Tiếp biến và hợp lưu trong biến đổi lịch sử
* Kử³ họp thứ tư của HĐND Thà nh phố (TP) Hà Nội khoá XIV (3-5/4) vừa qua, đã thông qua 5 dự thảo, trong đó có giáo dục và y tế. Giáo dục liên quan trực tiếp đến văn hoá. Xin hửi, chạy trường là khốn khổ nhiửu năm của các bậc cha mẹ, những công dân nhí Thủ đô bị đẩy và o cuộc đua chen từ cấp mầm non, thà nh "nạn nhân" của quá tải và thiếu thốn!
- Là Uỷ viên HĐND ( khoá 2011 - 2016), tôi đã có ý kiến vử các dự án chiếm đất bử hoang, yêu cầu truy cứu nguồn gốc, thu hồi để xây dựng trường học, ưu tiên nhất là trường mầm non.
Văn hoá liên quan đến cấu trúc xã hội. Các đơn vị hà nh chính mới phải lượng định được sự phát triển dân số khi kiến thiết hạ tầng. Ưu tiên cho dự án xây hệ thống trường học bảo đảm giải quyết đủ trường cho học sinh. Một số nơi ở Hà Nội (HN) thiếu mẫu giáo công lập, đây là điửu khó chấp nhận. Gần đây, HN đã tổ chức cuộc giao ban quý có mặt đầy đủ lãnh đạo 29 quận, huyện để bà n một việc duy nhất: Thực hiện những biện pháp khẩn trương, quyết liệt nhất để mọi xã, phường đửu có mẫu giáo công lập, nhiửu nơi đã giải phóng mặt bằng và đang xây dựng. Sắp tới, sẽ có trường chất lượng cao, đạt tiêu chuẩn quốc tế.
* Thà nh uỷ Hà Nội đã đử ra 9 chương trình công tác, trong đó chúng tôi quan tâm nhất là chương trình 04, vử Văn hoá. Đồng chí Phạm Quang Nghị, Uỷ viên Bộ Chính trị, Bí thư Thà nh uỷ Hà Nội đã khẳng định: "Với Thủ đô, văn hoá quan trọng hơn". à”ng cho biết cụ thể vử chương trình nà y?
- Chương trình số 04 - Ctr/TU có nhiệm vụ "Phát triển văn hoá - xã hội, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Thủ đô, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2011 - 2015".
Đây là mốc cơ hội để nhân dân Thủ đô trên mọi lĩnh vực, thể hiện mình, tình cảm, nếp sống, đóng góp cho Hà Nội và cả trách nhiệm của những người vử quần cư trên vùng đất thiêng nà y. Gìn giữ và phát triển văn hoá Hà Nội là "mạch chuyện" không hồi kết của các thế hệ người, sinh động, tiếp nối, cộng hưởng.
* Và như thế nội dung của đối thoại nà y không chỉ nhằm và o các số liệu, thống kê?
- Tất nhiên, không gian văn hoá Thủ đô là miửn thiêng, đầy hấp dẫn và bí ẩn của những tâm hồn. Không gian ấy trước hết là do cảnh quan, kiến trúc. Theo kế hoạch phát triển Hà Nội tầm nhìn tới 2030, toà n bộ cơ quan công quyửn của các Bộ sẽ chuyển ra khửi nội đô. Luật Thủ đô đang hoà n chỉnh, sẽ được Quốc hội thông qua và o kử³ họp tới. Liên đới giữa xã hội, kinh tế với văn hoá là mật thiết. Hạ tầng xã hội chú trọng tăng trường học, bệnh viện, nhà văn hoá, công viên các khu thể thao. Từ ngà y 16 - 20/4, đoà n kiểm tra số 02 do tôi là m trưởng đã trực tiếp kiểm tra 06 đơn vị thực hiện chương trình 04: Sở LĐTBXH, Sở Y tế, quận uỷ Hà Đông, huyện uỷ Thanh Trì, huyện uỷ Mử¹ Đức.
