Đi tìm nguồn cội một câu ca

Trần Phương| 24/04/2009 09:03

(NHN) Câu ca dao: "Ch?ng thơm cũng thể hoa nhà i/Dẫu không thanh lịch cũng người Trà ng An". Gồm hai vế và  có thể được hiểu là  thơm như hoa nhà i và  thanh lịch như người Trà ng An. Hai vế ấy đặt cạnh nhau cho phép người ta suy ra đức tính thanh lịch của người Trà ng An được ví như hương thơm của hoa nhà i. Và  cũng còn một cách hiểu khác nữa là  người Trà ng An ắt phải thanh lịch, cũng như hoa nhà i ắt phải thơm, như một lẽ tự nhiên.

Tuy nhiên, điửu là m cho không ít người băn khoăn, thắc mắc ở đây không phải là  các phẩm chất, đức tính hay hương vị của người Trà ng An và  hoa nhà i. Cái chính là  người Trà ng An ở đâu mà  gắn bó mật thiết với đức tính thanh lịch, như một sự tất yếu không thể phủ nhận được, giống như mùi thơm của hương hoa nhà i vậy.

Lần tìm, truy nguyên nghĩa của từ Trà ng An, có nhiửu cách giải thích khác nhau. Trà ng An hay Trường An vốn là  tên kinh đô của hai triửu đại phong kiến thịnh trị và o bậc nhất Trung Quốc: Tiửn hán từ năm 206 trước Công nguyên đến năm thứ 8 sau Công nguyên và  triửu đại nhà  Đường từ năm 618 đến năm 907 đửu thuộc vùng Tây An. Cụm từ trên vừa có nghĩa chỉ một vùng đất cố đô xưa của Trung Quốc, vừa có ý nghĩa chỉ tính chất muôn đời bình yên của các triửu đại ấy. Từ Trà ng ở đây chỉ là  cách nói chệch và  viết chệch của từ yên mà  thôi. Trong trường hợp nà y, sự nói chệch và  viết chệch của hai từ trên đửu vẫn giữ nguyên ý nghĩa. Với nghĩa danh từ, thì Trà ng An là  một từ ghép cố định, chỉ là  một danh. Còn với nghĩa tính từ thì Trà ng An là  cụm từ ghép không cố định, gồm hai tính từ độc lập: trà ng có nghĩa là  dà i, lâu bửn, còn an có nghĩa là  bình yên, an là nh. Ghép hai tính từ ấy lại cho ta một cụm từ co nghĩa kép là  sự bình yên, lâu dà i.

Đi tìm nguồn cội một câu ca

Tuy nhiên, cho đến nay, phần lớn người dân ViệtNam ta, chủ yếu là  người Hà  Nội, thưởng hiểu hai từ Trà ng An như là  một cụm từ dùng để chỉ Thủ đô Hà  Nội. Vử khía cạnh lịch sử­ thì có lẽ lại không hoà n toà n như thế. Từ thế kỷ X, năm 968, Аinh Bộ Lĩnh dẹp xong loạn 12 sứ quân, thu giang sơn vử một mối và  lên ngôi Hoà ng đế, lập ra triửu đại nhà  Đinh. Cùng với việc đặt tên nước là  Đại Cồ Việt, vua Аinh Tiên Hoà ng lấy Hoa Lư, quê hương của mình là  kinh đô và  lấy niên hiệu riêng là  Thái Bình, với tư cách là  một triửu đại độc lập, xưng đế chứ không chấp nhận xưng Vương và  quốc hiệu đô hộ phương Bắc. Từ năm Thái Bình thứ nhất, 976, thuyửn buôn của nước ngoà i đến kinh đô Hoa Lư dâng sản vật, kết nối giao thương vử kinh tế và  văn hóa. Từ đó, tinh hoa văn hóa đô thà nh của Hoa Lư được hình thà nh và  phát triển.

Thế nhưng, người Trà ng An xịn lại không phải người ViệtNam, mà  là  người dân cố đô của hai triửu đại nói trên ở bên Trung Hoa cổ đại. Tuy ngà y nay có thể họ không còn là  người dân thủ đô, nhưng ít ra cũng đã có một thời là  người dân kinh đô, tức là  tiửn thủ đô hay còn gọi là  người cố đô. Аây là  cách danh xưng, mang theo niửm kiêu hãnh, tự hà o của người cố đô trong văn hóa giao tiếp với muôn dân thiên hạ, khi họ muốn gợi đến những giá trị văn hóa - lịch sử­ nằm ẩn sâu từ trong cội nguồn, tiửm thức của dân tộc.

Ngà y nay, khi đến thăm đửn Vua Аinh ở cố đô Hoa Lư, ai cũng có thể thấy trên bức đại tự có ghi hà ng chữ: Chính thống thủy với nghĩa là  Đinh Bộ Lĩnh là  người đầu tiên mở ra nửn chính thống cho nước Аại Cồ Việt. Hai bên cột giữa có treo câu đối: Cồ việt đương Tống Khai Bảo/ Hoa Lư đô thị Hán Trà ng An, tạm dịch nghĩa là : Nước Аại Cồ Việt ngang hà ng với nhà  Tống đời Khai Bảo; Hoa Lư là  kinh đô Аại Cồ Việt cũng như Trà ng An là  kinh đô nhà  Hán vậy. Ngay sau khi lên ngôi Hoà ng đế, Аinh Tiên Hoà ng chọn Hoa Lư là m kinh đô. Kinh đô hoa lư xưa rộng khoảng 300ha, gồm thà nh Ngoại, thà nh Nội, và  thà nh Nam, được bao quanh bởi núi đá vôi vòng cung, cảnh quan hùng vĩ, khoảng trống giữa các sườn núi được xây kín bằng đất ken gạch, chân thà nh có gạch bó, đắp cao từ 8 “ 10m. Khu kinh thà nh nà y nằm  trọn ở xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình ngà y nay.

Đi tìm nguồn cội một câu ca

Khi đất nước bình yên và  phát triển trên vị thế mới, Lý Thái Tổ đã đặt tên cố đô Hoa Lư là  Trà ng An và  đổi kinh đô Аại la thà nh Thăng Long. Như vậy, địa danh Trà ng An thứ 2 trên thế giới chính là  Hoa Lư. Sau nà y, có người cho rằng việc vua Lý Thái Tổ đổi Hoa Lư thà nh Trà ng An là  có ý ca ngợi tiửn nhân Аinh Tiên Hoà ng, vị hoà ng đế đầu tiên của nước Việt Nam độc lập.

Trong suốt thời gian trị vì, nơi đây dưới 2 triửu đại Аinh và  Tiửn Lê, kinh đô Hoa Lư đương nhiên trở thà nh trung tâm văn hóa, kinh tế, chính trị của đất nước. Thời đó, luật pháp chưa phát triển, kẻ nà o ăn cắp thì bị chặt tay, tên nà o giết người thì ném cho hổ báo xơi. Suốt nử­a thế kỷ phồn hoa đô thị, muôn dân trăm họ đã không còn nạn 12 sứ quân hoà nh hà nh, không còn nạn ngoại bang phương Bắc xâm lược, mọi người đửu được sống trong yên bình, no đủ. Thời ấy, kinh đô Hoa Lư thật đẹp, người ta yêu thương, đùm bọc lẫn nhau, cư xử­ lễ nghĩa, không có trộm cắp, cướp bóc, đến mức không nhà  nà o cần phải khóa cử­a ban ngà y lẫn ban đêm. Cuộc sống diễn ra trong cảnh thanh bình, nên người ta thường ví kinh đô Hoa Lư như kinh thà nh Trường An hay Trà ng An ở phương bắc. Từ thời ấy, người dân Hoa Lư đã thuộc lòng câu ca: Chẳng thơm cũng thể hoa nhà i/ Dẫu không thanh lịch cũng người Trà ng An.

Ở thủ đô Hà  Nội, sau thời kử³ 9 năm kháng chiến chống Pháp, nhân dân ta đã chung tay xây dựng lại đất nước trong hòa bình. Hà  Nội ngà y nay và  kinh thà nh Thăng Long xưa mãi vẫn là  trung tâm kinh tế, chính trị văn hóa của cả nước. Người dân thủ đô luôn ý thức rất rõ điửu đó và  đã tìm cho mình một cách ứng xử­ văn hóa rất đặc trưng, xứng đáng với truyửn thống của người Trà ng An xưa. Аây cũng là  thời kử³, người dân Hà  Nội thi nhau truyửn tụng câu ca: Chẳng thơm cũng thể hoa nhà i/ Dẫu không thanh lịch cũng người Trà ng An.

Câu ca trên chỉ nói lên một phẩm chất thanh lịch trong toà n bộ cách ứng xử­ của người dân kinh đô Hoa Lư xưa và  thủ đô Hà  Nội ngà y nay. Nhưng đấy lại là  một phẩm chất tối quan trọng, tạo nên nét đặc trưng, khu biệt đời sống văn hóa của người dân kinh đô - thủ đô với các vùng miửn khác trong cả nước.

Tuy nhiên, trong và i thập kỷ nay, nhất là  từ khi nước ta mở cử­a nửn kinh tế, hội nhập với khu vực quốc tế, sự giao thương buôn bán, là m ăn với nhiửu quốc gia và  tổ chức quốc tế khác nhau, cũng như sự giao lưu văn hóa giữa các vùng miửn diễn ra mau lẹ hơn. Ngoà i những yếu tố tích cực do sự giao lưu kinh tế và  văn hóa mang lại, nhiửu cách ứng xử­ đã dần là m phôi pha đi những nét đẹp thanh lịch vốn có của người dân Thủ đô.

Thiết nghĩ, chúng ta đang tiến gần đến đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long “ Аông Аô “ Hà  Nội, mỗi người, dù là  sinh ra và  lớn lên ở đâu, nếu là  người Việt Nam cũng cần biết trân trọng và  có trách nhiệm hơn trong việc giữ gìn truyửn thống thanh lịch của người dân thủ đô có nghìn năm văn hiến, trong văn hóa ứng xử­.

(0) Bình luận
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Hội Nhà văn Hà Nội tổng kết năm 2025: Ghi nhận sáng tạo, tôn vinh cống hiến
    Sáng ngày 15/12/2025, tại Nhà Văn hóa Đống Đa (số 22 phố Đặng Tiến Đông, Hà Nội), Hội Nhà văn Hà Nội đã tổ chức Hội nghị tổng kết công tác năm 2025; trao giải thưởng, tặng thưởng văn học và trao quyết định kết nạp hội viên mới. Tham dự hội nghị tổng kết có đại diện lãnh đạo Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội, lãnh đạo các hội chuyên ngành, lãnh đạo Tạp chí Người Hà Nội, lãnh đạo các sở, ban, ngành cùng đông đảo các văn nghệ sĩ hội viên.
  • Triển lãm nghệ thuật sơn mài chào mừng Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV
    Chiều ngày 12/12/2025, “Triển lãm nghệ thuật sơn mài hướng tới chào mừng Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV” đã khai mạc tại 29 Hàng Bài, phường Cửa Nam, Hà Nội. Sự kiện do Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức, giới thiệu 44 tác phẩm sơn mài tiêu biểu của nhiều thế hệ họa sĩ Việt Nam.
  • Bạn thi nhân bên Đầm Én - Nha Trang
    Khởi nguồn từ thành Bình Định bên dòng sông Côn, lớn lên trong tình thơ của bốn thi nhân mà người đời gọi là “tứ linh”, với danh vọng thật ấn tượng “Bàn Thành tứ hữu”: Hàn Mặc Tử (long), Chế Lan Viên (phượng), Yến Lan (lân) và Quách Tấn (quy). Họ đã gắn bó với nhau bằng tất cả tấm lòng trong sáng, lãng mạn từ thuở hoa niên cho đến khi bay về trời như cánh mai mùa xuân.
  • Chương trình hành động quốc gia về Sản xuất và tiêu dùng bền vững trên địa bàn TP Hà Nội giai đoạn 2026 – 2030
    Giai đoạn 2026 - 2030 Thành phố phấn đấu giảm 7 - 10% mức tiêu hao nguyên, nhiên vật liệu của các ngành sản xuất, cụ thể: dệt may, rượu bia nước giải khát, thép, nhựa, hóa chất, giấy...
  • Mùa Giáng Sinh ý nghĩa cho các bệnh nhi qua chuỗi hoạt động “Trao gửi yêu thương”
    Vừa qua, Prudential Việt Nam đã phối hợp cùng Quỹ Bảo trợ Trẻ em Việt Nam trao quà cho các bệnh nhi tại Bệnh viện Nhi Đồng 1, đây là sự kiện mở đầu cho hoạt động trao tặng 2.600 phần quà với tổng trị giá 800 triệu đồng tại TP.HCM và Hà Nội, mang đến những món quà thiết thực và tinh thần tích cực cho các bệnh nhi trong mùa Giáng Sinh ấm áp, an lành.
Đừng bỏ lỡ
  • Hiện thực hóa khát vọng phát triển Thủ đô, tạo nên “Kỳ tích sông Hồng”
    Để hiện thực hóa khát vọng phát triển Thủ đô “quay mặt ra sông” và tạo nên “Kỳ tích sông Hồng”, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI vừa thông qua Nghị quyết phê duyệt chủ trương đầu tư Dự án đầu tư xây dựng Trục đại lộ cảnh quan sông Hồng trên địa bàn Thành phố Hà Nội.
