Phát triển công nghiệp văn hóa cần có sự kết nối giữa nội đô với ngoại đô. 

Đồ họa của tập đoàn Sovico.

Lợi ích bền vững

Theo nghiên cứu của Diễn đàn văn hóa các thành phố thế giới (The world cities culture forum), văn hóa sẽ là “chất liệu” căn bản của các thành phố trong thế kỷ XXI, và sẽ không có thành phố toàn cầu nào có thể thành công mà thiếu yếu tố văn hóa. Trong đó, công nghiệp văn hóa được xem là một trong những hướng ưu tiên trong chiến lược phát triển của nhiều quốc gia, địa phương, đặc biệt là các đô thị và trở thành một kênh truyền dẫn quan trọng sức mạnh mềm văn hóa trong quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Các ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo (CCI) đóng một vai trò quan trọng trong việc đạt được những mục tiêu phát triển bền vững. Chúng đóng góp vào những vấn đề như việc làm, sự tăng trưởng, giáo dục, đào tạo nghề, quyền công dân, ngăn ngừa sự xung đột, bình đẳng giới và tạo ra bản sắc địa phương. Nó cũng là một lĩnh vực không chỉ được sử dụng để truyền tải tốt hơn các thông điệp lâu dài, có tác động trực tiếp đến cộng đồng mà còn mang lại nguồn lợi kinh tế lớn. Theo số liệu thống kê, tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương, doanh thu của CCI lên tới 818 tỷ USD vào năm 2017, tương đương 3% GDP của khu vực và 14 triệu việc làm.

Vì vậy, các tổ chức quốc tế, chuyên gia, doanh nghiệp đều cho rằng Hà Nội đã có một chiến lược đúng đắn khi ngày 22/11/2018, Thành ủy Hà Nội đã ban hành kèm theo Quyết định số 15-QĐ/BCĐ của Ban Chỉ đạo Chương trình số 04-CTr/TU của Thành ủy về Đề án “Đánh giá, đề xuất giải pháp phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế”. Tiếp đó là việc Đảng bộ Thành phố quyết định lựa chọn xây dựng Nghị quyết chuyên đề “Phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” làm bước đột phá trong phát triển văn hóa Thủ đô sẽ góp phần quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, gia tăng tỷ trọng đóng góp vào GRDP của thành phố. 

“Đề án này là một chiến lược đúng đắn, xác định được quan điểm cũng như mục tiêu phát triển Thủ đô thành trung tâm của các ngành công nghiệp văn hóa sáng tạo, đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế và giải quyết việc làm, đáp ứng nhu cầu sáng tạo, hưởng thụ và tiêu dùng văn hóa của người dân Thủ đô”, nhóm Vì một Hà Nội đáng sống đánh giá.

Còn bà Donna McGowan, Giám đốc Hội đồng Anh tại Việt Nam cho rằng, thành phố sáng tạo Hà Nội là một câu chuyện mới cho một thế kỷ mới, đại diện cho một thương hiệu và hình ảnh của Hà Nội - và đất nước - đó là hướng tới tương lai, hướng tới hòa nhập và phát triển bền vững. Thành phố sáng tạo đem lại một nền tảng cho hợp tác và phát triển, đó không chỉ là hợp tác giữa các sáng kiến trong khu vực của Hà Nội mà còn là những cơ hội hợp tác mới giữa Hà Nội và các thành phố sáng tạo khác của UNESCO trong khu vực và trên thế giới. Danh hiệu này đại diện cho sự tiếp nối truyền thống - vì nó được xây dựng dựa trên di sản của Hà Nội như một thủ đô văn hóa và một Thành phố vì hòa bình - di sản của sự hòa nhập xã hội và sự tham gia của giới trẻ. Tất cả những điều này tạo nên nền tảng vững chắc cho sự phát triển của các ngành công nghiệp văn hóa của Thủ đô.

Các ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo đóng một vai trò quan trọng trong việc đạt được những mục tiêu phát triển bền vững. (Trong ảnh: tác phẩm Thuyền của Vũ Xuân Đông lung linh bên bờ vở sông Hồng). 

Gợi mở và hợp tác

Có rất nhiều minh chứng về thành công của việc phát triển ngành công nghiệp văn hóa từ các thành phố  “đắt đỏ”, “chật hẹp” trên thế giới được các tổ chức quốc tế, doanh nghiệp, chuyên gia đưa ra. Như nhóm Vì một Hà Nội đáng sống kể câu chuyện về ADC Artspace của Hồng Kông có diện tích 1.000 m2 trong một tòa nhà công nghiệp cũ. Nó tạo ra 17 studio nghệ thuật và 26 xưởng cho các nghệ sĩ hình ảnh và đa phương tiện với giá cho thuê ưu đãi vì có sự bắt tay giữa chủ bất động sản tư nhân với Nhà nước và cộng đồng sáng tạo. Trong đó, chủ bất động sản tư nhân đồng ý mức giá cho thuê sàn ưu đãi (hợp đồng 6 năm); chính quyền thành phố hỗ trợ kinh phí để cải tạo không gian, hỗ trợ 50% tiền thuê trong 2 năm cho các nhóm nghệ sĩ trẻ (ra trường dưới 3 năm). 

Hoặc như Trung tâm sáng tạo nghệ thuật đường phố Seoul - một thành phố mà cơ sở hạ tầng cho các lĩnh vực rất không cân bằng, đặc biệt là thiếu các không gian tập dượt nghệ thuật đường phố. Thế nhưng, chính quyền thành phố đã cho phép chuyển đổi chức năng từ hạ tầng sang không gian sáng tạo, tài trợ kinh phí sửa sang và hỗ trợ kinh phí hoạt động cho các nhóm nghệ sĩ, tổ chức các câu lạc bộ huấn luyện đào tạo các nghệ sĩ trẻ, các em học sinh yêu nghệ thuật. Từ đó, trung tâm này là nơi cung cấp các tiện nghi, chương trình giáo dục và phát triển nghề nghiệp cho các nghệ sĩ loại hình nghệ thuật đường phố và nghệ thuật xiếc, được phát triển từ một di sản công nghiệp - Trạm cấp nước Guui. 

Từ đó, nhóm kiến nghị đến Thành phố Hà Nội cần nắm bắt cơ hội và thời cơ hiện tại, thực hiện chuyển đổi một số nhà máy cũ thành không gian văn hóa sáng tạo kết hợp không gian công cộng, nhằm thực hiện mục tiêu tổng thể phát triển bền vững về kinh tế - môi trường và xã hội Thủ đô, và là bước tiến quan trọng trong việc hiện thực hóa Đề án về phát triển công nghiệp văn hóa của Thành ủy Hà Nội.

Việc hợp tác công tư để xây dựng những không gian sáng tạo cũng được đại diện tập đoàn Sovico đề cập tới khi cho rằng đây là lĩnh vực mà khu vực tư nhân hoàn toàn có thể hỗ trợ thành phố. Các doanh nghiệp tư nhân với các dự án phát triển đô thị ra các khu vực ngoại vi có thể đầu tư xây dựng những không gian văn hóa, trung tâm thiết kế sáng tạo, viện bảo tàng nghệ thuật, song cần có sự kết nối giữa nội đô với ngoại đô. 

Trong khi đó, theo đại diện của Viện Pháp tại Việt Nam, điều kiện tiên quyết cho sự phát triển lâu dài của giao lưu văn hóa là phải dựa vào cơ cấu các CCI ở Việt Nam. Những năm qua, Viện Pháp đã tích cực hỗ trợ sự xuất hiện của các sự kiện văn hóa và nghệ thuật quốc tế lớn trong lĩnh vực nghệ thuật thị giác (theo mô hình của Biennales). Điển hình như Photo Hanoi’21 được tổ chức với mục đích dài hạn là thành lập một sự kiện nghệ thuật thị giác quốc tế tại Hà Nội, diễn ra hàng năm hoặc hai năm một lần. Đầu năm 2021, Viện Pháp còn hợp tác với Believe, Monsoon Music Festival ra mắt dự án LiveSpace Việt Nam. Đây là cuộc gặp gỡ âm nhạc và nghệ thuật định kỳ hai tháng một lần, hướng đến công chúng nói chung. Và đây cũng là một chương trình nâng cao năng lực cho các nghệ sĩ trẻ nhằm hỗ trợ họ xây dựng sự nghiệp chuyên nghiệp, mang đến cho họ những công cụ cần thiết để điều hướng những biến đổi trong ngành công nghiệp âm nhạc. Không chỉ thế, Viện Pháp còn phối hợp với Viện Goethe tổ chức ngày truyện tranh và hình ảnh với mong muốn đưa Hà Nội vào lĩnh vực hoạt hình và trò chơi điện tử đang phát triển, đồng thời hỗ trợ sự sáng tạo mới nổi trong truyện tranh (nghệ sĩ và nhà xuất bản). 

Hoạt động sáng tạo tại phố bích họa Phùng Hưng. 

Ngoài ra, với dự án Rethink Hà Nội, UNESCO mong muốn làm nổi bật và kết nối những điều đã và đang diễn ra trong nền công nghiệp văn hóa sáng tạo của thành phố. Và chính giới trẻ sẽ là trọng tâm chính của cả ba hợp phần dự án, kết nối trực tiếp với ba tổ chức để xác định, thiết kế và thực hiện các hoạt động liên quan. “Những nỗ lực của chúng ta sẽ được hiện thực hóa bởi suy nghĩ, tiếng nói và bàn tay của giới trẻ. Chúng ta tiếp nối tầm nhìn của thành phố và những nỗ lực của Đảng, đặt thanh niên vào vị trí trung tâm bởi họ chính là nòng cốt, nguồn tài nguyên quý giá nhất của quốc gia, và chính họ là những tác nhân chủ chốt cho sự đổi mới của xã hội”, bà Donna McGowan gợi mở.