Người Hà Nội thanh lịch, văn minh

Phác thảo người Hà Nội tử tế

Trần Văn Mỹ 11:41 10/10/2023

Nhà Hà Nội học Hoàng Đạo Thúy, tác giả của “Hà Nội phố phường xưa”, “Người và cảnh Hà Nội”, có nêu định nghĩa về người Thủ đô: “Thanh, trong sáng, không tục, không thô lỗ. Lịch, lịch thiệp, lịch lãm, lịch sự”. Ở Sơn Tây, ở Bắc Ninh mà có khách sang thì bà chủ nói với hàng xóm: “Nhà tôi có khách Hà Nội!”. Bà con quý lắm, hay lưu ý đến lời nói, kiểu cách, cả cách ăn mặc của khách.

1.-nha-van-hoa-hoang-dao-thuy.jpg
Nhà văn hóa Hoàng Đạo Thúy.

Người ngoài biết nhau vì tiếng nói, vì thế mà nói phải chọn lời, sao cho người khác không hiểu lầm ý mình. Lời nói không mất tiền mua, nói cho dễ lọt tai người ta. Hành động cũng chú ý đưa cái gì cho ai thì dùng cả hai bàn tay, bưng lên mời khách hay đưa lên người mình tôn kính thì nâng cao cái khay. Ông đồ đi chơi về, cầm miếng trầu, cũng đưa vào đĩa, đưa cho bà đồ. Đối với xóm phố, có điều cần góp ý thì chân thật, sao cho người ta không tự ái. Cũng giữ ý, không tọc mạch chuyện nhà người khác, chuyện đâu bỏ đấy.

Khách đến nhà, chủ nhà không bao giờ cởi trần ra tiếp. Nếu đầu trần thì quay vào chít khăn đã rồi mới quay ra đón khách. Ra đường không mặc cẩu thả, là tỏ ý tôn trọng người đi đường. Áo quần không cần quý giá mà phải chỉnh đốn. Mặc áo vá không sao nhưng không mặc áo rách. Giữ kín đáo cho các việc ăn ở trong nhà. Các áo, quần lót không phơi ra ngoài, sao cho gọn mắt.

Trải hơn một nghìn năm phát triển, kinh thành Thăng Long đã chứng kiến bao thay đổi, vẫn theo cụ Hoàng Đạo Thúy thì: “Mỗi thời có một luồng người địa phương đến kinh kỳ, đem theo những tinh hoa của quê hương, góp vào phong cách Thủ đô nhưng cũng thấy ngay là cần phải quen với vẻ thanh lịch của kinh kỳ, mới thành người Thủ đô thật”.

Trong cuộc sống bao bề bộn mưu sinh, việc tìm hiểu, lọc ra những tinh túy rồi làm theo để sống cho đúng “tư cách” là một người Hà Nội quả không đơn giản chút nào. Từ hơn 50 năm nay, đọc các ghi chép của các nhà văn Vũ Ngọc Phan, Tô Hoài, Vũ Bằng... đã giúp tôi hiểu sâu sắc hơn về một Hà Nội hào hoa và thanh lịch có truyền thống cả nghìn năm. Ngoài sách báo, do công việc, tôi còn gặp gỡ trò chuyện với nhiều người Hà Nội mà cách ứng xử hồn nhiên của họ đã để lại trong tôi những ấn tượng sâu sắc. Xin được chia sẻ với bạn đọc một vài ký ức về những con người bình dị ấy.

1. Cụ Hoàng Đạo Thúy (1897 - 1994), quê ở làng Đại Yên, quận Ba Đình. Khi đứng đầu Hội hướng đạo sinh Việt Nam, cụ viết “Trai nước Nam làm gì?”. Trong những năm kháng chiến, cụ được Hồ Chủ tịch cử làm Chủ tịch Ủy ban thi đua ái quốc Trung ương rồi trưởng Trưởng ban thông Thông tin ở mặt trận Điện Biên Phủ. Khi về hưu, cụ viết nhiều sách khảo cứu về Hà Nội xưa. Năm 1990, cụ viết quyển “Đất nước ta”, giới thiệu khá toàn diện con người, cảnh đẹp các tỉnh thành trong cả nước. Sau khi đọc sách, tôi viết bài giới thiệu gửi báo Hà Nội m ới. Cùng lúc đó, tòa soạn còn nhận được bài của cụ Nguyễn Vinh Phúc. Sau khi báo đăng bài của Nguyễn Vinh Phúc, một lần đến chơi tôi có phân trần với cụ về việc này, cụ bảo: “Anh là người của tòa soạn, người ta đăng bài của cộng tác viên là đúng. Chỉ có như thế, báo mới giữ chân được người viết bên ngoài tòa soạn chứ! Từ trước đến nay, báo sống được chủ yếu là nhờ vào lực lượng cộng tác viên”. Sau đó, khi bài của tôi in trên tạp chí Tác phẩm mới của Hội Nhà văn Việt Nam, tôi đem một số tạp chí biếu cụ. Để tránh hiểu lầm, tôi thưa với cụ: “Cháu là người viết tự do, chứ không phải là người của báo Hà Nội m ới đâu ạ!”. Cụ bảo: “Nghề báo hay nghề viết nói chung rất cần sự trung thực!”.

2. Nhà nghiên cứu Giang Quân (1927 - 2016), tên thật là Nguyễn Hữu Thái, quê huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương, định cư, làm thơ, viết kịch và mở hiệu sách Quốc Việt ở 274 phố Khâm Thiên hơn 70 năm trước. Khi công tác tại phòng Văn nghệ Sở Văn hóa Hà Nội, ông thân với Huyền Tâm là một “cây ca dao” của Hà Nội.

2b.-nha-nghien-cuu-giang-quan.jpg
Nhà nghiên cứu Giang Quân.

Huyền Tâm có bài “Đóng nhanh lúa tốt” được nhạc sĩ Lê Lôi phổ nhạc, trong nhiều năm là bài hát vô cùng quen thuộc với nông dân cả nước. Nhưng có điều lạ, Huyền Tâm sống độc thân, ông Giang Quân đã nhiều lần mai mối nhưng không thành. Khi Huyền Tâm ốm nặng, để thỏa lòng người sắp mất, Giang Quân lo tập hợp bài vở và in tập “Ca dao Huyền Tâm” để ông được nhìn đứa “con” tinh thần trước khi nhắm mắt. Ở quê nhà, vùng Trạm Trôi, huyện Hoài Đức, Huyền Tâm chỉ có người em gái, nên khi nằm xuống, Giang Quân và các bạn thơ văn ở Hà Nội đã chung sức đưa ông về nơi an nghỉ cuối cùng. Khi sang cát, anh em viết văn làm thơ ở Sở Văn hóa lại góp tiền và về Trạm Trôi lo công việc cuối cùng của một đời người của cho Huyền Tâm. Có lẽ vì tình nghĩa sâu nặng đó mà tôi vô cùng quý mến Giang Quân, một người sống tình nghĩa với bạn bè. Mỗi lần tôi có việc ghé qua thăm, nếu ông còn dở việc gì đó ở phòng trong, bà mở cửa đón vào nhà và mời tôi ngồi ghế đợi. Bên chén nước vừa rót, bà còn mời khách kẹo bánh để trong đĩa sứ màu men khá đẹp. Khi ông đã trang phục chỉnh tề ra tiếp khách, bà nhìn tôi thân thiện và nói: “Ông nói chuyện với nhà tôi nhé!” Rồi lui vào phòng trong. Tôi nhớ năm ông 90 tuổi, trong người đã mệt nhiều, ông gọi điện mời tôi đến chơi và chỉ vào bộ “Bách khoa thư Hà Nội” 18 tập đặt trên bàn, nói: “Mình có bộ sách này, có nhiều tư liệu hợp với việc nghiên cứu của Mỹ, ông đem về dùng nhé! Mình có nhiều bạn cũng thích bộ này, nhưng thấy Mỹ còn trẻ, đóng góp cho Hà Nội còn được nhiều nên mình quyết định tặng ông là hợp lý hơn cả”.

3. Năm 1989, tôi biết PGS.TS. Phan Khanh (1935 - 2013), khi đó làm Chánh văn phòng Bộ Văn hóa, lại biết vợ ông làm ở Thư viện Quốc gia. Qua ông, tôi nhờ bà tìm cho tôi số báo in trước năm 1945. Ông vui vẻ nhận lời. Đúng giờ hẹn, tôi đến thư viện thấy bà đã đợi sẵn ở đó. Tìm được tư liệu, tôi đã bổ sung vào bài viết. Khi bài báo được đăng, thay lời cảm ơn, tôi biếu ông bà một tờ báo và nói: “Em mới viết về lĩnh vực này nên còn bỡ ngỡ, có gì bác chỉ bảo thêm cho!”. Ông bắt tay tôi, cười hồn hậu: “Anh không phải là nhà báo chuyên nghiệp, viết được thế này là khá lắm rồi. Đọc bài của anh, tôi thấy có tâm của người viết. Mọi việc làm ở đời rất cần một chữ tâm thì mới thành công được”. Dừng suy nghĩ một lát, ông nói: “Kinh sách nhà Phật có thiên kinh vạn quyển nhưng cuối cùng chỉ đọng lại một chữ tâm!”.

2.-pgs.ts-phan-khanh-doi-mu-.jpg
PGS.TS Phan Khanh (thứ 2 từ phải sang).

Lần khác, khi ông được cử làm chủ đề tài viết về hội làng Hà Nội, tôi có đến nhà ông ở phố Thái Thịnh để họp. Tôi đến sớm định dắt xe máy vào để ở chỗ gần phòng khách, ông ra hiệu dừng và dẫn tôi sang điểm gửi xe gần đó. Tôi thắc mắc về điều đó, ông bảo: “Chỗ đó dành cho người đến sau, đến muộn!”. Họp xong, ra chỗ lấy xe, tôi thấy ông nhanh chân đi trước, gửi tiền và bảo người trông dắt xe ra cửa. Ông Phan Khanh sống giản dị mà chu đáo, về sau ông làm Vụ trưởng và Hiệu trưởng Trường đại học Văn hóa Hà Nội. Ông sống mực thước, ân cần chu đáo với mọi người, nhiều người quý mến ông và nói: “Ông là một nhân sĩ của Hà Nội”.

4. Cách đây khoảng 5 năm, tôi nhận được cuộc gọi của một người lạ. Hỏi mới biết người ở đầu dây bên kia là nghệ nhân Nguyễn Ngọc Khuông, người làng Đại Bái, ở Ngõ Giếng, phố Tôn Đức Thắng, từng làm chủ tịch Hội Mỹ nghệ Kim hoàn Hà Nội. Sau khi hỏi thăm sức khỏe, ông kể lại chuyện cách đó 15 năm, vào một buổi sáng rất sớm, ông đón tôi đi cùng các nghệ nhân người Đại Bái đang sinh sống ở Hà Nội về cung tiến hoành phi, câu đối tại đình thờ tổ nghề ở quê hương. Hôm đó, chỉ có tôi là khách mời. Tôi được chính quyền địa phương, dân làng và những người cùng đi tiếp đón ân cần và chu đáo. Chuyện đã lâu và tôi cũng không có bất kỳ một băn khoăn nhỏ nào về lần đi ấy, nay ông gọi điện gợi lại chuyện cũ làm tôi không hiểu có chuyện gì làm ông Khuông phải suy nghĩ. Cuối cùng, bằng một giọng xúc động, ông nói: “Ông là người đầu tiên giới thiệu nét đẹp của làng nghề Đại Bái trên những tờ báo lớn ở Hà Nội. Dân làng nghề biết ơn ông là đi một lẽ, còn riêng tôi có điều làm tôi ân hận ông ạ! Đó là hôm tôi mời ông cùng các nghệ nhân về làng công đức, việc hệ trọng như thế mà hôm đó, lúc chia tay, tôi chưa nói lời chính thức để cảm ơn ông, điều đó làm tôi day dứt đến bây giờ. Hôm nay, tìm được địa chỉ, tôi xin được nói lời cảm ơn muộn màng, mong ông thứ lỗi. Tôi yếu lắm, không đến nhà thăm ông được, lát nữa, cháu ruột tôi mang đến nhà tặng ông một món quà nhỏ, ông thông cảm và nhận cho để tôi được thỏa lòng mình!”. Sau đó ít ngày, được tin ông Khuông mất, tôi không khỏi bàng hoàng. Cuộc gọi điện hôm đó, có thể là “món nợ” cuối cùng nơi trần thế, ông trả nốt để được thanh thản vào cõi vĩnh hằng?

nghe-nhan-nguyen-ngoc-khuong-thu-3-tu-trai-sang-.jpg
Nghệ nhân Nguyễn Ngọc Khuông (thứ 3 từ trái sang).

***

Nét thanh lịch của người Hà Nội được thể hiện sinh động qua muôn vàn câu chuyện mà tôi chứng kiến trên các nẻo đường Hà Nội. Các nhân vật tôi kể trong bài viết này đều đã về thế giới bên kia, nhưng những việc làm bình dị và tiếng nói ân tình của những người thân yêu ấy tôi vẫn ghi nhớ trong lòng, điều đó đã giúp tôi luôn hoàn thiện mình trong cuộc sống muôn màu muôn vẻ hôm nay./.

Bài liên quan
  • Vinh danh 18 "Nông dân Thủ đô xuất sắc" năm 2023
    Sáng 4/10, Hội Nông dân TP Hà Nội tổ chức hội nghị Tổng kết đợt thi đua cao điểm chào mừng Đại hội đại biểu Hội Nông dân các cấp TP Hà Nội, nhiệm kỳ 2023 – 2028; biểu dương “Nông dân Thủ đô xuất sắc” năm 2023.
(0) Bình luận
  • Lời cảm ơn của Hội Nhà báo Thành phố Hà Nội
    Ngày 25/6/2025, Hội Nhà báo Thành phố Hà Nội tổ chức trang trọng hội nghị Gặp mặt tri ân các thế hệ nhà báo Thủ đô và khen thưởng tập thể, cá nhân hội viên nhà báo các cơ quan báo chí Hà Nội, nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025).
  • Tôn vinh 80 gia đình văn hóa tiêu biểu Thủ đô
    Hướng tới kỷ niệm 24 năm Ngày Gia đình Việt Nam (28/6/2001 – 28/6/2025), sáng 26/6 tại Hội trường Bảo tàng Hà Nội, Sở Văn hóa Thể thao Hà Nội đã tổ chức Hội nghị tuyên dương gia đình văn hóa tiêu biểu Thủ đô năm 2025. Sự kiện góp phần tôn vinh những mái ấm gương mẫu, giàu trách nhiệm với cộng đồng, góp phần lan tỏa các giá trị văn hóa trong đời sống xã hội.
  • Tây Hồ: Vững bước trên hành trình kiến tạo đô thị hiện đại, văn minh và giàu bản sắc
    Ba thập kỷ nhìn lại, quận Tây Hồ đã ghi tên mình vào bản đồ đô thị hiện đại của Thủ đô Hà Nội không chỉ bằng những công trình, con đường hay chỉ số tăng trưởng mà bằng cả những chuyển biến sâu sắc trong chất lượng sống, trong tư duy quản trị và trong tinh thần xây dựng cộng đồng người dân “thanh lịch, văn minh”, đúng với bản sắc của đất Kinh kỳ ngàn năm văn hiến.
  • Nhà báo Hồ Quang Lợi: “Viết về Hà Nội luôn có sự rung cảm của trái tim”
    Không sinh ra tại Hà Nội nhưng nhà báo Hồ Quang Lợi – nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam, nguyên Trưởng ban Tuyên giáo Thành ủy Hà Nội, nguyên Tổng Biên tập báo Hà Nội Mới có một tình yêu lớn với Thủ đô. Ông chia sẻ: “Đọc các bài viết, xem một số bộ phim truyền hình anh em báo chí làm về Hà Nội, tôi thấy trong đó không chỉ có kỹ năng về nghề nghiệp, mà luôn có rung cảm của trái tim. Trái tim dành cho Hà Nội. Trái tim dành cho đất nước Việt Nam của chúng...”.
  • “Báo chí Cách mạng Việt Nam phát huy truyền thống vẻ vang, tự tin, vững bước trong kỷ nguyên mới”
    Kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 – 21/6/2025), Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy Hà Nội Bùi Thị Minh Hoài, đã có bài viết “Báo chí Cách mạng Việt Nam phát huy truyền thống vẻ vang, tự tin, vững bước trong kỷ nguyên mới”. Tạp chí Người Hà Nội trân trọng giới thiệu toàn văn bài viết này tới bạn đọc.
  • Gợi mở để văn nghệ sỹ Thủ đô triển khai hiệu quả Chỉ thị 30-CT/TU của Thành ủy Hà Nội
    Nhà báo Vương Minh Huệ - Tổng Biên tập Tạp chí Người Hà Nội khẳng định: “Phát huy vai trò của Chi bộ Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Hà Nội trong thực hiện Chỉ thị 30-CT/TU ngày 19/2/2024 của Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội về “Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng về xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh” không chỉ là nhiệm vụ chính trị mà còn là sự thể hiện bản lĩnh và trách nhiệm nghề nghiệp của người nghệ sĩ”.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
  • Danh sách Bí thư, Chủ tịch 126 xã, phường Hà Nội
    Sáng 30/6, Hà Nội công bố Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã, phường và chỉ định nhân sự cấp ủy, lãnh đạo HĐND, UBND, Ủy Ban MTTQ Việt Nam cấp xã, phường.
  • Cơ hội trải nghiệm văn hóa truyền thống tại “Ngôi nhà chung”
    Từ ngày 1 đến 31/7/2025, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội) tổ chức chuỗi hoạt động với chủ đề “Về làng trải nghiệm nét văn hóa truyền thống”. Sự kiện có sự tham gia của hơn 100 đồng bào đến từ 16 dân tộc, nhằm tạo sân chơi bổ ích ngày hè cho thiếu nhi, đồng thời giới thiệu những giá trị đặc sắc trong đời sống văn hóa của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam.
  • “Gặp tôi trong tương lai”: Khơi dậy ước mơ nghề nghiệp từ trang sách thiếu nhi
    Sáng 29/6/2025, tại Nhà xuất bản Kim Đồng, lễ khai mạc trưng bày “Gặp tôi trong tương lai” đã diễn ra, mở đầu cho chuỗi hoạt động tổng kết chương trình kêu gọi ý tưởng sáng tác sách thiếu nhi. Đây là một sáng kiến được khởi xướng bởi The Initiative of Children’s Book Creative Content (ICBC), phối hợp thực hiện cùng ECUE VGEM và Nhà xuất bản Kim Đồng, với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính từ chương trình Investing in Women, một sáng kiến của Chính phủ Australia.
  • Khán giả Hà Nội chuẩn bị được thưởng thức kịch rối truyền thống Bunraku Nhật Bản
    Ra đời từ đầu thế kỷ 17 và phát triển rực rỡ trong thời kỳ Edo, Bunraku không chỉ là di sản văn hóa đặc sắc của Nhật Bản mà còn được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2003.
  • UNESCO trao Bằng công nhận Công viên địa chất toàn cầu Lạng Sơn
    Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn là minh chứng rõ nét cho nỗ lực gìn giữ và quảng bá di sản văn hóa Việt Nam cùng với các di sản văn hóa phi vật thể như tín ngưỡng thờ Mẫu, hát Then của người Tày, Nùng, Thái...
  • 9 tựa sách hay trong Tủ sách gia đình của Nhã Nam
    Ngày Gia đình Việt Nam 28/6 là dịp để mỗi người lắng lại, cảm nhận rõ hơn giá trị của tình thân, của những khoảnh khắc bên nhau giản dị mà quý giá. Trong nhịp sống hiện đại, một trong những cách đẹp đẽ để giữ gìn và bồi đắp sợi dây gắn kết gia đình chính là cùng nhau đọc sách – những cuốn sách đầy yêu thương, sẻ chia và thấu cảm. Hiểu được điều đó, Nhã Nam đã kỳ công tuyển chọn và xây dựng Tủ sách Gia đình. Đây là những cuốn sách giúp nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, lan tỏa giá trị yêu thương trong mỗi mái ấm, để mỗi em bé đều được lớn lên trong vòng tay chan chứa hạnh phúc của gia đình.
  • Phu nhân Tổng Bí thư và Tổng Giám đốc UNESCO tham dự triển lãm ảnh "Chúng tôi có thể"
    Các tác phẩm là sản phẩm tiêu biểu của dự án “Chúng tôi CÓ THỂ” – sáng kiến phối hợp giữa UNESCO và Bộ Giáo dục và Đào tạo, hướng đến mục tiêu trao quyền học tập và phát triển toàn diện cho phụ nữ và trẻ em gái dân tộc thiểu số tại các vùng khó khăn.
  • Người đẹp Phú Yên Hà Trúc Linh đăng quang Hoa hậu Việt Nam 2024
    Hà Trúc Linh - 21 tuổi, quê Phú Yên, sinh viên Đại học Tài chính Marketing TP HCM - vượt top 24 để đoạt vương miện Hoa hậu Việt Nam 2024.
  • Ra mắt sách “Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn"
    Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vừa ra mắt cuốn sách "Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn", tuyển chọn các bài viết tiêu biểu của nữ trí thức trên tuần báo Phụ nữ tân văn – một diễn đàn quan trọng trong phong trào nữ quyền Việt Nam đầu thế kỷ XX. Ấn phẩm dày 600 trang, do Đoàn Ánh Dương biên soạn và giới thiệu, được phát hành trên toàn quốc từ tháng 6/2025.
  • Hà Nội nêu cao tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”
    Tại kỳ họp thứ 24 (kỳ họp chuyên đề) diễn ra sáng 27/6, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI, nhiệm kỳ 2021-2026 đã thông qua Nghị quyết về phân cấp quản lý nhà nước một số lĩnh vực kinh tế - xã hội trên địa bàn Thành phố, bảo đảm thực hiện đúng phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
Phác thảo người Hà Nội tử tế
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO