Văn hóa – Di sản

Nét đẹp di sản áo dài Trạch Xá

Thế Trang 27/10/2024 09:43

Mang trong mình niềm tự hào có nghề cha ông truyền lại, người dân làng nghề may áo dài thôn Trạch Xá, xã Hòa Lâm, huyện Ứng Hòa nhiều thế hệ dù bôn ba khắp các tỉnh, thành phố hay ở trong lũy tre làng, vẫn luôn giữ tay kim thoăn thoắt đưa những đường chỉ tạo nên chiếc áo dài mềm mại, nhẹ nhàng, đậm văn hóa dân tộc Việt Nam. Tự hào hơn khi mới đây làng nghề may truyền thống áo dài Trạch Xá đã được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Sự ra đời của làng nghề may Trạch Xá

Cách trung tâm Thành phố Hà Nội khoảng 60km, làng nghề Trạch Xá (xã Hoà Lâm, huyện Ứng Hoà, Thành phố Hà Nội) từ xa xưa đã nổi tiếng với nghề may áo dài truyền thống. Ít ai biết rằng, ngôi làng này cùng nghề may áo dài truyền thống đã có tuổi đời lên tới hơn 1.000 năm.

Trạch Xá nổi tiếng với nghề may áo dài truyền thống, được truyền lại qua nhiều thế hệ. Cư dân làng Trạch Xá di dân ra nhiều địa phương, mang theo nghề truyền thống của mình tạo thành những thương hiệu may áo dài nổi tiếng, tiêu biểu là các hiệu may áo dài lâu năm ở phố Lương Văn Can, Cầu Gỗ Hà Nội.

456-202410270745411.jpg
Đình làng Trạch Xá - nơi thờ phụng Thánh Tổ nghề May.

Người dân Trạch Xá tự hào rằng bà Tổ nghề may của làng là bà Nguyễn Thị Sen, Tứ phi của vua Đinh Tiên Hoàng. Là người thông minh, khéo léo và sáng tạo, bà Nguyễn Thị Sen đã làm nên các mẫu quần áo của hoàng đế, cung phi, hoàng thân, quốc thích... Bà dạy các cung nữ từng đường kim, mũi chỉ phát triển nghề may trong cung vua.

Năm 979, bà Tứ phi Nguyễn Thị Sen đưa các con từ giã hoàng cung về Trạch Xá sau khi nhà Đinh xảy ra biến cố. Bà truyền dạy nghề may cho nhân dân trong làng, để rồi nghề may được cha truyền con nối, thế hệ trước dạy cho thế hệ sau, đời nối tiếp đời trở thành nghề truyền thống của làng. Ngày 12 tháng Chạp cũng là ngày mất của bà được lấy làm ngày giỗ tổ nghề nghề may Việt Nam. Vào ngày này, con cháu gần xa, các công ty may nô nức về để cung nghinh, tưởng nhớ và tri ân công lao của bà. Ngày 4 tháng Giêng là ngày khai kim, khai kéo, dân làng cùng nhau hội tụ, dâng lễ, đua tài khéo léo tại không gian Đền thờ Tổ nghề.

Trước năm 1980 nghề may áo dài truyền thống ở Trạch Xá phát triển mạnh mẽ. Chiếc áo dài truyền thống của người Trạch Xá bao giờ cũng mềm mại hơn, tha thướt và thực sự quyến rũ, được khách hàng trong và ngoài nước ưa chuộng. Chất liệu vải may áo dài ở Trạch Xá chủ yếu dùng là lụa, gấm...

Một điểm độc đáo ở làng nghề Trạch Xá là số đàn ông theo nghề may nhiều hơn phụ nữ do truyền thống từ xa xưa người phụ nữ chỉ được phụ việc cho nam giới. Đến nay, khi xã hội thay đổi quan niệm, người phụ nữ đã được bình đẳng làm nghề như nam giới. Hiện nay, làng Trạch Xá không chỉ may áo dài, áo tế, áo tượng mà còn làm chăn, gối, áo bông, trang phục cho các bộ phim và xuất khẩu các sản phẩm sang Hàn Quốc, Mông Cổ.

