Lãnh đạo Hội NSNA Việt Nam tặng hoa chúc mừng và chia sẻ niềm vui cùng vợ chồng tác giả Mầu Hoàng Thiết khi ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học - Nghệ thuật đợt V (2016)

Cách đây 12 năm, khi quyển sách ảnh “Tuổi trẻ thời kháng Mỹ” của Mầu Hoàng Thiết ra đời, tôi đã viết bài về cuốn sách của ông. Dịp đó, tôi mới biết ông vốn là một thanh niên Việt Kiều cư trú ở Thái Lan. Năm 1950, tròn 20 tuổi, Mầu Hoàng Thiết đã cùng hàng ngàn thanh niên Việt Kiều tình nguyện đến mặt trận Nam Lào sát cánh cùng nhân dân Lào anh em chống giặc Pháp xâm lược. Trở về chiến khu, được biên chế vào tổ ảnh thuộc Ban Chính trị Khu Hạ Lào (tổ ảnh hoạt động được 3 tháng thì phải giải thể vì không có máy và phim), không lâu sau ông lại trở lại đơn vị chiến đấu cho đến tháng 7/1954 - khi ta và Pháp ký Hiệp định đình chiến.

Cùng đơn vị trải qua 90 ngày đêm hành quân vượt Trường Sơn trở về Tổ quốc, Màu Hoàng Thiết mang trong mình nỗi xót xa khi hàng trăm đồng đội của mình đã hy sinh trên đất nước bạn. Nhắc đến những kỷ niệm của những năm tháng ấy,  ông bùi ngùi bảo rằng chẳng dễ gì có thể nguôi ngoai và coi đó là một “kỷ niệm đau xót” nhất của đời mình.

Tác phẩm “Đón con sau giờ trực chiến, năm 1967” - Ảnh: Mầu Hoàng Thiết

Năm 1955, ông cùng đơn vị chuyển về thảo nguyên Mộc Châu, xây dựng bộ khung của Sư đoàn 335 - Sư đoàn quân tình nguyện sang chiến đấu ở Lào ở giai đoạn sau. Năm 1958, ông được giao nhiệm vụ lập tổ nhiếp ảnh của Sư đoàn. Ba năm sau, ông là phóng viên ảnh của báo Tiền phong, cơ quan của Trung ương Đoàn thanh niên Lao động Việt Nam (từ năm 1961 đến 1987).

Trước khi trở thành hội viên của Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, Mầu Hoàng Thiết đã là một chiến sĩ quân đội, một phóng viên ảnh. Những năm tháng vô cùng gian khổ, đầy thử thách mà tuổi trẻ của ông đã từng trải qua cũng đã được thể hiện khá rõ trong tập sách ảnh “Tuổi trẻ thời kháng Mỹ” (xuất bản năm 2005). Đây có thể coi là một “tuyển tập” tác phẩm của Mầu Hoàng Thiết. Trên 100 tác phẩm ảnh được chọn từ hàng ngàn bức ảnh ông chụp cho báo Tiền phong đã được ông ghi lại trong suốt chặng đường 10 năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước vô cùng sôi động (1965 - 1975). 

Tác phẩm “Em đến lớp nơi sơ tán, năm 1967” - Ảnh: Mầu Hoàng Thiết

Qua từng bức ảnh, độc giả không chỉ thấy một Hoàng Thiết dũng cảm, xông xáo, đầy nhiệt huyết, từng có mặt ở khắp mọi nơi trên miền Bắc xã hội chủ nghĩa, hậu phương bao la của tiền tuyến lớn anh hùng… mà còn thấy được cả không khí của quân và dân ta trong những năm bom đạn lửa. Có thể ví von tập sách ảnh “Tuổi trẻ thời kháng Mỹ” như một cuốn sử bằng ảnh, làm sống lại bao ngày tháng vinh quang mà tuổi trẻ Việt Nam đã trải qua. 

Chụp về chiến tranh, song, ở Mầu Hoàng Thiết, âm hưởng toát ra từ tác phẩm của ông không dữ dội, quyết liệt như các tác giả khác, mà bình dị, lạc quan, rất vững tin trong cuộc chiến đấu thầm lặng ở hậu phương của những con người biết làm chủ vận mệnh mình, làm chủ đất nước. Người xem tác phẩm ảnh của ông rất xúc động và cảm nhận rất rõ: Tuổi trẻ Việt Nam, trong đó có những chị em phụ nữ đảm đang, trung hậu, những người chủ kiên cường của hậu phương lớn, dù ở đâu, Hà Nội, Hà Tây, Quảng Ninh, Hải Phòng, Hưng Yên, Hòa Bình hay Thanh Hóa, Quảng Bình…; dù là cô giáo làng hay nữ công nhân dệt, là sinh viên hay các chiến sĩ dân quân…, đều mang trong mình hình ảnh cao đẹp của Bác, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, xứng đáng là tuổi trẻ của thế hệ Hồ Chí Minh quang vinh.

Mầu Hoàng Thiết cũng có nhiều ảnh về các chiến sĩ ở mặt trận đường 9 Nam Lào. Đó là những thanh niên xung phong trên tuyến lửa Quảng Bình, mở đường cho xe ra trận; là những chiến sĩ dân quân trực chiến ở Nam Ngạn - Hàm Rồng, cảnh giới máy bay ở Hải Hưng, phục kích bắn máy bay trong chiến dịch “Điện Biên Phủ trên không”, các đơn vị pháo cao xạ bảo vệ khu công nghiệp Thái Nguyên, bảo vệ cảng than Cửa Ông (Quảng Ninh)…

Tác phẩm “Gái làng tiễn trai làng tòng quân, xuân Tân Hợi năm 1971”- Ảnh: Mầu Hoàng Thiết.

Chụp về chiến tranh đấy nhưng ảnh của Mầu Hoàng Thiết không có sự khốc liệt, bão lửa, chết chóc. Vẻ đẹp hình thể và tâm hồn của những con người đang tham gia cuộc chiến đấu dường như là âm hưởng chủ đạo trong tác phẩm của ông. Có thể thấy rõ điều này trong bức ảnh ông chụp được những cô gái ở xã Phúc Xá, huyện Thanh Trì, TP. Hà Nội trong buổi tiễn trai làng tòng quân, với nụ cười rạng rỡ, gương mặt sáng ngời, với bím tóc dài; những con em công nhân nhà máy in Tiến Bộ sơ tán ở vùng quê Quốc Oai, Hà Tây, tươi cười trên đường đến lớp… hay những người mẹ trẻ sau giờ trực chiến ở Hải Dương, vai đeo máy, bế con - hai mẹ con nhìn nhau trìu mến. Những khoảnh khắc được Hoàng Thiết bấm máy ghi lại, chắc chắn sẽ khiến những chàng trai ra trận ấm lòng, các bậc phụ huynh cũng vô cùng yên tâm sản xuất vì con em mình được bảo vệ tốt nhất và những chiến sĩ đang chiến đấu ở chiến trường xa hẳn sẽ vô cùng hạnh phúc.

Hậu phương với những thúng ngô vàng rực, lấp lánh dưới bàn tay các cô gái trẻ huyện Khoái Châu; với việc học và hành ở nơi sơ tán của các em học sinh trường Trung cấp Nông nghiệp Hà Tây… thật hồn hậu, thật vững chãi trong những tháng năm chống Mỹ cứu nước… Mầu Hoàng Thiết thực sự đã làm nên bản trường ca bằng hình ảnh với những khoảnh khắc đan xen nhau thật kỳ diệu, với toàn cảnh cuộc chiến đấu hào hùng qua gương mặt của các anh hùng: Đặng Văn Nghĩa, Nguyễn Văn Quang, Ngô Thị Tuyển, dũng sĩ Hồ Anh Dũng tuổi 16, Hồ Thị Thu tuổi 15, dũng sĩ ưu tú Võ Phổ có mặt trong 72 trận đánh “hạ gục” 162 lính Mỹ khi anh mới ở tuổi 17 và biết bao thanh niên ưu tú, những “thanh niên ba sẵn sàng”… Những ánh mắt, nụ cười, gương mặt dịu hiền mà chói sáng niềm tin chiến thắng của những người không tên ở hậu phương. Họ đã hy sinh trong thầm lặng, chấp nhận một cuộc sống thiếu thốn về vật chất, nhưng vô cùng giàu có về tinh thần, về lòng tin ở ngày mai hòa bình, tự do, hạnh phúc. Nổi bật lên trong số họ là các mẹ, các chị, các em, các cháu, đặc biệt là những phụ nữ “ba đảm đang” mà Bác Hồ từng nêu gương trên sách báo và tại các hội nghị. Họ đấy, rất gần gũi, rất dễ mến, trên người là những đồ dùng mang nét đặc sắc của “thời chiến”: mũ rơm trên đầu, súng trường trên vai, túi thuốc bên hông…

Với đôi mắt tinh đời và tấm lòng trìu mến của người nghệ sĩ, Mầu Hoàng Thiết đã dâng hiến cho đời những hình ảnh đầy xúc động về một thời oanh liệt của nhân dân ta. Phần thường cao quý: Giải thưởng Nhà nước về Văn học - Nghệ thuật đợt V (2016) cho chùm ảnh đặc sắc “Hậu phương thời chiến” bao gồm các tác phẩm: “Gái làng tiễn trai làng Phú Xá tòng quân”, “Em đến lớp nơi sơ tán”, “Đón con sau giờ trực chiến”; “Học sinh trường Trung cấp nông nghiệp Hà Tây học và hành nơi sơ tán” và “Vựa ngô chống Mỹ huyện Khoái Châu” mà NSNA Mầu Hoàng Thiết vừa đón nhận ở tuổi 87 đó cũng chính là niềm tự hào, một sự tôn vinh xứng đáng cho những đóng góp của ông đối với nền nhiếp ảnh Việt Nam nói riêng, với sự nghiệp văn học nghệ thuật Việt Nam nói chung.