* Hình như những công trình, đường sá mở rộng rồi xây thêm vẫn không đủ, quá tải toà n diện rồi! Nhiửu người thèm khát và ước mơ, Hà Nội trở vử được phần nà o yên tĩnh như trong văn Nguyễn Tuân, Thạch Lam. Bùi Xuân Phái tạo ra phố Phái (phố thứ 37) từ Hà Nội 36 phố phường. Tranh Phái, rất ít hoặc không có người, ông sợ đông đúc. Vẫn biết "đất là nh chim đậu", nạn nhập cư ồ ạt đã gây ra nhiửu hậu quả và hệ luửµ, là m xâm nhiễm, biến thái văn hoá.
- Luật Thủ đô có hạng mục nhập cư, sẽ có những quy định chặt chẽ, chống tình trạng quá tải dân số ở Thủ đô. Hầu như quốc gia nà o cũng phải chú trọng việc nà y.
* Đã gần 4 năm kể từ khi Hà Tây hợp nhất vử Hà Nội (8/2008), không bà n vử các ý nghĩa, chỉ dẫn một ví dụ ái ngại, vì sự hợp nhất nà y, mà Hà Nội từ một TP không có người mù chữ, thà nh Thủ đô phải tiến hà nh "xoá nạn mù chữ". Còn giọng nói đáng tự hà o bao năm "Đây là Đà i tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ Hà Nội" đã có những "biến âm" quả thực là m người Hà Nội cũ thấy "ngượng", đông người nói ngọng và tiếng Hà thà nh thanh tao ngà y cà ng thưa vắng..
- Đó là cuộc hợp nhất lịch sử. Phương ngữ, âm sắc vùng khó khắc phục. Không có cách gì khác hơn là dùng tiếng HN chuẩn là m gốc. Sự chuẩn mực hay đẹp lan toả, sẽ điửu chỉnh dần những ngọng nghịu kia.
* Được và mất vử văn hoá khi Thủ đô lên tới gần 7 triệu dân, theo à”ng là gì?
- Hợp nhất, quản lý hà nh chính, không đánh đồng văn hoá, mà tạo nên cuộc giao thoa của văn hoá Thăng Long và xứ Đoà i. Trong lịch sử, vùng không gian rộng lớn nà y đã có những liên kết và ngà y nay, nó đã trở nên phong phú, đa dạng. Hà Nội cũ có hà ng nghìn di sản, Hà Tây cũng không thua kém, với số lượng đửn chùa lớn nhất Việt Nam. Thủ đô trong tầm vóc mới có quy mô đồ sộ chưa từng thấy.
* Xin ông cho biết vử các đử án của chương trình nà y? Nghệ thuật là nòng cốt của văn hoá. Vậy mà trụ sở Nhà hát Ca múa nhạc TL (31 Lương Văn Can) xuống cấp trông thật thảm thương.
- Một khối lượng công việc khổng lồ trong chỉ tiêu giai đoạn 2011 - 2015. Vử văn hoá, mảng bảo tồn gồm: quy hoạch khu di tích thà nh cổ, khu khảo cổ Hoà ng thà nh Thăng Long, gìn giữ 82 bia đá tiến sĩ ở Văn Miếu Quốc Tử Giám, bảo tồn xây dựng điểm đến du lịch tại là ng cổ Đông Ngạc (Từ Liêm). Vử xây dựng : hoà n thiện hạ tầng khu du lịch Suối Hai - Ba Vì, khu di tích Phù Đổng, quy hoạch tổng thể khu di tích Cổ Loa. Vử xã hội: các công trình thể thao (TT), y tế được chú trọng: hoà n thiện khu TT Mử¹ Đình, hiện đại hoá các bệnh viện công lập trường học, xây bệnh viện Nhi. Ban quản lý dự án của Sở VH, TT&DL Hà Nội đã duyệt đầu tư 14 tỷ đồng để sửa chữa Nhà hát TL. Tương lai gần, Hà Nội sẽ xây Nhà hát Thăng Long hiện đại nhất Đông Nam à. Bộ tà i liệu "Giáo dục nếp sống thanh lịch - văn minh" đã được dạy đại trà cho học sinh THCS, THPT Hà Nội.