Lưu giữ tinh hoa áo dài trong từng đường kim tay dọc

Trải qua thăng trầm nhưng chưa bao giờ nghề may áo dài ở Trạch Xá bị pha tạp bởi xu hướng hiện đại. Kể cả những lúc trào lưu áo dài cách tân chiếm lĩnh thị trường và làm phai nhạt hình ảnh chiếc áo dài truyền thống. Những chiếc áo dài cách tân có thể sản xuất hàng loạt với nhiều kiểu cách, mầu sắc đa dạng cho nên người dùng có nhiều sự lựa chọn hơn so với áo dài truyền thống nhưng qua mỗi năm lại đổi mới theo thị hiếu của người dùng, vì thế khó giữ được nguyên giá trị văn hóa. Áo dài truyền thống chỉ có một kiểu duy nhất, phần nào đó ít được ưa chuộng, nhưng giá trị văn hóa lại tồn tại mãi với thời gian. Chính điều này là nguồn mạch để người dân làng Trạch Xá gắn bó với nghề của mình.

456-202410270745412.jpg
Kỹ thuật may áo dài đặc trưng ở làng Trạch Xá là khâu tay dọc, trong khi hầu hết các nơi khác đều khâu tay ngang.

Khác với cách khâu áo của người thợ may nơi khác, người làng Trạch Xá có bí quyết cầm kim tay dọc vô cùng độc đáo. Cách khâu này thay vì kim khâu chuyển động thì lại đứng yên, còn vải thì chuyển động, khớp với từng đường kim. Với kiểu cầm kim tay dọc, người Trạch Xá cầm kim mà như không cầm gì cả. Sản phẩm sau khi hoàn thiện, mép trong áo phẳng như dán hồ, còn mặt ngoài, các mũi chỉ thẳng hàng, đều tăm tắp như trứng nhện. Câu khẩu quyết của làng “trong dán hồ, ngoài phô trứng nhện” là như vậy.

Một trong những đặc trưng khác làm nên thương hiệu của làng Trạch Xá đó chính là việc không dùng chỉ công nghiệp mà dùng chính những sợi tơ gỡ ra từ tấm vải may áo dài. Với cách làm này, chiếc áo sẽ đồng nhất về chất liệu, không bị cứng hay co giãn khi giặt, tà áo luôn giữ được sự thướt tha, mềm mại.

456-202410270745413.jpg
Khách hàng tìm hiều sản phẩm áo dài Trạch Xá, xã Hòa Lâm, huyện Ứng Hòa, Thành phố Hà Nội.

Nghề may làng Trạch Xá đến bây giờ vẫn giữ được truyền thống là bởi làm hoàn toàn thủ công, những người thợ may tài hoa với đôi bàn tay khéo léo tạo ra những chiếc áo dài truyền thống tôn lên vẻ đẹp của người phụ nữ Việt. Cuối tháng 4/2024 vừa qua, Làng nghề may truyền thống Trạch Xá đã được công nhận là 1 trong 26 Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia.

Lan toả giá trị văn hóa truyền thống

57 năm tuổi đời nhưng ông Đỗ Minh Tám, một nghệ nhân may áo dài trong làng đã có đến 40 năm gắn bó với nghề. Theo lời ông Tám, nghề may nhà mình đã truyền từ rất nhiều đời đến nỗi ông cũng không nhớ nổi. Từ khi 8, 9 tuổi ông đã học cách làm quen với cây kim, sợi chỉ. Đến 15, 16 tuổi đã có thể tự may đã thành thạo các kỹ thuật may và có thể tự may được một chiếc áo dài truyền thống.

Theo ông Tám, trước đây áo dài của Trạch Xá được làm thủ công hoàn toàn. Thợ may của làng ngày xưa chỉ cần mang theo những dụng cụ cơ bản như kim, kéo, thước, vạch… là đã có thể hành nghề.

Ngày nay dù có sự hỗ trợ của máy may công nghiệp nhưng phần hỗ trợ của máy chỉ chiếm một tỷ lệ rất nhỏ. “Máy cũng chỉ dùng để hỗ trợ những đường khâu giấu đi, còn đường may phô ra ngoài thì bắt buộc phải làm bằng tay,” ông Tám chia sẻ.

456-202410270745414.jpg
Ông Đỗ Minh Tám là một trong những người giữ gìn và tiếp nối bí quyết may áo dài của làng nghề Trạch Xá.

Ông Tám cũng tiết lộ, khác với cách khâu thông thường, người làng Trạch Xá có bí quyết cầm kim tay dọc độc đáo, “cầm kim mà như không cầm.” Lúc khâu, ngón trỏ bàn tay phải người thợ có nhiệm vụ giữ chắc mũi kim, đồng thời dùng lực ngón giữa của tay phải đẩy cây kim còn các các ngón tay trái sẽ làm nhiệm vụ điều chỉnh vải và điều hướng cho mũi kim bằng cách chuyển động mặt vải lên xuống nhịp nhàng. Cách khâu này khiến tà áo dài mềm mại hơn.

