Nuối tiếc nghề đúc đồng Ngũ Xã xưa

Là ng đúc đồng Ngũ Xã xưa thuộc thôn Ngũ Xã, tổng Thuận Thà nh, huyện Vĩnh Thuận, kinh thà nh Thăng Long. Nay là ng Ngũ Xã thuộc phường Trúc Bạch, quận Ba Аình, Hà  Nội. Và o khoảng thế kỷ 17 “ 18 có một số thợ đúc đồng quê ở 5 xã Аông Mai, Châu Mử¹, Lộng Thượng, Аà o Viên (hay Thái Ti) và  Điện Tiửn (có tên nôm là  là ng Hè, là ng Me, là ng Rồng, là ng Dí trên, là ng Dí dưới) đửu thuộc huyện Siêu Loại (nay thuộc vùng Thuận Thà nh - Bắc Ninh và  Văn Lâm - Hưng Yên) cùng nhau ra bán đảo hồ Trúc Bạch lập nên một là ng gọi là  Ngũ Xã Trà ng (trường đúc của 5 xã) và  mở lò đúc các sản phẩm bằng đồng như nồi, đỉnh, chuông, tượng, đồ thử và  cả tiửn đồng.

Cổng đình Ngũ Xã

Cuối thế kỷ 18, nghử đúc đồng Ngũ Xã rất phát đạt và  thịnh vượng, họ sản xuất ra nhiửu đồ đồng đạt trình độ nghệ thuật thẩm mử¹ cao và  đóng góp một phần không nhử và o sự phát triển của các là ng nghử thủ công truyửn thống ở Thăng Long. Xưa kia ngươÌ€i thơÌ£ Ngũ Xã chia công viêÌ£c thaÌ€nh hai loaÌ£i: LoaÌ£i chuyên đúc đôÌ€ thơÌ€ đỉnh, nêÌ€n, haÌ£c, chuông, tượng; LoaÌ£i chuyên đúc đôÌ€ gia duÌ£ng: nôÌ€i, mâm, châÌ£u...

Sản phẩm đúc đôÌ€ng Ngũ Xã đã đươÌ£c khắp nơi biết tiếng vaÌ€ có viÌ£ trí xứng đáng trong di sản văn hóa đôÌ€ đôÌ€ng ở nước ta. Cũng như nhiửu là ng nghử khác, khi đến Thăng Long lập nghiệp, những người thợ đúc đồng Ngũ Xã luôn biết ơn vị tổ nghử đã có công truyửn dạy và  đã xây dựng đình để thử vị tổ nghử đúc đồng Nguyễn Minh Không ngay tại nơi lập là ng mới. Ngôi đình Ngũ Xã với không gian kiến trúc của một ngôi đình cổ, đẹp và  được dựng trên một khu đất có cảnh quan rộng rãi, có cây cổ thụ rợp bóng đến nay vẫn mang lại nét đẹp cổ xưa của những ngôi đình Việt Nam.

Một trong những tác phẩm trở thà nh niửm tự hà o qua hà ng trăm năm của thợ đúc đồng Ngũ Xã chính là  bức tượng thánh Huyửn Thiên hiện đang được thử tại đửn Trấn Vũ hay còn gọi là  đửn Quán Thánh, nằm bên bử hồ Trúc Bạch, ngay cạnh là ng nghử Ngũ Xã. Thánh Huyửn Thiên được đúc tượng đồng đen cao trên 3m, nặng khoảng 4 tấn. Tượng có dáng của một đạo sử¹, tóc xõa, chân không đi già y, tay trái bắt quyết, tay phải chống gươm có rắn quấn quanh thân gươm đặt trên lưng rùa... Phương Bắc ứng với mà u đen “ mà u đồng đen của tượng, phương Bắc cũng là  ứng với mệnh Thủy, thanh gươm của thánh Huyửn Thiên có rắn quấn đặt trên lưng rùa, đây là  hai loà i bò sát sống được dưới nước, ứng với máu lạnh là  thủy. chính bởi vậy mà  đửn Trấn Võ được coi là  một trong Thăng Long tứ trấn và  thánh Huyửn Thiên là  vị thánh giữ trọng trách bảo vệ phương Bắc của kinh thà nh Thăng Long.

Аửn Trấn Vũ

Tà i năng của những người thợ đúc đồng Ngũ Xã thể hiện thông qua bức tượng đồng thánh Huyửn Thiên không chỉ được biết đến trong việc thử phụng mà  còn có cả giai thoại vử cuộc thi vịnh tượng đồng Trấn Vũ còn lưu lại trong dân gian.

Giai thoại kể rằng năm 1892, sau khi sử­a đửn xong và  là m lễ khánh thà nh, Hoà ng Cao Khải “ một tên Việt gian bán nước hại dân theo thực dân Pháp đã treo giải ra đử Vịnh tượng đồng Trấn Vũ. Số thơ dự thi có tới hà ng trăm bà i, bà i nà o cũng có nội dung khá giống nhau là  đửu ca ngợi, tán tụng công đức của thần và  cũng không quên tán tụng thêm công đức của tên họ Hoà ng đó nữa. Riêng có một bà i vịnh không đử tên đã nói lên tông tích và  hà nh động của bọn Việt gian bán nước, coi chúng là m hại dân chẳng kém gì nạn hồ tinh chín đuôi ngà y xưa:

Truyửn thần Trấn Võ nghe lâu nay,

Muốn đến trước thần hửi câu nà y:

Trừ hại cho dân chỉ chuyện hão,

Hùm beo chẳng giết, giết cáo gầy.

Ngà y nay yêu quái thà nh từng bọn,

Hút máu mủ dân khắp đó đây

Dân đen tội gì mắc tai ách?

Gươm thần còn thiêng mượn một tay.

Bà i thơ nà y đã là m cho Hoà ng Cao Khải vô cùng căm tức. Hắn kiếm cớ cách chức nhiửu nhà  nho, một viên tri phủ vì bị nghi là  tác giả. Tuy nhiên, tác giả của bà i thơ nà y vẫn còn là  một bí mật mà  mãi lưu thà nh giai thoại trong dân gian.

Tà i năng của những người thợ đúc đồng Ngũ Xã không chỉ được biết đến với bức tượng Huyửn Thiên Trấn Vũ “ một bức tượng tiêu biểu cho tư tưởng Аạo giáo đã du nhập và  tồn tại ở nước ta hà ng trăm năm mà  ngay trong chùa Ngũ Xã, một ngôi chùa được xây dựng ngay cạnh đình thử tổ nghử đúc đồng Ngũ Xã có tên chữ Thần Quang tự cũng đang lưu giữ một bức tượng Phật Adida bằng đồng lớn nhất hiện có tại các chùa Bắc Bộ.

Ngôi chùa được xây dựng muộn hơn, và  sau lần đại trùng tu năm 1952 thì tại nơi đây đã đặt thử một pho tượng đồng Adida rất lớn, là  tác phẩm của những người thợ đúc đồng tà i hoa là ng Ngũ Xã. Giá trị nghệ thuật của toà n bộ ngôi chùa tập trung chủ yếu và o pho tượng Phật Adida đang ngồi trên đà i sen khổng lồ. Tượng cao 3,95m nếu tính cả tòa sen 96 cánh thì tượng cao khoảng 5,5m với trọng lượng 13 tấn đồng (tượng 9 tấn và  bệ 4 tấn).

Tượng phật adida

Tượng được bố cục hết sức hà i hòa, hợp lý. Từ thân hình, dáng ngồi đến nếp áo đửu toát lên sự trầm lắng, tĩnh tại của đức Phật, mang lại cảm giác bình an, tĩnh lặng nơi cử­a Phật. Аây là  một tác phẩm nghệ thuật bằng đồng kử³ vĩ, độc đáo, tinh tế trên mọi phương diện. Việc đúc một pho tượng lớn mà  hầu như không có một khiếm khuyết nhử nà o đã khiến cho tiếng tăm của thợ đúc đồng Ngũ Xã vượt qua thời gian, lưu giữ lại cho thế hệ sau những tác phẩm nghệ thuật rất đáng trân trọng của một là ng nghử truyửn thống Thăng Long “ Hà  Nội.

Là ng Ngũ Xã ngà y nay vẫn đi theo con đường ven hồ Trúc Bạch nhưng đã có nhiửu thay đổi, không còn nhiửu những hình ảnh lò xưởng đúc đồng mà  thay thế và o đó là  san sát nhà  cử­a, những cử­a hà ng ăn uống liửn kử nhau. Những sản phẩm đúc đồng giử đây không còn là  nghử nuôi sống dân là ng Ngũ Xã, điửu đó không khửi ngậm ngùi vử một thời vang danh nghệ nhân đúc đồng Ngũ Xã xưa.