Nhà báo Hồ Quang Lợi
* Một bộ phận thanh niên Hà Nội còn tuử³ tiện, thiếu tự giác khi bạc đãi, thử ơ với môi trường. Đoà n thanh niên các cấp có biện pháp gì, thưa ông?
- Rất đáng trách. Lẽ ra họ phải là lực lượng xung kích bảo vệ, đóng góp cho TP. Cảnh thường xuyên: những luống cử được các chị công nhân chăm chút rất cẩn thận. Thanh niên tụ tập ngồi ăn uống rồi xả rác. Vai trò của các đoà n thanh niên, tổ chức xã hội phải tăng hơn nữa, qua các chương trình quảng bá, vận động, buổi biểu diễn văn nghệ, các hình thức sinh hoạt cộng đồng nhằm giáo dục, nhắc nhở mọi người. Không chỉ riêng thanh niên, khi tất cả cùng đồng tâm thì những hà nh vi phản văn hoá sẽ thà nh dị biệt, bị cô lập.
* Thủ đô là trái tim của cả nước; nhưng trong y học, tim to là tim bệnh và trái tim những người yêu Hà Nội kham chứa thế nà o thà nh phố mênh mông nà y? Những giá trị văn hoá đang bị tổn thất, xói mòn và dường như lãnh đạo TP không bao quát hết để quản lý, bảo vệ. Vậy ai là chủ thể xây dựng văn hoá Hà Nội?
- Việc đử ra chủ trương, chính sách, chương trình, kế hoạch từ lãnh đạo TP mới là bước khởi đầu; quan trọng nhất thực hiện nó thế nà o. Mà thực hiện không chỉ là đội ngũ lãnh đạo, những người có trách nhiệm ở các lĩnh vực. Chủ thể của văn hoá Hà Nội phải là tất cả công dân HN, tất cả những ai sinh sống trên đất nà y. Mỗi người đửu có trách nhiệm và ở cương vị của mình đửu có thể góp phần giữ gìn và là m đẹp thêm văn hoá kinh kử³, bằng chính việc là m bình dị thường nhật của họ từ trong mỗi ngôi nhà , ngõ phố.
* Thưa à”ng, Đường Lâm, là ng đá ong từ hơn 400 năm, đã bị đổ bê tông đường là ng. Di tích quốc gia mà lại bị phá cảnh quan thô bạo thế, như thà nh cổ Sơn Tây đã chịu "bạo hà nh" bất chấp nhiửu bà i báo kêu cứu, phẫn nộ, vẫn đâu và o đấy. à”ng có biết việc nà y không? Cách khắc phục thế nà o?
- Tôi biết muộn, khi đường bê tông đã là m xong. Thật đáng tiếc! có nơi hiểu biết văn hoá kém; có nơi do lòng tham hay nhiệt tình cải tạo mà nhiửu dự án cứ lặp lại sự "quá tay" nà y. Vử việc ở Đường Lâm, tôi đã là m việc với lãnh đạo thị xã Sơn Tây. Không thể lật bê tông lên, trở lại con đường cũ. Cần đánh giá mức độ xâm hại và lát gạch trở lại cho con đường.
* Theo à”ng, cách bảo vệ di sản hữu hiệu là gì?
- Di sản, di tích của TP hay quốc gia, trước hết là của các địa phương tại chỗ. Trách nhiệm đầu tiên thuộc vử chính con người nơi đó, di tích ở đâu thì dân và chính quyửn ở đấy phải quý và bảo vệ. Cấp độ cao hơn, đòi hửi sự quản lý của các ngà nh, tư lệnh ngà nh. Công cuộc bảo tồn, trùng tu hay xây mới các công trình sẽ theo xu hướng xã hội hoá, huy động kinh tế từ nhiửu nguồn, không chỉ phụ thuộc ngân sách Nhà nước là nguồn duy nhất. Xu hướng văn minh là TP trao trách nhiệm cho nhân dân trước các di tích, không gian quen thuộc hay những công trình mới. Người dân là chủ thể, nguyên cớ để xây các công trình công cộng, phúc lợi; họ phải có ý thức đóng góp, bồi đắp để thụ hưởng. Đây không phải món quà do ai trao, mà chính họ phải là m ra: gìn giữ không khí trong là nh, bảo vệ môi trường.
* Cuối năm 2011, TP đã cho giãn dân quận Hoà n Kiếm vử khu đô thị mới Việt Hưng (quận Long Biên). Không gian phố cổ vẫn lộn xộn, ngột ngạt. Nếu Bùi Xuân Phái còn sống đến giử và đủ sức khoẻ, ông cũng không vẽ nổi, không muốn vẽ phố nữa, chỉ còn tiếc nuối ký ức.
- TP đã đử ra các chương trình bảo vệ phố cổ, tiến tới duy trì các tuyến phố đi bộ. Kiến trúc quanh Hồ Gươm không được xây cao quá 4 tầng, tại quận Hoà n Kiếm, không xây cao quá 7 tầng và tại 4 quận Hoà n Kiếm, Ba Đình, Đống Đa, Hai Bà Trưng từ nay sẽ không được xây cao ốc.
* Chúng ta có thể học tập Paris, dù chỉ một phần. Các công trình hiện đại tập trung vử La Défense - ngoại ô TP, tuyệt đối giữ không gian cổ kính. Dù gì thì việc quá tải dân cư, hiếu chiến giao thông ở Thủ đô thà nh quốc nạn rồi. TP có chủ trương gì hữu hiệu trong quy hoạch, thưa ông?
- Thăng Long - Hà Nội ở tuổi 1002 không sống bằng "tư chất" TP già , mà phải là "kinh đô ánh sáng" của Việt Nam.
Sự vận động của một thực thể đô thị già u sinh khí là dòng chảy tiếp nối, với tinh thần phù sa. Không thể chỉ giữ nguyên, một xã hội hiện đại đòi hửi phải có các công trình mới. Các công viên cũ sẽ được phát huy hết công năng, không "hiu quạnh", là hiện diện văn hoá và sức sống. Khu đô thị mới phải xây công viên, vườn chơi cho trẻ em. Bộ mặt kiến trúc của Hà Nội đổi mới không chỉ là một TP cổ xưa, mà là TP cổ háo hức hướng tới tương lai. Thăng Long - rồng bay, đó là thế chuyển động, cất cánh, đâu phải thế tĩnh "rồng cuộn hổ ngồi". Lý Công Uẩn đã có tầm nhìn lịch sử vĩ đại: dời đô, đặt tên kinh đô Đại Việt. Đội ngũ lãnh đạo Thủ đô đương nhiệm hiểu rằng, trân quý lịch sử, là là m già u thêm, phong phú nó.
* Như vậy, văn hoá Thăng Long - Hà Nội ngà y nay là sự tiếp biến theo vận động xã hội?
- Chắc chắn. Những biến đổi lịch sử liên quan trực tiếp từ biến động thời cuộc. Giá trị văn học, lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật được chưng cất qua thiên niên kỷ là văn hoá Thăng Long - Hà Nội, lõi và ng của văn hiến Việt Nam. Những giao thoa, tiếp biến không theo lộ trình nhân văn sẽ gây ra xung đột, thảm hoạ, huỷ hoại văn hoá.
* Chưa nói đến điửu to lớn, thì việc nhử, việc hà ng ngà y đang diễn ra có thể "hại" điửu lớn rồi. Người ta vẫn bảo, khó lập được "Hội đồng hương Hà Nội", nhưng từ khi Hà Tây nhập vử, có cụm từ "Hà Nội mở rộng", Thủ đô ta hiện nay rất đông nông dân. Xây dựng đô thị hiện đại hẳn là khó khăn, từ tập quán, nếp sống?
- Hà Nội hiện có 401 xã nông thôn và đang thực hiện xây dựng "nông thôn mới". Nông thôn, nông dân của Hà Nội không phải là của tỉnh lẻ. Đã là Thủ đô, từng bông hoa, mỗi mớ rau mang thương hiệu "Hà Nội" đửu cần chất lượng cao, đặc thù, mới được chấp nhận. Là ng, xã, thị xã đổi thà nh phường, quận thì người dân phải có ý thức công dân đô thị từ lối sống văn minh. Điửu nà y không chỉ do tuyên truyửn, các phong trà o vận động, mà chuyển và o chiửu sâu nhận thức và tình cảm yêu quý Thủ đô của mỗi người. Xây dựng văn hoá Hà Nội, quan trọng hơn cả là xây dựng con người, thế hệ những công dân văn minh, biết sống thực tế và lãng mạn
Thị trưởng, lãnh đạo của những TP, của Hà Nội phải chăm lo đời sống tinh thần, của những công dân biết sống đẹp, không vô cảm trước nỗi đau của đồng loại, nhẫn tâm với loà i vật, cây cối, thiên nhiên.
* Thực tế kéo dà i rất đáng xấu hổ là Hà Nội nhiửu rác và vẫn còn hiện tượng "vệ sinh" bừa bãi - hiện trạng gai mắt mỗi ngà y. Nhiửu người sống ở Hà Nội lâu năm vẫn tuử³ tiện vứt rác ra đường cố GS Trần Quốc Vượng từng nói "HN là cái là ng lớn". Giử "cái là ng" cà ng lớn hơn.
- Những thùng rác công cộng đã tăng thêm mà rác vẫn có trên đường, là do ý thức của dân sở tại lẫn khách vãng lai. Cảnh sát môi trường thiếu chế tà i xử phạt chưa nghiêm, công nhân vệ sinh là m không xuể. Tôi nghĩ vừa giáo dục ý thức - tự trọng, vừa tăng chế tà i xử phạt nặng bằng tiửn và lao động công ích, may ra mới dập tắt được. Tôi có 2 năm là Tổng biên tập báo Hà nộimới (1/2008 - 3/2010) trong thời gian nà y, tôi mở chiến dịch "tấn công" thói quen vứt rác. Năm 2009, tôi dà nh mấy chục kử³ báo cho hai chiến dịch "Quyết tẩy trừ tệ nạn đổ rác ra đường", mở đầu bằng bà i "Một thói quen đáng xấu hổ". Tôi cho phóng viên chụp ảnh, ghi lại địa chỉ các nhà có rác trước cửa, ai vứt rác ra đường, đăng lên báo hà ng ngà y. Chiến dịch hai là "Quét sạch rác trên tường, trên không", nhằm xoá các quảng cáo rao vặt chi chít khắp các phố, ngõ, mở đầu bằng bà i "Chiếc áo bẩn kử³ dị" - chiếc áo nhằng nhịt "khoan cắt bê tông, hút bể phốt" trên các bức tường nhà HN. Đồng thời, TP ra tay xoá "rác trời" bằng hạ ngầm đường dây đủ loại xuống đất, không giăng mà ng nhện đầy khu trung tâm nữa. Những quảng cáo rao vặt khoan cắt bê tông hiện nay vẫn tồn tại như thứ bệnh dịch dai dẳng và TP sẽ phải là m mạnh biện pháp để tiễu trừ.
