Đi tìm nguồn cội một câu ca

Tuy nhiên, điửu là m cho không ít người băn khoăn, thắc mắc ở đây không phải là  các phẩm chất, đức tính hay hương vị của người Trà ng An và  hoa nhà i. Cái chính là  người Trà ng An ở đâu mà  gắn bó mật thiết với đức tính thanh lịch, như một sự tất yếu không thể phủ nhận được, giống như mùi thơm của hương hoa nhà i vậy.

Lần tìm, truy nguyên nghĩa của từ Trà ng An, có nhiửu cách giải thích khác nhau. Trà ng An hay Trường An vốn là  tên kinh đô của hai triửu đại phong kiến thịnh trị và o bậc nhất Trung Quốc: Tiửn hán từ năm 206 trước Công nguyên đến năm thứ 8 sau Công nguyên và  triửu đại nhà  Đường từ năm 618 đến năm 907 đửu thuộc vùng Tây An. Cụm từ trên vừa có nghĩa chỉ một vùng đất cố đô xưa của Trung Quốc, vừa có ý nghĩa chỉ tính chất muôn đời bình yên của các triửu đại ấy. Từ Trà ng ở đây chỉ là  cách nói chệch và  viết chệch của từ yên mà  thôi. Trong trường hợp nà y, sự nói chệch và  viết chệch của hai từ trên đửu vẫn giữ nguyên ý nghĩa. Với nghĩa danh từ, thì Trà ng An là  một từ ghép cố định, chỉ là  một danh. Còn với nghĩa tính từ thì Trà ng An là  cụm từ ghép không cố định, gồm hai tính từ độc lập: trà ng có nghĩa là  dà i, lâu bửn, còn an có nghĩa là  bình yên, an là nh. Ghép hai tính từ ấy lại cho ta một cụm từ co nghĩa kép là  sự bình yên, lâu dà i.

Tuy nhiên, cho đến nay, phần lớn người dân ViệtNam ta, chủ yếu là  người Hà  Nội, thưởng hiểu hai từ Trà ng An như là  một cụm từ dùng để chỉ Thủ đô Hà  Nội. Vử khía cạnh lịch sử­ thì có lẽ lại không hoà n toà n như thế. Từ thế kỷ X, năm 968, Аinh Bộ Lĩnh dẹp xong loạn 12 sứ quân, thu giang sơn vử một mối và  lên ngôi Hoà ng đế, lập ra triửu đại nhà  Đinh. Cùng với việc đặt tên nước là  Đại Cồ Việt, vua Аinh Tiên Hoà ng lấy Hoa Lư, quê hương của mình là  kinh đô và  lấy niên hiệu riêng là  Thái Bình, với tư cách là  một triửu đại độc lập, xưng đế chứ không chấp nhận xưng Vương và  quốc hiệu đô hộ phương Bắc. Từ năm Thái Bình thứ nhất, 976, thuyửn buôn của nước ngoà i đến kinh đô Hoa Lư dâng sản vật, kết nối giao thương vử kinh tế và  văn hóa. Từ đó, tinh hoa văn hóa đô thà nh của Hoa Lư được hình thà nh và  phát triển.

Thế nhưng, người Trà ng An xịn lại không phải người ViệtNam, mà  là  người dân cố đô của hai triửu đại nói trên ở bên Trung Hoa cổ đại. Tuy ngà y nay có thể họ không còn là  người dân thủ đô, nhưng ít ra cũng đã có một thời là  người dân kinh đô, tức là  tiửn thủ đô hay còn gọi là  người cố đô. Аây là  cách danh xưng, mang theo niửm kiêu hãnh, tự hà o của người cố đô trong văn hóa giao tiếp với muôn dân thiên hạ, khi họ muốn gợi đến những giá trị văn hóa - lịch sử­ nằm ẩn sâu từ trong cội nguồn, tiửm thức của dân tộc.

Ngà y nay, khi đến thăm đửn Vua Аinh ở cố đô Hoa Lư, ai cũng có thể thấy trên bức đại tự có ghi hà ng chữ: Chính thống thủy với nghĩa là  Đinh Bộ Lĩnh là  người đầu tiên mở ra nửn chính thống cho nước Аại Cồ Việt. Hai bên cột giữa có treo câu đối: Cồ việt đương Tống Khai Bảo/ Hoa Lư đô thị Hán Trà ng An, tạm dịch nghĩa là : Nước Аại Cồ Việt ngang hà ng với nhà  Tống đời Khai Bảo; Hoa Lư là  kinh đô Аại Cồ Việt cũng như Trà ng An là  kinh đô nhà  Hán vậy. Ngay sau khi lên ngôi Hoà ng đế, Аinh Tiên Hoà ng chọn Hoa Lư là m kinh đô. Kinh đô hoa lư xưa rộng khoảng 300ha, gồm thà nh Ngoại, thà nh Nội, và  thà nh Nam, được bao quanh bởi núi đá vôi vòng cung, cảnh quan hùng vĩ, khoảng trống giữa các sườn núi được xây kín bằng đất ken gạch, chân thà nh có gạch bó, đắp cao từ 8 “ 10m. Khu kinh thà nh nà y nằm  trọn ở xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình ngà y nay.

Khi đất nước bình yên và  phát triển trên vị thế mới, Lý Thái Tổ đã đặt tên cố đô Hoa Lư là  Trà ng An và  đổi kinh đô Аại la thà nh Thăng Long. Như vậy, địa danh Trà ng An thứ 2 trên thế giới chính là  Hoa Lư. Sau nà y, có người cho rằng việc vua Lý Thái Tổ đổi Hoa Lư thà nh Trà ng An là  có ý ca ngợi tiửn nhân Аinh Tiên Hoà ng, vị hoà ng đế đầu tiên của nước Việt Nam độc lập.

Trong suốt thời gian trị vì, nơi đây dưới 2 triửu đại Аinh và  Tiửn Lê, kinh đô Hoa Lư đương nhiên trở thà nh trung tâm văn hóa, kinh tế, chính trị của đất nước. Thời đó, luật pháp chưa phát triển, kẻ nà o ăn cắp thì bị chặt tay, tên nà o giết người thì ném cho hổ báo xơi. Suốt nử­a thế kỷ phồn hoa đô thị, muôn dân trăm họ đã không còn nạn 12 sứ quân hoà nh hà nh, không còn nạn ngoại bang phương Bắc xâm lược, mọi người đửu được sống trong yên bình, no đủ. Thời ấy, kinh đô Hoa Lư thật đẹp, người ta yêu thương, đùm bọc lẫn nhau, cư xử­ lễ nghĩa, không có trộm cắp, cướp bóc, đến mức không nhà  nà o cần phải khóa cử­a ban ngà y lẫn ban đêm. Cuộc sống diễn ra trong cảnh thanh bình, nên người ta thường ví kinh đô Hoa Lư như kinh thà nh Trường An hay Trà ng An ở phương bắc. Từ thời ấy, người dân Hoa Lư đã thuộc lòng câu ca: Chẳng thơm cũng thể hoa nhà i/ Dẫu không thanh lịch cũng người Trà ng An.

Ở thủ đô Hà  Nội, sau thời kử³ 9 năm kháng chiến chống Pháp, nhân dân ta đã chung tay xây dựng lại đất nước trong hòa bình. Hà  Nội ngà y nay và  kinh thà nh Thăng Long xưa mãi vẫn là  trung tâm kinh tế, chính trị văn hóa của cả nước. Người dân thủ đô luôn ý thức rất rõ điửu đó và  đã tìm cho mình một cách ứng xử­ văn hóa rất đặc trưng, xứng đáng với truyửn thống của người Trà ng An xưa. Аây cũng là  thời kử³, người dân Hà  Nội thi nhau truyửn tụng câu ca: Chẳng thơm cũng thể hoa nhà i/ Dẫu không thanh lịch cũng người Trà ng An.

Câu ca trên chỉ nói lên một phẩm chất thanh lịch trong toà n bộ cách ứng xử­ của người dân kinh đô Hoa Lư xưa và  thủ đô Hà  Nội ngà y nay. Nhưng đấy lại là  một phẩm chất tối quan trọng, tạo nên nét đặc trưng, khu biệt đời sống văn hóa của người dân kinh đô - thủ đô với các vùng miửn khác trong cả nước.

Tuy nhiên, trong và i thập kỷ nay, nhất là  từ khi nước ta mở cử­a nửn kinh tế, hội nhập với khu vực quốc tế, sự giao thương buôn bán, là m ăn với nhiửu quốc gia và  tổ chức quốc tế khác nhau, cũng như sự giao lưu văn hóa giữa các vùng miửn diễn ra mau lẹ hơn. Ngoà i những yếu tố tích cực do sự giao lưu kinh tế và  văn hóa mang lại, nhiửu cách ứng xử­ đã dần là m phôi pha đi những nét đẹp thanh lịch vốn có của người dân Thủ đô.

Thiết nghĩ, chúng ta đang tiến gần đến đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long “ Аông Аô “ Hà  Nội, mỗi người, dù là  sinh ra và  lớn lên ở đâu, nếu là  người Việt Nam cũng cần biết trân trọng và  có trách nhiệm hơn trong việc giữ gìn truyửn thống thanh lịch của người dân thủ đô có nghìn năm văn hiến, trong văn hóa ứng xử­.

Trần Phương