Vì sao Hội Gióng có thể là m được điửu nà y, khi mà nhiửu lễ hội cổ truyửn Việt Nam đang có xu thế biến dạng và mai một?
Theo tiến sử¹ Từ Thị Loan (Viện Văn học Nghệ thuật Việt Nam) tại Phù Đổng và Sóc Sơn, người dân địa phương rất có ý thức lưu giữ các văn bản cổ liên quan tới việc luật lệ tổ chức hai Hội Gióng.
Từ bảo tồn bằng chữ
Điển hình, tại núi Bia (Sóc Sơn), các văn bia có quy định rõ các lễ vật cúng tiến trong ngà y Hội Gióng Sóc Sơn phải là giò hoa tre, voi trận, cử voi, trầu cau... Đồng thời, văn bia cũng phân công trách nhiệm chuẩn bị cụ thể từng món lễ vật cho từng là ng như Dược Thượng (tết hình voi), Vệ Linh (là m giò hoa tre).
Ngựa sắt của Thánh Gióng xung trận. (Ảnh: Anh Tuấn/TTXVN)
Tương tự, qua bao ly tán, loạn lạc của chiến tranh, dân là ng Phù Đổng vẫn giữa được sổ hội lệ của Hội Gióng từ đầu thế kỷ 20 tới nay. Trong sổ hội lệ có ghi rõ hà ng loạt luật lệ tổ chức Hội Gióng Phù Đổng như thời gian, lịch, các bước tập luyện, lắp ráp, diễn tập và hà nh hội.
Thậm chí, tà i liệu nà y có giải thích rất rõ ý nghĩa, vai trò của các biểu tượng trong lễ hội, kèm theo đó là những quy định nghiêm ngặt vử trang phục, độ tuổi, cách thực hiện nghi lễ của những người nhập vai như ông Hiệu, cô tướng, xướng xuất, phù giá, là ng ào Đử, là ng ào Đen, phường Ải Lao, xe long mã. Đây là trường hợp đặc biệt và rất đáng khâm phục của người dân Phù Đổng, bà Loan cho biết - Sổ hội lệ luôn được dùng là m căn cứ chính thống khi tổ chức Hội Gióng Phù Đổng để tránh các hiện tượng 'tam sao thất bản', 'chín người mười ý' như nhiửu lễ hội dân gian khác."
Tới bảo tồn bằng truyửn miệng...
Nói rộng hơn, trước khi được sao thà nh văn bia hoặc hội lệ, các quy tắc bất thà nh văn vử Hội Gióng đã được người dân nơi đây ghi nhớ và truyửn miệng qua từng thế hệ.Phó giáo sư, tiến sử¹ Lê Thị Hoà i Phương, người tham gia dà n dựng lễ hội Gióng Sóc Sơn 2010 cho biết: Có rất nhiửu quy ước không có trong văn bia nhưng luôn được người dân tại các là ng quanh Sóc Sơn thà nh kính tuân theo một cách tự nguyện.
Chẳng hạn, khi rước lễ vật và o đửn Thượng, trật tự của các là ng đã được quy định, trong đó giò hoa tre thôn Vệ Linh luôn đi trước và được dâng lên Thánh đầu tiên... Khi xây dựng hồ sơ đệ trình lên UNESCO, các nghiên cứu viên của Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam đã có sự đối chiếu giữa kết quả khảo sát thực địa với hà ng loạt nghiên cứu vử Hội Gióng được tiến hà nh từ 1839 tới nay bởi những học giả Pháp và Việt Nam.
Theo đó, cho dù có lúc bị gián đoạn (không tổ chức từ 1945-1982), cả Hội Gióng Phù Đổng và Hội Gióng Sóc Sơn vẫn duy trì được hầu hết những yếu tố là m nên giá trị văn hóa, lịch sử, tín ngườ¡ng của mình. Nôm na, đó là một hệ thống rất phong phú và độc đáo vử những biểu tượng, nghi lễ diễn xướng hay tính linh thiêng của lễ hội... Đáng chú ý, toà n bộ hệ thống nà y đửu được cộng đồng người dân chủ động thực hiện như một vinh dự và trách nhiệm cá nhân.
Tiến sử¹ Từ Thị Loan cho biết: Suốt lịch sử tồn tại, người ta không thể tìm thấy sự xuất hiện của những 'diễn viên chuyên nghiệp' tại Hội Gióng, bản thân mỗi người dân là ng đã được giảng giải và cảm nhận tốt vử các giá trị văn hóa trong lễ hội.
Bởi thế, họ luôn tham gia diễn xướng thật nhiệt tâm, thà nh kính với các động tác thật thuần thục đầy tính nghệ thuật." Sự thà nh kính và nhiệt tình ấy không có gì khó hiểu, bởi theo các sử liệu, việc phụng thử Thánh Gióng có từ thời Hùng Vương thứ sáu và chính thức trở thà nh lễ hội lớn từ đầu thế kỷ 11 tới nay.
Giải thích vử điửu nà y, phó giáo sư, tiến sử¹ Trần Lê Bảo cho biết: Dòng tâm thức dân gian ngay từ rất sớm đã có ước nguyện được ngợi ca và sùng bái hình tượng một vị anh hùng chống giặc ngoại xâm. Rồi theo thời gian, xuất phát từ nhu cầu có thật của lịch sử, các vương triửu phong kiến đửu tiếp tục tôn vinh và thiêng hóa hình tượng Thánh Gióng. Bởi vậy, Hội Gióng trong lịch sử gần như đã trở thà nh Quốc lễ và nhận tới 27 đạo sắc phong khác nhau./.
