Nhà Lý sau 2 thế kỷ cầm quyửn đã đến lúc suy thoái. Nhà Trần thay thế, chấm dứt tình trạng loạn ly, thiết lập lại trật tự chính trị-xã hội, nửn văn minh Đại Việt tiếp tục phồn thịnh. Nhà Trần củng cố lại Hoà ng thà nh, xây thêm cung điện. Kinh thà nh vẫn giữ ranh giới cũ nhưng đông đúc hơn.
Năm 1230, nhà Trần hoạch định các đơn vị hà nh chính, Kinh đô được chia là m 61 phường. Khu vực nà y còn tiếp nhận nhiửu khách buôn và cư dân nước ngoà i đến sinh sống. Năm 1274 có 30 thuyửn người Tống (Trung Quốc) xin cư trú, được cho ở tại phường Nhai Tuân (khu vực Hòe Nhai, Hà ng Than ngà y nay) lập phố, mở chợ.
Ngoà i ra còn có người Hồi hột (Ouigur), Chà và (Java), sư người Hồ (Ấn Độ)... Kinh tế công thương nghiệp thà nh thị sinh ra tầng lớp thị dân và lối sống thị dân, điển hình là việc xuất hiện sinh hoạt giải trí ban đêm. Cũng từ đây, chính sử cho biết công việc quản ký kinh thà nh thuộc Ty Bình Bạc.
Năm 1265, đổi thà nh kinh sư An phủ sứ, năm 1341 đổi là m Kinh sư đại Doãn, năm 1394 đổi là Trung ô Doãn. Thăng Long còn tụ hội nhiửu nhà văn hoá lớn: Nguyễn Thuyên đặt cơ sở cho sự ra đời của nửn văn học chữ Nôm; Lê Văn Hưu, nhà sử học uyên bác đã viết bộ sử đầu tiên là Đại Việt sử ký; các ông vua anh hùng kiêm thi sĩ tà i hoa Trần Thánh Tông, Trần Nhân Tông; các vị tướng kiêm nhà văn, nhà thơ, nhà ngôn ngữ như Trần Quốc Tuấn, Trần Quang Khải, Trần Nhật Duật; và cũng sáng ngời thay tấm gương một nhà trí thức mô phạm cương trực, tiết tháo Chu Văn An.
Thăng Long đời Trần không chỉ có xây dựng và sáng tạo nghệ thuật mà còn phải đánh giặc và đánh giửi. Trong vòng 30 năm (1258-1288), ba lần quân Nguyên-Mông sang xâm lược, ba lần chúng và o được Thăng Long nhưng cả 3 lần đửu chuốc lấy thất bại thảm hại. Lần thứ nhất (1258), khi giặc và o Thăng Long thì chỉ là tòa thà nh rỗng (dân cư đã tản cư, để lại vườn không nhà trống).
Mười một ngà y sau, quân dân nhà Trần phản công dữ dội và với trận Đông Bộ Đầu (dốc Hà ng Than) ngà y 29/1/1258 buộc giặc phải tháo chạy.
Lần thứ hai (2/1285), khi giặc và o Thăng Long thì "cung thất nhẵn không", tuy giặc chiếm đóng hơn 3 tháng nhưng sau các trận Hà m Tử, Chương Dương thì trận Trung Thà nh Vương đánh thọc sâu và o phường Giang Khẩu (Hà ng Buồm, Nguyễn Siêu) đã buộc địch phải tháo chạy.
Lần thứ ba (2/1288), sau 32 ngà y chiếm đóng Thăng Long, giặc phải rút vử Vạn Kiếp để vử nước nhưng đa số đã bị chìm dưới lòng sông sâu Bạch Đằng. Qua ba lần thử lửa, Thăng Long xứng đáng là một thủ đô anh hùng.
Dù tham gia quân đội của triửu đình và vương hầu, hay bám là ng chiến đấu, hay hy sinh cửa nhà đi tản cư, người Thăng Long đã chứng minh phẩm giá và lẽ sống: Tất cả vì độc lập, chủ quyửn của dân tộc. Đến đời vua Trần Dụ Tông (1341-1369), do ăn chơi sa đọa, cùng với những biến cố cung đình, tranh đoạt quyửn lực đã khiến nhà Trần phải từ bử vũ đà i chính trị./.
