Nghệ nhân nhân dân Lương Tất Tố: Hết lòng bảo tồn, gìn giữ hò cửa đình và múa hát bài bông

Đinh Mạnh Cường| 09/12/2020 13:57

Khi Lương Tất Tố cất tiếng khóc chào đời cũng là lúc tiếng hò cửa đình ở thôn Phú Nhiêu, xã Quang Trung, huyện Phú Xuyên, TP. Hà Nội ngân vang nơi thờ tự thiêng liêng, hòa trong điệu múa bài bông do các nghệ nhân tay cầm quạt hồng, tưng bừng chào đón một sinh linh mới của làng.

Nghệ nhân nhân dân Lương Tất Tố

Lớn lên trong môi trường văn hóa dân gian ngập tràn cảm xúc tuổi trẻ, từ nhỏ cậu bé Lương Tất Tố đã bị hút hồn bởi những âm điệu tiếng hò rền vang thúc giục và đường nét mềm mại, uyển chuyển của những động tác múa làm quyến rũ tâm hồn. Những câu hò cửa đình và múa hát bài bông được lưu truyền mấy trăm năm, như cơm ăn, nước uống hàng ngày của dân làng và thêm tưng bừng trong những dịp làng mở hội ngày rằm tháng Tám mang đậm tính tâm linh.

Lương Tất Tố say sưa học hỏi nghệ thuật hò cửa đình và múa bài bông từ các lão nghệ nhân cao tuổi trong làng. Trường học là mảnh sân gạch trước đình làng có dòng sông nước trong vắt chảy qua. Thầy dạy là các lão ông, lão bà thâm sâu nghề và tâm huyết truyền dạy cho các con cháu bằng phương pháp luyện từng lời hò và cầm tay chỉ điệu múa.

Tuổi hai mươi, chàng trai Lương Tất Tố đã hoàn toàn làm chủ được cả hai loại hình nghệ thuật dân gian hò và múa, trở thành đội trưởng chỉ huy màn hát múa phục vụ dân làng. Trong hoàn cảnh cùng gia đình lao động vất vả mưu sinh, ngày lo việc đồng áng, đêm miệt mài tập luyện hát múa, Lương Tất Tố đã trở thành hạt nhân nghệ thuật nổi bật của làng.

Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước bước sang giai đoạn quyết liệt, năm 1967 Lương Tất Tố cùng nhiều trai làng tình nguyện nhập ngũ. Anh được biên chế vào đơn vị quân tình nguyện chiến đấu giúp bạn trên chiến trường Lào. 5 năm hành quân dãi nắng dầm mưa, lao mình trong bom đạn, đẩy lùi quân Mỹ và tay sai, mở rộng vùng giải phóng, Lương Tất Tố đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, được tặng Huy hiệu Quyết thắng tại chiến trường Lào và giấy khen ghi nhận công lao.

Năm 1972, Lương Tất Tố phục viên trở về địa phương, anh nối tiếp những tháng năm miệt mài xây dựng, phục hồi vốn văn hóa cổ truyền, trong đó quyết tâm vực dậy loại hình nghệ thuật hò cửa đình và múa hát bài bông đã bị vùi lấp trong những năm chiến tranh. Bằng tình yêu nghệ thuật truyền thống của quê hương, Lương Tất Tố đã dày công tổ chức luyện tập, thuyết phục các nghệ nhân cao tuổi chung sức cùng lớp trẻ dàn dựng lại các tiết mục.

Năm 1984, Sở Văn hóa tỉnh Hà Sơn Bình mời đội nghệ thuật dân gian thôn Phú Nhiêu về tỉnh tham gia Liên hoan dân ca, dân vũ. Tiết mục hò cửa đình và múa hát bài bông là sự kết nối đầy chất nghệ thuật dân gian và màu sắc tâm linh, được công diễn lần đầu tiên trên sân khấu Liên hoan nghệ thuật của tỉnh, khiến ban giám khảo và người xem lặng đi trong dạt dào cảm xúc. Tiết mục đạt giải A và được BTC Liên hoan trao tặng giấy khen.

Những năm bao cấp kinh tế khó khăn, các đình, đền, chùa ở Phú Nhiêu xuống cấp. Theo đó, hoạt động văn hóa, văn nghệ cộng đồng bị chững lại. Các nghệ nhân thì lo bươn chải mưu sinh, phong trào văn nghệ quần chúng trầm lắng.

