ là chung cư Sun Grand City Ancora, số 3 Lương Yên, phường Bạch Đằng, quận Hai Bà Trưng) cung cấp cho dân thành phố. Rõ ràng là gạo mậu dịch trắng hơn gạo giã, mà ăn cơm nhạt hẳn. Còn ở làng quê, đến những năm 1990 - 1995, trạm điện mọc khắp nơi thì cối xay thóc, giã gạo giảm dần rồi mất hẳn. Các xóm đều có máy tuốt lúa và máy xay xát.   

“Hạt gạo nuôi tất cả chúng ta no/ Nhưng cái mộc mạc lên hương của lúa/ Đâu dễ chia cho tất cả mọi người”. Một nhà thơ đã rất tinh tế khi viết về hương lúa như thế. Ký ức một thuở xay thóc, giã gạo ngày mùa, thơm hương lúa chín, đã đi vào trang sách, trang thơ. Nhớ thương lắm, một thuở xay thóc, giã gạo khi chưa có máy xay xát công nghiệp...

(0) Bình luận
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Cơ hội khám phá tinh hoa di sản kiến trúc Hà Nội
    Trên những tuyến phố như Ngô Quyền, Lê Thánh Tông, Tràng Tiền… của quận Hoàn Kiếm có nhiều công trình kiến trúc nổi tiếng. Hằng ngày, người ta vẫn đi qua, hoặc chỉ dừng lại để… “check-in”. Tuy nhiên, những công trình ấy lưu giữ những… bí mật lộ thiên ấy không phải đều mở cửa thường xuyên để đón khách. Với mong muốn tạo cơ hội cho công chúng khám phá “tuyến đường di sản này”, Ban Tổ chức Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội 2024 đã xây dựng một tour khám phá tinh hoa di sản kiến trúc. Đây sẽ là dịp để công chúng vừa được “chạm” vào quá khứ, vừa được trải nghiệm nhiều loại hình nghệ thuật, thỏa mãn mỹ cảm của nhiều giác quan.
  • Một giấc mơ xa
    Vân nằm duỗi chân ở sofa, nghe đài mà hai con mắt cứ ríu lại. Jim và Coen vừa theo bố chúng ra ngoài. Ở thị trấn này, trẻ em và những chú cún luôn được thỏa thích dạo chơi. Ánh nắng của buổi sáng đẹp trời chiếu xuyên qua tấm rèm cửa khiến Vân không nỡ ngủ vùi. Cô sống cùng gia đình chồng ở một vùng phía đông Hà Lan, nơi mà cuối tuần nghe nói mình đi dạo là biết sắp được chở vào rừng. Sáng này nếu không thấy mệt trong người thì cũng đã…
  • [Podcast] Chính sách vượt trội phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng đối với Hà Nội
    Nghị quyết số 15-NQ/TW của Bộ Chính trị đặt ra nhiệm vụ xây dựng Thủ đô Hà Nội trở thành đô thị thông minh, hiện đại, xanh, sạch, đẹp. Để thành phố Hà Nội hiện thực hóa nhiệm vụ này, Luật Thủ đô (sửa đổi) đã có chính sách vượt trội để phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (mô hình TOD) cho Hà Nội.
  • Chum gốm hoa nâu Hiệp An thời Trần là bảo vật quốc gia
    Chum gốm hoa nâu Hiệp An là vật chứng tiêu biểu góp phần tạo nên truyền thống riêng biệt của nghề gốm truyền thống Việt Nam ở thế kỷ 13...
  • Bắc Bộ chính thức đón không khí lạnh
    Dự báo, chiều tối và đêm nay 22/10, bộ phận không khí lạnh này sẽ ảnh hưởng đến khu vực vùng núi Đông Bắc bộ...
Đừng bỏ lỡ
  • Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Đặng Thiêm Một đời cần mẫn “hút nhụy hoa xây mật”
    Tôi biết nhà giáo, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Đặng Thiêm từ cuối năm 2008, sau khi tỉnh Hà Tây sáp nhập vào Hà Nội. Theo đó, một số hội viên Hội Văn học Nghệ thuật Hà Tây (chuyên sưu tầm, nghiên cứu văn hóa văn nghệ dân gian) cũng nhập vào mái nhà chung là Hội Văn nghệ Dân gian Hà Nội, trong đó có Đặng Thiêm. Dần dà qua công việc, chúng tôi thân thiết và quý mến nhau. Mỗi lần trò chuyện với ông lão quắc thước, thông tuệ nhiều mặt, tôi lại nhớ tới lời của GS.TS Mai Quốc Liên: “Vẫn biết là trời cho tuổi thọ, nhưng chủ yếu là người hiền đức thế nào thì mới được đặc ân như thế!”.
  • Chùm thơ của tác giả Nguyễn Văn Mạnh
    Tạp chí Người Hà Nội xin trân trọng giới thiệu chùm thơ hai bài của tác giả Nguyễn Văn Mạnh.
  • Việt Nam giành 3 giải Vàng tại Liên hoan Nghệ thuật châu Á - Thái Bình Dương
    3 giải thưởng trên được trao cho: NSND Lệ Ngọc với tiết mục Cô Đôi Thượng Ngàn; NSƯT Nguyễn Văn Hải và Phạm Thị Hồng với tiết mục Bèo dạt mây trôi. Trong đó, giải thưởng của NSND Lệ Ngọc đạt mức “Gold Plus”, giải Vàng đặc biệt. Ngoài ra, các nghệ sĩ múa của Sân khấu Lệ Ngọc được trao cúp kỷ niệm dàn múa phụ họa xuất sắc của Ban tổ chức.
  • Triển lãm “30 năm đi cùng ký ức - Thám tử lừng danh Conan”
    Nhân dịp kỉ niệm 30 năm ra đời bộ truyện “Thám tử lừng danh Conan”, từ 26/10 đến 25/12/2024, NXB Kim Đồng phối hợp với Tagger tổ chức triển lãm “30 năm đi cùng ký ức - Thám tử lừng danh Conan” tại trụ sở Nhà xuất bản (55 Quang Trung, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Đây là cơ hội cho các fan của Thám tử Conan tại Việt Nam được quay về trong ký ức tuổi thơ, thế giới phá án và truy tìm sự thật cùng các vụ án giả lập bí ẩn, hấp dẫn…
  • Khởi công vở tuồng lịch sử “Đoạn Thâm Tình”
    “Đoạn thâm tình” kể về những năm cuối cùng thời vua Lê Hiền Tông và hai năm đầu thời vua Lê Chiêu Thống. Vở diễn do Đoàn nghệ thuật truyền thống, Nhà hát Tuồng Việt Nam dàn dựng.
  • Quảng bá các di sản của Việt Nam được UNESCO công nhận qua điện ảnh
    Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch vừa ban hành kế hoạch tổ chức triển lãm ảnh “Các di sản của Việt Nam được UNESCO công nhận - Trải nghiệm qua các thước phim điện ảnh” trong khuôn khổ Liên hoan Phim quốc tế Hà Nội lần thứ VII (HANIFF VII).
  • Tái hiện lễ khao lề thế lính Hoàng Sa giữa lòng Hà Nội
    Đây là hoạt động trong Chương trình “Biển, đảo trong lòng đồng bào” diễn ra vào tháng 10 tại Làng Văn hóa-Du lịch các dân tộc Việt Nam.
  • [Infographic] 4 giải pháp thực hiện kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Thủ đô Hà Nội đến 2025
    Vừa qua, Phó Chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội Vũ Thu Hà đã ký ban hành Kế hoạch 294/KH-UBND về việc Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn thành phố đến 2025 và các năm tiếp theo. Để thực hiện hiệu quả Kế hoạch này, UBND Thành phố Hà Nội đặt ra 4 giải pháp, qua đó bảo tồn và phát huy giá trị các di sản, góp phần xây dựng và phát triển văn hóa, con người Thủ đô vì sự phát triển bền vững của đất nước, thực hiện thắng lợi Chương trình số 06-CTr/TU ngày 17/3/2021 và Nghị quyết số 09-NQ/TU ngày 22/2/2022 của Thành ủy Hà Nội.
  • “Đoài Melody” thúc đẩy công nghiệp văn hóa phát triển, lan tỏa sự giao thoa văn hóa xứ Đoài với Thăng Long – Hà Nội
    “Đoài Melody” – chương trình hòa nhạc đặc biệt được Thị xã Sơn Tây tổ chức tối 19/10 tại không gian phố đi bộ Thành cổ Sơn Tây, đã thu hút hàng nghìn khán giả, qua đó khơi dậy nguồn lực phát triển du lịch văn hóa, góp phần thúc đẩy công nghiệp văn hóa Thành phố Hà Nội nói chung phát triển.
  • Gần 1.500 nghệ sĩ, diễn viên tham gia Liên hoan Cải lương toàn quốc 2024
    Theo thông tin từ Cục Nghệ thuật biểu diễn, Liên hoan Cải lương toàn quốc 2024 sẽ diễn ra từ ngày 25/10 đến ngày 15/11 tại Trung tâm Văn hóa thành phố Cần Thơ.
Thóc xay, gạo giã thơm hương lúa chín
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO