Giáo sư - nhạc sĩ Nguyễn Thiện Đạo là người có tên trong 2 cuốn từ điển danh nhân lớn nhất của Pháp: Le petit Larousse và Le Petit Robert. Trong cuốn từ điển Le Petit Larousse danh giá, chỉ có 3 người Việt Nam được ghi danh là Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và nhạc sĩ Nguyễn Thiện Đạo.
Và , cho đến nay, ông là 1 trong 2 nhạc sĩ Việt kiửu (cùng nhạc sĩ Đặng Thái Sơn) được đặc cách mang 2 quốc tịch. Năm 2005, ông cũng là 1 trong 15 người được nhận danh hiệu Vinh danh đất Việt.
Nhạc sĩ Nguyễn Thiện Đạo (ngoà i cùng bên phải)
- Nhạc sĩ đã thổi hồn dân tộc và o các tác phẩm âm nhạc của mình như thế nà o?
Điửu nà y là m sao mà giải thích được? Tôi chỉ biết rằng, đã là người VN thì phải nhớ năm 938 Ngô Quyửn đánh tan quân Nam Hán đem lại nửn độc lâp tự chủ cho đất nước, rồi đến Bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của Lý Thường Kiệt, hay như câu ca đối đáp của Nguyễn Trãi hửi Nguyễn Thị Lộ: Ở đâu ta bán chiếu goong - Tôi ở Tây Hồ bán chiếu goong... Tôi yêu say đắm vốn văn hoá dân tộc, tôi rung động với tất cả những gì của dân tộc, và cứ như thế, các tác phẩm mang hồn dân tộc ra đời thôi.
- Nhạc sĩ có thể nói rõ hơn điửu nà y trong tác phẩm ˜Hồn thiêng sông núi™ sẽ được công diễn và o ngà y 1/9 tới tại Nhà hát lớn?
Một tác phẩm nghệ thuật thì rất khó phân tích tính thẩm mử¹, chúng ta chỉ có thể phân tích đại khái thôi. Tôi tạm nói thế nà y nhé, trong tác phẩm ˜Hồn thiêng sông núi™ tôi sử dụng một giọng nữ cao không lời, dựa trên dân ca, nhưng không có nghĩa là lấy nguyên một bản dân ca, mà là đi từ bản dân ca đó kết hợp dà n dây giao hưởng Tây à‚u, lại thêm một cây đà n bầu, đà n tranh, một sáo trúc và tiêu.
Tôi muốn kết hợp âm nhạc truyửn thống của dân tộc và Tây à‚u để tạo ra nét mới lạ và độc đáo. Dà n dây của Tây à‚u rất mửm dẻo, có thể đánh những nốt lơ lửng, trong khi kèn đồng và Piano không thể là m được vì nốt nó thẳng băng.
Hơn nữa, tôi cũng sử dụng một bộ trống rất hùng hậu để nói lên hùng khí của dân tộc. Để là m được điửu nà y, tôi đã nghiên cứu rất kử¹ phong cách đánh trống của Việt Nam trong tuồng, chèo cũng như là trống ở Tây Sơn.
Mở đầu bản nhạc sẽ là tiếng trống hùng vĩ vang vọng, sau đó là tiếng sáo giao hưởng trữ tình theo phong cách Tây à‚u, dựa trên điệu dân ca, có dà n dây, đà n tranh đệm theo.
Sang tới chương 2, tôi viết nhạc cho sáo trúc dựa trên điệu ngâm thơ: Nhử ai đuổi hộ con oanh/ Không cho nó hót trên cà nh mỉa mai.... Yêu dân tộc là thế, mọi thứ đửu từ tấm lòng mà ra cả.
Và cuối cùng, thông điệp muốn hướng tới khán giả không phải là được mỗi cá nhân vỗ tay khen ngợi, mà tôi muốn truyửn tải tình yêu da diết với sông núi dân tộc.
- Nhạc sĩ nghĩ sao khi đa số người được hửi đửu nói rằng, nửn âm nhạc bác học của Việt Nam vẫn còn nằm trong bóng tối?
Chúng ta có một nửn âm nhạc bác học non trẻ. Non trẻ ở đây không có nghĩa là non nớt “ vì điửu nà y còn phụ thuộc và o vấn đử thời gian. Năm 1930, VN mới bắt đầu có những sáng tác văn học theo dòng văn mới, và phải đợi đến 1938 ở Hải Phòng mới có những người như Hoà ng Quý, Tô Vũ sáng tác một số ca khúc dựa trên cung trưởng và cung thứ. Điửu nà y chứng tử rằng, nửn âm nhạc bác học của chúng ta dựa trên phong trà o Tây à‚u còn mới lắm, vẫn còn đang nằm trong bóng tối.
Đến năm 1961, VN mới có bản hưởng đầu tiên mang tên Quê hương do Hoà ng Việt sáng tác. Sau đó, nhà nước đã gửi một số nhạc sĩ sang một số nước ở Đông à‚u như Liên Xô, Bungari học tập. Thời kử³ nà y, chiến tranh cứu quốc đang nổ ra mãnh liệt, những nghệ sĩ chỉ được học cấp tốc trong 2 -3 năm là phải trở vử phục vụ kháng chiến, sáng tác những ca khúc để khích lệ toà n dân đánh giặc.
Có thể nói những tác phẩm từ chiến trường là những tác phẩm bất hủ của dân tộc nhưng nó lại gắn liửn lịch sử cách mạng VN, chính điửu nà y cũng hạn chế phần nà o sự phát triển của âm nhạc bác học VN.
Nếu bây giử mà đặt ra câu hửi: à‚m nhạc bác học VN đứng đâu trên bản đồ thế giới? có lẽ còn quá sớm. àt nhất là phải đến 2 thế kỷ nữa mới có chỗ đứng chăng? Một năm chúng ta có thể đà o tạo ra rất nhiửu kử¹ sư, bác sử¹, giáo viên giửi.... nhưng phải mất cả thế kỷ có khi là hai thế kỷ mới đà o tạo được một ông nhạc sĩ lớn. Mà người giửi thì cũng cần phải có môi trường để phát triển, phải được khai thác và đầu tư. Ở Tây à‚u chỉ có gia đình già u có mới dám cho con đi học âm nhạc bác học.
- Theo nhạc sĩ, cần phải là m gì để âm nhạc bác học VN có thể phát triển lên một tầm cao mới?
Việt Nam chúng ta đã từng dà n dựng được bản Giao hưởng số 9 đỉnh cao của Beethoven, với 200 nhạc công của Nhạc viện Hà Nội, nhưng do một nhạc trưởng người Pháp chỉ huy. Hay như bản Giao hưởng - Hợp xướng "Khai giác" đồ sộ từng vang lên tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia, bế mạc Đại lễ Phật đản Liên Hiệp Quốc 2008, một tác phẩm rất khó, với ngôn ngữ hiện đại trong 40 phút, mà 500 nhạc công trẻ, đa phần lần đầu tiên tiếp xúc với âm nhạc bác học vẫn hát và chơi được.
Điửu nà y chứng tử tiửm năng của giới trẻ là rất to lớn. Điửu quan trọng là phải có người khai thác và hỗ trợ vử mặt tà i chính. Không có phương tiện vật chất hỗ trợ thì khó có thể phát triển lên tầm cao mới được.
- Luôn sẵn sà ng từ Pháp trở vử Việt Nam để dà n dựng những chương trình âm nhạc lớn của đất nước, xin tò mò được hửi, với những nhạc sử¹ tầm cỡ như ông, tiửn cát - sê cho một chương trình chắc hẳn rất cao?
Tôi luôn tự túc vé máy bay, ăn ở mỗi khi vử VN và không bao giử đòi hửi tiửn cát sê gì hết. Bởi với tôi, được xây dựng và chỉ đạo những chương trình lớn là đã và đang được thể hiện tấm lòng yêu nước vô bử bến của mình. Giử già rồi, nhu cầu đời sống không cần nhiửu nữa, nhà nước đã cho phép được mua một ngôi nhà con con trước mặt hồ Hoà ng Cầu thế là mãn nguyện lắm rồi.
Bây giử ăn uống cùng giản dị, buổi trưa ăn tương đối đầy đủ thì tối chỉ cần ăn 2 củ khoai nướng nhưng phải có mật (cười), và một bắp ngô là được, mà còn rất tốt cho sức khửe nữa chứ. Nói vử vật chất thì năm nà o tôi cũng trao tặng hà ng chục học bổng cho các em học sinh nghèo, có niửm đam mê âm nhạc và luôn coi đó là nhiệm vụ của mình.
Nếu nói vô tư là m những việc đó thì tôi là người giả dối, tôi cũng có mục đích của mình chứ, đó là hy vọng được đóng góp cùng với các nhạc sử¹ trong nước xây dựng một nửn âm nhạc bác học thật tốt. Nếu tốt lên, nhiửu người quan tâm, tôi cũng sẽ là người được hưởng lợi cơ mà .
- Bên phía trời Tây, nhạc sĩ gìn giữ ˜hồn việt™ như thế nà o?
Tôi xây dựng cho mình được một thư viện có tương đối đầy đủ sách vở vử văn hoá VN và phương Đông, cố gắng hun đúc, đọc thật kử¹ những cuốn sách đó. Rồi thì, phối âm phối khí, xây dựng những tác phẩm nghệ thuật đậm chất dân tộc để các nghệ sĩ Việt kiửu trong hội Người VN yêu nước biểu diễn.
Tôi ngâm thơ rất dở, nhưng tôi luôn ngâm nga bất cứ lúc nà o, vì nhử có văn học nghệ thuật mà tôi thêm mến yêu với quê hương xứ sở.