Với kiểu cầm kim tay dọc, người thợ khi khâu áo không hề nhìn thấy kim. Sản phẩm sau khi hoàn thiện, mép trong áo không lộ đường chỉ mà phẳng như dán hồ, còn mặt ngoài vải, có các mũi chỉ thằng hàng, đều tăm tắp. “Trong dán hồ, ngoài phô trứng nhện” theo đó trở thành một tiêu chuẩn của người thợ may Trạch Xá.

Ngoài kỹ thuật cầm kim tay dọc, áo dài Trạch Xá còn độc đáo khi dùng chỉ may được lấy ra từ chính mảnh vải dùng may áo. Ông Tám cho biết, nếu dùng chỉ công nghiệp khi giặt, là, thân áo sẽ bị co dưới tác động của nhiệt, nước, tà áo dài sẽ bị cứng. Áo dài Trạch Xá khi giặt sẽ không bị co rút, trông rất tự nhiên và mềm mại. Ông Tám cho biết, tháng bận rộn nhất trong năm của làng Trạch Xá là tháng 10 và 11. Bởi thời gian này, người dân làm áo dài để diện Tết.

Ông Đỗ Minh Tám là thợ cả thông thạo may áo dài cho nam giới. Mẫu áo nam cổ được ông Tám thiết kế với những kiểu dáng phỏng theo những mẫu áo xưa đã từng được thợ may Trạch Xá dựng cho vua Bảo Đại và các quan lại Triều Nguyễn.

456-202410270745415.jpg
Áo dài Trạch Xá được lan toả đi nhiều tỉnh, Thành phố được lựa chọn làm trang phục tham gia các sự kiện trình diễn thời trang lớn.

Tùy theo chất liệu, mỗi chiếc áo dài nam có giá vài triệu, vài chục triệu, thậm chí hàng trăm triệu đồng một sản phẩm nhờ sự tinh xảo từ chiếc cúc áo đến đường kim mũi chỉ.

Năm 2004, làng Trạch Xá được công nhận là “Làng may áo dài truyền thống". Trong làng, có rất nhiều cửa hiệu nổi tiếng như Vinh Trạch, Phúc Trạch, Mỹ Trạch ở ngoại thành đến các phố Khâm Thiên, Lương Văn Can, Cầu Gỗ trong nội đô đều do những người con của Trạch Xá làm chủ đã khẳng định được thương hiệu áo dài Trạch Xá với người tiêu dùng trong và ngoài nước.

Trước những biến động mạnh mẽ của kinh tế thị trường, sự cạnh tranh gay gắt của nhiều thương hiệu áo dài từ các vùng miền khác nhau, các thế hệ Trạch Xá vẫn ngày đêm miệt mài lao động sáng tạo để gìn giữ, phát triển và khẳng định chỗ đứng của áo dài Trạch Xá không chỉ trong nước mà còn góp phần tôn vinh truyền thống văn hóa Việt Nam, nét đẹp phụ nữ Việt Nam trong mắt bạn bè quốc tế./.

Bài liên quan
(0) Bình luận
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
  • "Nhà tôi có treo một lá cờ" - MV mới của Hà Anh Tuấn rợp sắc cờ đỏ, gợi niềm tự hào Việt Nam
    Ca khúc "Nhà tôi có treo một lá cờ" là bài hát trong MV mới của ca sĩ Hà Anh Tuấn. Ca khúc chứa chan tình yêu dành cho Quốc kỳ của người Việt Nam. Đồng thời là lời tri ân đến các thế hệ cha anh đã hy sinh vì độc lập, tự do; đồng thời gửi gắm thông điệp về niềm tự hào và trách nhiệm của thế hệ hôm nay trong hành trình dựng xây đất nước.
  • [Podcast] Cổng trại bảo an binh – Dấu ấn ngày toàn thắng
    Mùa thu năm 1945, Hà Nội rợp cờ đỏ sao vàng, khắp phố phường vạn người như một cùng cất tiếng hô vang “Độc lập – Tự do”, đánh dấu thắng lợi vĩ đại của Cách mạng tháng Tám. Trải qua tám thập kỷ, nhiều di tích từ mùa thu năm ấy vẫn còn hiện hữu giữa đời sống hôm nay, kể lại câu chuyện của một Thủ đô Anh hùng của đất nước Việt Nam anh hùng. Trong dòng chảy ấy, Cổng Trại Bảo An binh chính là dấu tích của cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám năm 1945 - một sự kiện lịch sử trọng đại của đất nước.
  • "Hạt giống hạnh phúc" - Phim tài liệu đặc biệt về tình hữu nghị Việt Nam và Cuba phát sóng tối 2/9
    Bộ phim tài liệu với tên gọi "Hạt giống hạnh phúc" sẽ được phát sóng vào 20h10 tối 2-9-2025 trên kênh VTV1. Cùng thời điểm này, Truyền hình Quốc gia Cuba - Cubavisión cũng phát sóng bộ phim đặc biệt này, mở ra một dấu mốc hiếm có trong lịch sử hợp tác truyền hình giữa hai nước.
  • [Video] Triển lãm “Mùa Xuân độc lập”: Tôn vinh khát vọng tự do và hòa bình qua lăng kính hội họa
    Với phong cách kết hợp giữa chất liệu sơn mài truyền thống và tư duy tạo hình đương đại, các tác phẩm được trưng bày trong triển lãm “Mùa Xuân độc lập” tại Bảo tàng Hồ Chí Minh nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng 8 thành công và 80 năm Quốc khánh 2/9, mỗi bức tranh của họa sỹ trẻ Chu Nhật Quang mang đến cảm nhận về chiều sâu thẩm mỹ mới mẻ, tôn vinh khát vọng độc lập, tự do và hòa bình của dân tộc Việt Nam.
  • Hà Nội rực rỡ cờ hoa – Tự hào 80 năm mùa Thu cách mạng
    Tháng Tám lịch sử lại về, mang theo ký ức hào hùng của dân tộc. Tròn 80 năm kể từ Cách mạng tháng Tám 1945, Hà Nội hôm nay khoác lên mình chiếc áo rực rỡ trong những ngày chuẩn bị cho Quốc khánh 2/9. Trên từng góc phố, nẻo đường, Thủ đô vừa cổ kính vừa hiện đại như sống lại khí thế mùa Thu cách mạng, đồng thời thể hiện khát vọng vươn lên của đất nước trong kỷ nguyên mới.
  • Kiện toàn Ban Chỉ đạo xây dựng, bảo tồn và phát huy giá trị khu di tích chùa Hương
    UBND Thành phố Hà Nội đã ban hành Quyết định số 4248/QĐ-UBND ngày 14/8/2025 về kiện toàn Ban Chỉ đạo xây dựng, hoàn thiện Đề án đổi mới mô hình tổ chức, phương thức quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị khu di tích quốc gia đặc biệt lịch sử và danh lam thắng cảnh quần thể Hương Sơn (chùa Hương), thành phố Hà Nội.
  • Phát triển phường Từ Liêm thành đô thị văn minh tiêu biểu từ giá trị văn hóa truyền thống
    Sáng 19/8, Đảng bộ phường Từ Liêm (Hà Nội) đã long trọng tổ chức Đại hội đại biểu Đảng bộ phường Từ Liêm lần thứ I nhiệm kỳ 2025 - 2030 với tinh thần “Đoàn kết – Dân chủ - Kỷ cương – Đột phá – Phát triển”.
  • Khám phá 54 sắc màu văn hóa trong "Chung một ngôi nhà"
    Nhân kỷ niệm 80 năm Quốc khánh (2/9/1945 – 2/9/2025), Nhà xuất bản Kim Đồng giới thiệu ấn phẩm đặc biệt “Chung một ngôi nhà – Atlas 54 dân tộc Việt Nam” do tác giả Võ Thị Mai Chi biên soạn, họa sĩ Hồ Quốc Cường minh họa. Cuốn sách mang đến cho độc giả cái nhìn sinh động về văn hóa và đời sống tinh thần phong phú của 54 dân tộc, đồng thời là hành trang tinh thần giúp thế hệ trẻ gìn giữ bản sắc, nuôi dưỡng tình yêu quê hương và tự tin hội nhập quốc tế.
  • [Infographic] Lộ trình của các khối diễu binh, diễu hành dịp Quốc khánh 2/9
    Sáng 2/9, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, (Hà Nội) sẽ long trọng diễn ra Lễ diễu binh, diễu hành kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bắt đầu từ 6h30 và kết thúc lúc 10h. Dự kiến, sau khi đi qua lễ đài tại Quảng trường Ba Đình, các khối diễu binh, diễu hành sẽ chia làm 7 hướng, đi qua các tuyến phố trung tâm Thành phố Hà Nội.
  • Chương trình nghệ thuật đặc biệt Kỷ niệm 80 năm Ngày Quốc khánh
    Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 2937/QÐ-BVHTTDL phê duyệt Kịch bản “Chương trình nghệ thuật đặc biệt Kỷ niệm 80 năm Ngày Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (02/9/1945 - 02/9/2025)”.
Nét đẹp di sản áo dài Trạch Xá
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO