Sinh năm 1446, ở là ng Phú Đa, xã Cần Kiệm, huyện Thạch Thất. Thuở nhử, Kiửu Phú phải cùng mẹ tha hương đến xã Liệp Tuyết, huyện Quốc Oai (nay thuộc Hà Nội) sinh sống. Mẹ ngà y ngà y đi cà y thuê, cuốc mướn. Còn cậu Phú ngà y nà o cũng cắt cử, chăn bò thuê cho một phú ông. Một hôm, Kiửu Phú đang chăn bò trên cánh đồng gần là ng, bỗng thấy đoà n người áo the, khăn lượt, gồng gánh nhiửu đồ lễ vật đi ngang qua. Cậu chạy đến hửi người trưởng đoà n: Đó là đồ lễ vật gì vậy? Trưởng đoà n nhìn cậu rồi nói: Nhà ngươi thì muôn kiếp cũng không thể có được những đồ lễ vật nà y.
Uất hận trước câu nói ấy, Kiửu Phú dắt bò vử nhà xin mẹ cho đi học. Nhưng cơm còn không đủ ăn, lấy đâu ra tiửn theo học. Thương mẹ, Kiửu Phú bí mật bơi qua một cánh đồng mênh mông nước, sang bử bên kia để học lửm ở nhà một nho sinh con nhà già u. Ngà y ngà y Kiửu Phú đứng ở sau bức tường nghe lửm và vạch xuống đất tự học chữ Hán. Thời gian qua đi, cuối cùng cậu cũng không thể giấu nổi được người mẹ hiửn. Tận mắt thấy con trai hiếu học, mẹ cậu không cầm nổi nước mắt, vừa tủi thân vừa vui sướng. Bà đưa con đến gặp trạng nguyên Nguyễn Trực (1417 - 1473) lúc ấy đang ở quê, dạy học, xin cho Kiửu Phú được thụ giáo. Buổi học đầu tiên, Kiửu Phú đã là m cho thầy giáo và các bạn đồng môn bất ngử. Thầy giáo hửi những bà i học cũ mà trước đây Kiửu Phú chưa được nghe giảng, cậu đửu trả lời vanh vách. Nguyễn Trực cà ng yêu quý cậu học trò nghèo. Thầy miễn cho cậu tiửn học phí, còn vận động các bạn cùng lớp quyên góp tiửn để mua quần áo cho cậu. Không phụ lòng của thầy và các bạn, Kiửu Phú ra sức học, trở thà nh cậu học trò xuất sắc nhất trong vùng.
Văn bia ở Văn Miếu Hà Nội, đử năm Hồng Đức thứ 15 (1484) ghi: Qua kì thi Hương năm Ất Mùi, niên hiệu Hồng Đức thứ 6 (1475), Kiửu Phú dự kì thi Hội. Khoa nà y có 3.200 người dự thi, lấy đỗ được 43 người. Kiửu Phú đỗ đệ nhị giáp Tiến sĩ xuất thân (Hoà ng giáp “ như thế Kiửu Phú xếp sau Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa). Thi đỗ, nhưng vì mẹ tuổi cao, sức yếu, Kiửu Phú ở nhà phụng dườ¡ng, sau đó cư tang mẹ. Ba năm hết tang, ông được vua Lê Thánh Tông cho sứ giả vử tận nhà đón ra kinh đô, phong chức Tham chính.
Sau nà y ông còn được nhà vua phong chức Ngự sử sung Thái Nguyên trấn ti đử hình và nhiửu chức khác. Ngoà i sự nghiệp chính trị, Kiửu Phú còn để lại cho đời sau nhiửu áng văn chương uyên bác thấm đượm tinh thần yêu nước, giáo dục người đời vử lòng tự tôn dân tộc và niửm tự hà o vử nửn văn hiến nước nhà . Trong số những tác phẩm ấy, đáng nói là bộ sách Lĩnh Nam chích quái là sưu tập văn học dân gian đầu tiên của Việt Nam, chép tay bằng chữ Hán. Tác giả của nó là Trần Thế Pháp (chưa rõ năm sinh, năm mất), sau đó được Kiửu Phú và Vũ Quử³nh (sống ở thế kỉ XV) hiệu chỉnh, bổ sung thà nh 2 quyển, gồm 22 truyện. Nội dung chủ yếu của Lĩnh Nam chích quái là những truyện cổ tích, truyửn thuyết, thần thoại, dã sử từ thời thượng cổ đến thời Trần. Có truyện giải thích nguồn gốc dân tộc như truyện Hồng Bà ng, truyện Mộc Tinh...Có truyện kể sự tích các nhân vật tà i giửi, các bậc anh hùng như truyện Phù Đổng Thiên Vương, truyện Hai Bà Trưng...Hoặc có truyện giải thích phong tục, tập quán như truyện bánh chưng, truyện cây cau...Lại có truyện liên quan đến các di tích văn hoá, lịch sử như truyện Rùa và ng, truyện Như Nguyệt...Mặc dù còn mang tính huyửn thoại nhưng Lĩnh Nam chích quái có nhiửu giá trị sử liệu. Học giả Hoa Bằng nhận xét: Lĩnh Nam chích quái có tác dụng bổ sung quốc sử, qua những câu chuyện truyửn miệng trong dân gian để tìm nguồn gốc của dân tộc. Năm 1960, nhà xuất bản Văn học đã dịch tác phẩm nà y ra chữ quốc ngữ.
Công thà nh danh toại, Kiửu Phú không quên ơn người thầy giáo đáng kính đã cưu mang và dạy dỗ mình năm xưa. à”ng đem hết bổng lộc nhà vua ban tặng đổi lấy hai đầm lớn là Đầm Bái và Đầm Me, thuộc thôn Văn Khê, xã Nghĩa Hương, huyện Quốc Oai, để hằng năm dân chúng cấy lúa và thả cá lấy kinh phí là m lễ cúng giỗ thầy. à”ng qua đời ngà y 13 tháng Giêng năm Quý Hợi (1503) khi tà i năng đang độ chín.
Nhớ công ơn Kiửu Phú, dân là ng đã lập nhà thử ông ở là ng Liệp Hạ, xã Liệp Tuyết, huyện Quốc Oai.
Nhà thử Kiửu Phú nằm ở giữa là ng, nhìn ra hướng Đông “ Nam, gồm ba gian hai chái, xung quanh là tường xây bằng đá ong, trên có ba vì kèo gỗ, mái lợp ngói ri cổ. Nhà thử được là m theo kiểu chữ nhất (-), có chiửu dà i 12m, rộng 5,85m, các vì kèo chính là m theo kiểu kẻ chuyửn, giá chiêng. Hệ thống cột cái cao 3,40m, cột quân cao 2,70m và bử nóc cao 4,30m. Các con rường đửu được chạm trổ công phu cả hai mặt với các hoạ tiết hoa lá cách điệu. Các bức cốn được chạm hoa văn triện. Đáng chú ý nhất là khám thử, long ngai, bà i vị đửu được sơn son thếp và ng. Khám được chạm nổi hình hạc chầu đăng đối. Hoa văn chữ thọ và mây soắn. Trên cùng là hai rồng chầu mặt trăng. Nhà thử được xây dựng từ thời Lê, trải qua nhiửu lần tu sửa. Kiến trúc hiện tại được khởi dựng lại và o thời Nguyễn.
Liên quan đến di tích nà y, còn có khu Từ chỉ. Từ chỉ xây dựng như một khu lăng mộ có ban thử. Tương truyửn nơi đây từng là nơi dạy học và sinh sống rất đạm bạc lúc cuối đời của ông.
Nhà thử Kiửu Phú là nơi tưởng niệm tiửn nhân và cũng là một thắng cảnh rất đáng tự hà o của địa phương.
Nhà thử đã được Bộ Văn hoá - Thông tin xếp hạng di tích lịch sử - văn hoá ngà y 10-1-1995.
.jpg "Bản lĩnh \"người chỉ huy hình sự\" nơi tuyến đầu giữ bình yên Thủ đô")