  • Đêm hòa nhạc đặc biệt kết nối hai nền văn hóa Việt Nam và Armenia
    Đêm nhạc Rezonans, tại Phòng hòa nhạc lớn, Học Viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam (77 Hào Nam, Đống Đa, Hà Nội‪), có sự tham gia của nghệ sĩ piano hàng đầu thế giới Armen Babakhanian và nghệ sĩ piano hàng đầu Việt Nam hiện nay Lưu Đức Anh.
  • Điểm hẹn văn hóa mới bên Hồ Gươm
    Chiều nay (14/12), chương trình "Âm nhạc cuối tuần" tiếp tục được tổ chức tại Nhà Bát Giác - Vườn hoa Lý Thái Tổ. Đây không chỉ là một sân khấu biểu diễn đơn thuần, mà được kỳ vọng là bước đi chiến lược nhằm đưa nghệ thuật chất lượng cao "chạm" vào đời sống đại chúng, góp phần định vị thương hiệu "Thành phố sáng tạo".
  • Lễ Mừng cơm mới của người Si La được công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia
    Người Si La tổ chức Lễ mừng cơm mới khi những hạt thóc đầu mùa chín rộ và đến kỳ thu hoạch. Đây là nghi thức nông nghiệp chứa đựng nhiều nét văn hóa truyền thống được người dân gìn giữ, trao truyền qua nhiều thế hệ.
  • Khai mạc Liên hoan Ẩm thực và Du lịch làng nghề, phố nghề Hà Nội 2025
    Tối ngày 12/12, tại Không gian Văn hoá sáng tạo Tây Hồ (phố đi bộ Trịnh Công Sơn), Sở Du lịch Hà Nội tổ chức Lễ khai mạc Liên hoan Ẩm thực và Du lịch làng nghề, phố nghề Hà Nội năm 2025.
  • Chiếu phim chào mừng Ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam
    Nhân dịp kỷ niệm 81 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22/12/1944 - 22/12/2025), Viện Phim Việt Nam tổ chức chiếu phim, ba tác phẩm được lựa chọn chiếu trong dịp này là "Bản nhạc người tù", "Phía sau cuộc chiến" và "Đứa con và người lính".
  • Tiếp tục đưa dự án “Âm nhạc cuối tuần” thành điểm hẹn văn hóa quen thuộc của người dân Thủ đô
    Vào lúc 15h30 chiều mai (14/12), chương trình "Âm nhạc cuối tuần" sẽ tiếp tục được tổ chức tại Nhà Bát Giác - Vườn hoa Lý Thái Tổ. Đây sẽ là hoạt động thường niên vào dịp cuối tuần tại không gian phố đi bộ Hồ Gươm với nhiều chương trình biểu diễn nghệ thuật đặc sắc.
  • Phát triển sân khấu Việt Nam từ góc nhìn lực lượng sáng tạo trẻ
    Trong bối cảnh sân khấu Việt Nam đứng trước yêu cầu đổi mới mạnh mẽ để thích ứng với đời sống nghệ thuật đương đại, lực lượng trẻ đóng vai trò quan trọng, góp phần định hình diện mạo sân khấu hôm nay và tương lai. Tại tọa đàm “Lực lượng trẻ trong sự phát triển sân khấu hiện nay” do Hội Sân khấu Hà Nội tổ chức sáng 10/12/2025, các ý kiến tham luận không chỉ làm sáng tỏ thực trạng “khủng hoảng” thiếu nghệ sĩ trẻ mà còn gợi mở nhiều giải pháp thiết thực nhằm phát huy công tác đào tạo và sử dụng nguồn lực tài năng trẻ sân khấu trong thời kỳ mới.
  • Đô thị Huế trong dòng chảy lịch sử
    Các nhà khoa học, chuyên gia thảo luận và chia sẻ về “Đô thị Huế trong dòng chảy lịch sử” tại hội thảo khoa học do Hội Khoa học Lịch sử TP Huế tổ chức.
  • UNESCO ghi danh Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ vào Danh mục di sản cần bảo vệ khẩn cấp
    Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ ở khu phố Đông Khê, phường Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, ra đời cách đây khoảng 500 năm. Cộng đồng thực hành nghề đã tạo ra những bức tranh có đặc trưng riêng về chủ đề, kỹ thuật in, màu sắc và đồ họa bằng kỹ thuật in khắc gỗ.
Đi tìm nguồn cội một câu ca
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO