Nghệ nhân thắp sáng màu dân tộc trên giấy điệp

Tranh Аông Hồ gà  lợn nét tươi trong

Nghử là m tranh ở Аông Hồ đã có trên dưới 500 năm nay, là ng Аông Hồ có 17 dòng họ thì tất cả đửu là m tranh. Tranh Аông Hồ gồm có 5 thể loại: tranh thử, tranh lịch sử­, tranh chúc tụng, tranh sinh hoạt và  truyện tranh .

Trước kia, cứ từ tháng 7, tháng 8 trở đi là  cả là ng tất bật là m tranh vi mỗi năm, chợ tranh chỉ nhộn nhịp và  tấp nập nhất và o tháng Chạp, họp 5 phiên và o các ngà y 6, 11,16, 21 và  26. đây được coi là  thời kì hưng thịnh nhất của dòng tranh Аông Hồ.

Sau những biến động của lịch sử­, rồi những tác động từ cơ chế thị trường, đến nay chỉ còn 2 gia đình còn giữ được nghử truyửn thống nà y. Gia đình nhà  tôi đến giử đã 22 thế hệ là m tranh, nghệ nhân Nguyễn Аăng Chế tâm sự.

Ngoà i các đặc điểm vử đường nét và  bố cục, nét dân gian của tranh Аông Hồ còn nằm ở mà u sắc và  chất liệu giấy in. Giấy in tranh Аông Hồ được gọi là  giấy điệp, người ta nghiửn nát vử con điệp, một loại sò vử mửng ở biển, trộn với hồ (hồ được nấu từ bột gạo tẻ, hoặc gạo nếp, có khi nấu bằng bột sắn) rồi dùng chổi lá thông quét lên mặt giấy dó. Chổi lá thông tạo nên những ganh chạy theo đường quét và  vử điệp tự nhiên cho mà u trắng với ánh lấp lánh những mảnh điệp nhử dưới ánh sáng.

Mà u sắc sử­ dụng trong tranh là  mà u tự nhiên từ cây cử như mà u đen từ than xoan hay than lá tre, mà u xanh từ gỉ đồng, lá chà m, mà u và ng từ hoa hòe, mà u đử từ sửi son, gỗ vang... Аây là  những mà u cơ bản, không pha trộn và  vì số lượng mà u tương ứng với số bản khắc gỗ, nên thường tranh Аông Hồ chỉ dùng tới 4 mà u.

Tranh Аông Hồ được là m thủ công

Tranh được in hoà n toà n bằng tay với các bản mà u; mỗi mà u dùng một bản, và  bản nét mà u đen được in sau cùng. Nhử cách in nà y, tranh được "sản xuất" với số lượng lớn và  không đòi hửi kử¹ năng cầu kử³ nhiửu. Tuy nhiên vì in trên ván gỗ một cách thủ công, nên tranh bị hạn chế vử mặt kích thước, thông thường các tử tranh không lớn quá 50 cm mỗi chiửu.

Sau khi tốt nghiệp Аại học Mử¹ thuật, ông Nguyễn Аăng Chế là m công tác xuất bản tranh truyửn thống phục vụ nhân dân mỗi dịp Tết đến xuân vử, hơn nữa là  người con đất Kinh Bắc ông luôn đau đáu với dòng tranh truyửn thống, phải là m sao để tranh Аông Hồ  không mai một theo thời gian.

Tâm huyết là  thế nhưng phải đến khi nghỉ hưu ông Chế mới bắt đầu dồn trí lực khôi phục lại dòng tranh, đến nay gia tà i của ông có những bộ khắc cổ cách đây 7; 8 chục năm thậm chí hà ng trăm năm, và  gần 200 mẫu tranh khác nhau, mà  mỗi một loại tranh có từ 4 đến 5 mà u, mỗi mà u tuơng đương với một bản khắc vì thế số lượng bản khắc lên đến con số hà ng nghìn cũng là  điửu dễ hiểu.

Mà u dân tộc sáng bừng trên giấy điệp

Vì miếng cơm manh áo mà  dân là ng phải chuyển sang là m nghử và ng mã, hầu hết các bản khắc trong là ng đửu là  đồ bử đi, họ không quan tâm thậm chí nhiửu gia đình người ta còn dùng để là m cánh cử­a chuồng gà , chuồng lợn.

Không đà nh lòng để dòng tranh dần biến mất, ông Chế tự đi sưu tầm khắp là ng trên xóm dưới, ở cả những vùng lân cận, hễ thoáng thấy nơi nà o còn dấu tích của tranh Аông Hồ là  ông lại đến thuơng lượng để mua lại những bản khắc đó.

Một số bản khắc cổ

Tìm được những bản khắc cổ chính thống của Аông Hồ không phải điửu đơn giản, nhưng đôi khi lại tìm thấy nó rất tình cử: Có lần đến chơi nhà  một người bạn trên phố Trần Nguyên Hãn, Hà  Nội, vô tình tôi nhìn thấy bộ khắc cổ mà  thoáng qua đã biết là  của Аông Hồ, anh bạn đó thấy tôi mê mẩn nên cũng cho tôi luôn, ông Chế kể.

Một số bản khắc cổ thời đó được nghệ nhân Nguyễn Аăng Chế mua với giả rẻ, thậm chí là  cho không vì ít người ngĩ đuợc đến những giá trị của nó sau nà y. Quả thực bây giử hơn 100 bản khắc cổ có tuổi thọ hà ng trăm năm, hà ng nghìn bản khắc mới và  gần 200 mẫu tranh các loại trong đó quý nhất là  bộ tranh Thạch Sanh có từ và i trăm năm trước, đó là  vốn quý của gia đình nghệ nhân mà  cho đến giử nhiửu người tìm mua cũng không có và  ông Chế cũng không có ý định bán.

Tranh Аông Hồ có có một nội dung khác nhau nhưng chung đặc điểm thường là  những hình ảnh sung túc như đám cưới chuột, cảnh hái dừa, cảnh đà n cá chép ... thể hiện mong muốn vử sự sung túc.

Аám cưới chuột là  bức tranh tiêu biểu và  rất quen thuộc với nhiửu người. Tranh mang tính chất hà i hước vử đám cưới của Chuột , đồng thời châm biếm ngụ ý tệ nạn tham nhũng, hối lộ mà  mèo tiêu biểu cho tầng lớp thống trị, chuột là  đại diện cho tầng lớp bị trị.

Nghệ nhân Nguyễn Аăng Chế giới thiệu bức "Аám cưới chuột"

Hình ảnh tranh Аông Hồ còn đi và o thơ, văn rất gần gũi với con người. Ngà y nay lệ mua tranh Аông Hồ treo ngà y Tết đã mai một, là ng tranh cũng thay đổi nhiửu nhưng những mảng tranh mang nét chân quê, nói như nhà  thơ Hoà ng Cầm thì: Tranh Аông Hồ gà  lợn nét tươi trong / Mà u dân tộc sáng bừng trên giấy điệp

Khi đã sống được với nghử là m tranh, ông lại trăn trở tìm hướng phát triển, ông Chế truyửn dạy, hướng dẫn các con cháu theo nghử cha ông để lại. Anh Nguyễn Аăng Tâm, con trai ông Chế cho biết: Аến nay, tất cả 5 anh chị em chúng tôi đửu theo nghử và  có xưởng là m tranh riêng, liên tục sản xuất tranh và  cả gia đình chúng tôi sống đà ng hoà ng được với nghử.

Аể đảm bảo được cuộc sống cũng như có hướng phát triển lâu dà i, năm 2007, gia đình nghệ nhân Nguyễn Аăng Chế đứng ra thà nh lập doanh nghiệp tư nhân tranh dân gian Аông Hồ mang tên "Trung tâm giao lưu văn hóa dân gian tranh Аông Hồ "

Một góc của Trung tâm giao lưu văn hóa dân gian

Doanh nghiệp của gia đình ông được UBND xã Song Hồ tạo điửu kiện cho thuê hơn 5000 m2 đất xây dựng Trung tâm lưu giữ và  bảo tồn. Аến nay, Trung tâm có 3 công trình là  khu sản xuất, khu trưng bà y và  khu triển lãm tranh với số vốn đầu tư lên đến gần 3 tỷ đồng.

Không ngà y nà o là  gia đình ông Chế không phải tiếp khách, có rất nhiửu đoà n khách tham quan cả trong và  ngoà i nước, đây được coi là  điểm hẹn lý thú để du lịch. Thậm chí các trường học cũng đưa học sinh vử tham quan, học tập.

Lý giải vì sao lại tâm huyết với nghử đến thế, nghệ nhân Nguyễn Аăng Chế cho rằng: Tôi cà ng là m cà ng say nghử, tôi luôn tâm niệm rằng mình phải có nhiệm vụ gìn giữ và  phát triển, không thể là m mất đi cái vốn quý của dân tộc, cái độc đáo của vùng quê Kinh Bắc. Аến bây giử cả trong và  ngoà i nước đửu quan tâm đến tranh Аông Hồ, từ đó cà ng thôi thúc tôi là m nghử

Mang trong mình ước vọng là m sống lại chợ tranh Аông Hồ năm nà o, ngoà i công việc sưu tầm, bảo tồn nghử tranh, nghệ nhân Nguyễn Аăng Chế còn sáng tạo ra nhiửu sản phẩm tranh độc đáo, có giá trị nghệ thuật cao, thu hút được sự quan tâm của khách tham quan. à”ng Chế đưa nhiửu bức tranh Аông Hồ nổi tiếng như: Mẹ con đà n lợn , Аánh ghen, Hứng dừa, Аám cưới chuột ... lên lịch, lên những tấm thiệp hoặc bìa những cuốn sổ với nhiửu kích cỡ khác nhau đóng bằng giấy điệp hay những bản khắc gỗ cỡ nhử (dương bản) để phục vụ du khách tham quan mua vử là m kỷ niệm. Nhử vậy, các sản phẩm tranh của ông là m ra được rất nhiửu nơi biết đến.

à”ng Chế dự định sẽ phát triển Trung tâm tranh dân gian Аông Hồ thà nh một khu du lịch sinh thái, kết hợp mở các lớp dạy nghử là m tranh truyửn thống cho con em trong là ng và  những người có niửm say mê hứng thú đối với nghử tranh truyửn thống mang đậm tính nhân văn nà y.

Kỷ niệm 1000 năm Thăng Long, Hà  Nội, là  người con vùng quê Kinh Bắc, nghệ nhân Nguyễn Аăng Chế có ý định xuất bản một cuốn sách dà y 200 trang mà  ông dà y công sưu tầm từ 3 năm nay, trong đó có gần 200 mẫu tranh khác nhau. Nếu được sự quan tâm của các cấp, ông Chế mong muốn bộ tranh sẽ được sử­ dụng là m quà  tặng cho các vị khách khi tham dự Аại lễ 1000 năm Thăng Long. à”ng cho đó là  vinh dự của là ng nghử cũng như là  sự đóng góp của mình khi hướng tới Аại lễ.