Năm 1996, Phú Nhiêu hoàn thành việc tu sửa lại đình làng. Sân đình rộng rãi, sẽ rất thuận lợi cho việc tập luyện và biểu diễn nghệ thuật truyền thống. Nghĩ thế nên Lương Tất Tố bàn bạc cùng một số nghệ nhân cao tuổi tổ chức thành lập Câu lạc bộ Hò cửa đình - Múa hát bài bông và nhanh chóng được lãnh đạo thôn ủng hộ. Mười bảy năm kể từ khi được cụ Cả trùm truyền dạy kỹ thuật gõ phách và luyện giọng lĩnh xướng, Lương Tất Tố đã dần nâng cao chất lượng biểu diễn hò cửa đình. Ông còn tham gia dàn tập múa hát bài bông, giúp đỡ người vợ là Vũ Thị Xuyên trở thành một cô gái múa giỏi của làng. Năm 1997, Lương Tất Tố được bầu làm Phó Chủ nhiệm và năm 2002 là Chủ nhiệm câu lạc bộ. Câu lạc bộ vinh dự được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam công nhận là địa chỉ văn hóa của Hội. Năm 2005, Lương Tất Tố được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian.

Điệu múa cổ bài bông do các nghệ nhân thôn Phú Nhiêu, huyện Phú Xuyên trình diễn. (Ảnh tư liệu)

Từ năm 2007, Hội Nghệ sĩ múa Hà Nội đã cử nhiều đoàn cán bộ, hội viên về thôn Phú Nhiêu thực hiện sưu tầm, khôi phục các điệu múa cổ truyền theo đề án “Phục hồi múa cổ truyền Thăng Long - Hà Nội”. Chủ nhiệm Lương Tất Tố nhiệt tình tổ chức dàn tập, biểu diễn hò cửa đình và múa hát bài bông theo kế hoạch của Hội Nghệ sĩ múa Hà Nội. Tiết mục hò cửa đình và múa hát bài bông nhiều lần về trung tâm thành phố trình diễn trước tượng đài Lý Thái Tổ vào dịp đầu xuân và kỷ niệm ngày Giải phóng Thủ đô phục vụ hàng vạn khán giả trong nước và du khách quốc tế. Năm 2014, Lương Tất Tố được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú về nghệ thuật trình diễn dân gian.

Năm 2015, thực hiện công tác lưu giữ các giá trị văn hóa truyền thống, được sự hướng dẫn, giúp đỡ một phần kinh phí của Hội Nghệ sĩ múa Hà Nội, chủ nhiệm Lương Tất Tố đã tổ chức hoàn thành xây dựng phòng truyền thống lịch sử, văn hóa thôn Phú Nhiêu với hơn 100 hình ảnh, hiện vật phản ảnh hoạt động nghệ thuật hò cửa đình và múa hát bài bông.

Năm 2019, Nghệ nhân ưu tú Lương Tất Tố đã được Nhà nước tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân. Bà Vũ Thị Xuyên - người vợ luôn sát cánh, đồng hành cùng ông vượt qua nhiều khó khăn trong quá trình hoạt động bảo tồn giá trị văn hóa múa cổ truyền, đảm nhiệm xuất sắc vai múa bài bông cũng được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú.

Gần 80 tuổi, hơn 50 năm hoạt động trình diễn nghệ thuật hò cửa đình và múa hát bài bông, trong đó có 22 năm xây dựng câu lạc bộ và 10 năm làm chủ nhiệm, Nghệ nhân nhân dân Lương Tất Tố đã được tặng thưởng 3 giải A trong các cuộc Liên hoan nghệ thuật trình diễn dân gian, 3 bằng khen của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, 2 bằng khen của UBND tỉnh Hà Tây (cũ), 3 giấy khen của UBND huyện Phú Xuyên. Ông là tác nhân giữ vững và phát triển loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian thôn Phú Nhiêu, góp phần nâng nghệ thuật hò cửa đình và múa hát bài bông lên cao, vang xa, khích lệ thế hệ trẻ tiếp nối truyền thống, duy trì và phát huy các di sản văn hóa quý báu của cha ông truyền lại.