Mái tóc phụ nữ Hà Thành

Sau nà y, lấy vợ, tôi lại được tiếp xúc với các lớp người với tuổi tác, địa vị khác nhau, nên cũng quan sát được phần nà o mái tóc người phụ nữ Hà Nội từ những năm sau Cách mạng tháng Tám 1945 cho tới các thế hệ kế tiếp.

Trong ca dao cổ có câu Một yêu tóc để đuôi gà . Sau nà y, khi hửi bố vợ tôi, Họa sử¹ Phạm Văn Đôn, người nghiên cứu dòng tranh khắc Đông Hồ, tranh Hà ng Trống và sáng tác các tranh Tố nữ, tôi mới hiểu được thì ra cái đuôi gà nó là như thế.

Người con gái cuốn và nh khăn trên đầu nhưng để thả phía sau một lọn tóc quăn quăn, nom tựa cái đuôi con gà trống.Nhưng thú thực, tôi chưa từng thấy các cụ tôi, bà tôi để cái lối thả đuôi gà như thế bao giử. Có lẽ, nó chỉ là lối để tóc của các cô gái trẻ trong ngà y hội thủa xưa hay trong các sân chèo cửa đình.

Cụ tôi, bà nội, bà ngọai tôi đửu vấn tóc thà nh vòng tròn quanh trán, thường vấn tóc trần nhưng đôi khi cũng độn khăn vải bên ngòai.Mẹ tôi vẫn vấn tóc nhưng không dùng khăn vải mà dùng khăn nhung the đen. Nhưng bà chỉ cuốn nhung the đen khi đi ra phố, mặc áo dà i, còn ở nhà thì bà vẫn vấn tóc trần.

Đến giử tôi vẫn không thể hình dung ra được bà là m cách nà o mà độn được và o trong mớ tóc một cái độn bằng vải nhồi bông may kín lại trông như một con lươn. Và cũng không biết các chị các em gái tôi có còn nhớ không, vì đến thời chị tôi thì cháº³ng ai vấn tóc nữa.Có thể nói cách vấn tóc thà nh một vòng tròn trên đầu là kiểu để tóc phổ biến của người Hà Nội từ đời cụ đời kị tôi cho đến đời bà tôi. Nó từ từ kết thúc ở thế hệ mẹ tôi và nó mất đi háº³n sau những năm 50 của thế kỉ trước.

Thế hệ mẹ tôi, những phụ nữ thuộc trà o lưu tân thời của những năm 40 của Hà Nội xưa là những người đã ly dị lối để tóc, nhuộm răng xưa của các cụ.

Theo chị em thời ấy đi tẩy răng đen và o những năm 50 nhưng bà vẫn tiếp tục giữ nếp vấn khăn và để tóc dà i. Bà dì kém mẹ dăm tuổi thì đã có cách để tóc khác. Bà chải bồng phía trước và búi tó sau lưng, mặc áo dà i tân thời, để răng trắng, đeo kiửng và ng. Mẹ tôi bảo các cụ nói để răng trắng nhởn, cắt tóc phi dê trông không khác gì me Tây, gái nhẩy. Các cụ trong là ng thấy con gái để răng trắng ngòai phố vử thì khó chịu lắm.

tochn2

Thiếu nữ Hà Nội với mái tóc "tân kì" trong tranh Tô Ngọc Vân

Cách để tóc tân kì, mặc áo dà i tân thời có thể thấy rõ trong các tấm ảnh chụp lại thời bấy giử cũng như qua những bức tranh thiếu nữ Hà Nội của Nguyễn Gia Trí, Tô Ngọc Vân, Nguyễn Sáng...

Sang đến thế hệ chúng tôi, những người sinh ra và o giữa và sau những năm 40 thì kiểu tóc của người con gái Hà Nội đã có nhiửu đổi thay. Cái lử thói cổ xưa của người con gái đà i các bị thay đổi. Từ chỗ vấn khăn chuyển sang để dà i kẹp tóc bằng cặp ba lá hoặc búi tó củ hà nh, chải bồng phía trước cho đến cắt ngắn phi dê xoăn tít.

Đến sau 1954, sau thủ đô giải phóng, một trà o lưu thay đổi kiểu tóc của phụ nữ Hà Nội, nếu không muốn nói là một cuộc cách mạng đầu tóc và đầu óc của phụ nữ Hà Nội, đã diễn ra.

Những nữ cán bộ cách mạng từ chiến khu vử tiếp quản đã đem theo lối ăn mặc mới, lối để tóc mới. Người phụ nữ kháng chiến trở vử không mặc áo dà i mà chỉ mặc áo ngắn hoặc đại cán. Hầu như không ai cuốn khăn để tóc dà i mà cắt ngắn ngang vai cho gọn. Có người không muốn cắt bộ tóc dà i qúy đi thì tết thà nh đuôi sam rồi cuốn lại sau lưng. Có chị lại học theo phim Tà u, cắt tóc kiểu Hỉ Nhi để lại một hà ng tóc ngắn trước trán, hai bên tết hai đuôi sam và đeo hai cái nơ. Có người thì tết bộ tóc thà nh một cái đuôi sam dà i thườn thượt. Bà xã tôi thuở thiếu nhi cũng để tóc kiểu cô Hỉ Nhi nhí nhảnh trong phim, nay lục lại ảnh vẫn còn.

Sau nà y, tiệm uốn tóc ngà y cà ng nhiửu, người ta vận động nữ thanh niên uốn tóc cao cho gọn gà ng, hợp với cuộc sống lao động của người công nhân, bởi để tóc dà i dễ bị cuốn và o máy lột cả da đầu.Thế hệ thanh niên thì luôn thay đổi theo đủ các mốt khác nhau. Phim ảnh nước ngoà i thời ấy tuy không trà n ngập như bây giử nhưng cũng là cái mẫu hình để nhiửu thanh nữ bắt chước.

Rồi theo đà mở cửa kinh tế, các thế hệ trẻ tha hồ đua nhau học theo các kiểu đầu mới. Một bà i hát ca ngợi cái tóc đuôi gà nhưng nà o em có biết tóc đuôi gà là thế nà o đâu. Hát tóc đuôi gà nhưng cô ca sĩ lại nhí nhảnh với bộ tóc hình cái đuôi con ngựa. Rồi thì mốt Nhật, mốt Hà n, thậm chí lắm cô cắt ngắn tịt như nam giới không phân biệt được đâu là nam đâu là nữ... Nhiửu lúc tôi tự hửi liệu mình có khó tính, cổ hủ hay bảo thủ quá không?

Đôi khi bắt gặp mái tóc dà i trên phố, tôi hay nhớ vử hình ảnh Hà Nội xưa, cái thời chỉ thoáng qua dáng đi mái tóc nụ cười là đã nhận ra đấy là cô gái đoan trang Hà Nội.