Đại tướng Võ Nguyên Giáp, những điửu ít biết

vnexpress| 23/08/2011 08:52

(NHN) Thuở ấu thơ, vườn nhà , vườn hà ng xóm chính là chốn thiên đường của các thú chơi trốn tìm, bắt tổ chim, dà n trận đánh giặc giả của cậu bé Võ Nguyên Giáp cùng lũ trẻ học chữ Nho. Có lần cậu bị bố mắng, thậm chí còn bị đòn roi phải chui xuống gầm bà n thử xin tha tội.

Nhân dịp sinh nhật lần thứ 100 của đại tướng Võ Nguyên Giáp, VnExpress xin giới thiệu bà i viết của tác giả Trần Mạnh Thường, hội viên Hội nghệ sĩ nhiếp ảnh, hiện giảng dạy ở ĐH Sân khấu Điện ảnh. Là đồng hương với đại tướng Võ Nguyên Giáp, ông Thường đã bử ra hà ng chục năm để sưu tầm hình ảnh, tư liệu vử đại tướng.

Thời niên thiếu của đại tướng Võ Nguyên Giáp

Quê tôi từ xa xưa đã lưu truyửn trong dân gian câu dân ca "Tháng bảy nước chảy lên bử". Tháng bảy âm lịch là mùa lũ lụt quê tôi. Cậu bé Võ Nguyên Giáp cất tiếng khóc chà o đời đúng mùa mưa lũ và o ngà y 2 tháng 7 năm Tân Hợi, dương lịch là ngà y 25/8/1911, trong một cái chòi cao cất tạm dưới gốc cây mít cổ thụ sau vườn nhà để tránh mưa to nước lớn.

Cậu bé Giáp sinh trưởng trong một dòng họ Võ rất lớn, có tiếng tăm tại là ng An Xá, xã Lộc Thủy (Lệ Thủy, Quảng Bình). Gia đình cậu có bảy anh chị em nhưng người anh cả và chị cả mất sớm nên còn lại năm: 3 người con gái và 2 người con trai là Võ Nguyên Giáp và Võ Thuần Nho - người sau nà y là Thứ trưởng Bộ Giáo dục.

Là ng An Xá những ngà y nông nhà n, có nghử thủ công truyửn thống dệt chiếu cói nổi tiếng khắp vùng, dân gian đã có câu ca "Chiếu cói An Xá, nón lá Quy Hậu". Cũng như bao là ng quê khác, An Xá xanh mướt với bốn mùa với cam, quít, mít, ổi... Thấp thoáng trong những vườn cây ăn quả ấy là những ngôi nhà tranh vách đất, đầy ắp tiếng cười của con trẻ.

Nhà cậu bé Giáp cũng đầy quả ngọt, hoa thơm, đặc biệt là cây mít cổ thụ, đà o tiên và hai cây khế ngọt. Ngà y ngà y cậu cùng lũ trẻ là ng trèo cây hái quả. Mùa nà o thức ấy, mẹ hái quả trong vườn đem bán ở chợ Thùi, chợ Tréo.

Tướng Giáp trong một lần vử thăm nhà tại là ng An Xá. Ảnh: Trần Hồng.

Thuở ấu thơ, vườn nhà , vườn hà ng xóm chính là chốn thiên đường của các thú chơi trốn tìm, bắt tổ chim, trèo cây lấy quả, dà n trận đánh giặc giả của cậu bé Giáp cùng lũ trẻ học chữ Nho với cậu. Và có lần cậu đã bị thầy (bố) mắng, thậm chí còn bị đòn roi phải chui xuống gầm bà n thử xin tha tội.

Hai cụ thân sinh của cậu Giáp là cụ Võ Quang Nghiêm và cụ Nguyễn Thị Kiên. Là nhà nho có uy tín trong vùng, cụ Nghiêm dạy chữ Hán nhưng khi phong trà o học chữ quốc ngữ phát triển, cụ chuyển sang dạy chữ quốc ngữ cho thanh thiếu niên trong là ng và bốc thuốc chữa bệnh cứu người. Cụ Nghiêm tuy không phải là tiên chỉ của là ng nhưng mỗi lần là ng có việc tế lễ, đửu mời cụ là m chủ tế.

Khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp bùng nổ, do phải thu xếp việc nhà , chưa kịp tản cư cùng gia đình, cụ Nghiêm bị giặc Pháp bắt đưa vử giam ở Huế. Cụ bị chúng tra tấn và chết ngay trong nhà lao Huế. Sau ngà y đất nước thống nhất, con cháu đã tìm thấy và bốc mộ cụ đưa vử an táng tại nghĩa trang liệt sĩ huyện Lệ Thủy. Khác với cụ ông rất nghiêm khắc trong việc giáo dục con cái, giữ gìn nử nếp gia phong, cụ bà lại rất mực yêu thương, luôn đỡ lời cho con mỗi khi bị cụ ông mắng mử.

Gia đình cụ Nghiêm thuộc diện nghèo trong là ng, quanh năm phải vay nợ nặng lãi của các nhà già u như nhà Khóa Uy, một Hoa kiửu già u sụ ở là ng Tuy Lộc kử bên. Cậu bé Giáp đã có lần theo mẹ chèo thuyửn chở thóc đi trả nợ. Suốt buổi cậu phải ngồi dưới thuyửn, còn mẹ cậu phải đội thóc chạy lên chạy xuống bến giữa trời nắng chang chang.

Tuy còn nhử tuổi, nhưng đêm đêm cậu bé Giáp đã được mẹ kể vử tướng quân Tôn Thất Thuyết phò vua Hà m Nghi hạ Chiếu cần vương kêu gọi các sĩ phu và dân chúng đứng lên chống Pháp bảo vệ non sông, còn cha nói vử phong trà o đánh Pháp qua bà i vè "Thất thủ kinh đô".

Những tháng ngà y theo lũ trẻ là ng đánh khăng, đánh đáo, bơi lội bì bõm dưới dòng Kiến Giang qua đi, cậu bé Giáp trở thà nh học trò trường là ng. Cậu cùng người em trai Võ Thuần Nho và dăm ba đứa bạn ngồi trên chiếu ê a: "Thiên - trời, địa - đất, cử - cất, tồn - còn, tử - con, tôn - cháu...".

Cậu nhớ mãi những điửu răn dạy trong sách "áº¤u học tân thư": "Tổ ta là Hồng Bà ng/Triệu Thủy, Kinh Dương Vương/Sự tích thời Bắc thuộc/Mối nhục cũ khó quên", đặc biệt là câu: "Ong tuy độc không đốt trong đà n/Hổ tuy ác không ăn đồng loại". Những điửu nà y đã có ảnh hưởng sâu sắc trong cả cuộc đời của tướng Giáp.

Lớn lên, xa lũ trẻ học trường là ng, cậu lên học trường tổng ở là ng Tuy Lộc, nơi có chợ Hôm nổi tiếng buôn bán tập nập. Ngà y hai buổi sáng đi, chiửu vử, trưa ở lại cậu cùng người cháu họ ra chợ mua bánh ăn trừ bữa.

Ở chợ Hôm có ty rượu do Sica - một tên thực dân Pháp khét tiếng quỷ quyệt là m chủ. Để mua vui cho bọn Pháp và lý trưởng, chánh tổng và o những ngà y tết Tây, quốc khánh của nước mẹ đại Pháp, thầy giáo trường tổng thường bắt bọn trẻ hát. Cậu Giáp thấy khó chịu khi thầy giáo khúm núm trước tên chủ ty rượu Pháp, mặc dù cậu được thầy quý mến vì học giửi.

Học hết lớp đồng ấu, muốn học tiếp cậu bé Giáp phải rời trường tổng và o học lớp 3 trường huyện. Trường huyện cách nhà cậu khoảng 4-5 cây số, từ nhà lên trường huyện phải đi đò. Cậu Giáp đã nhiửu lần theo mẹ đi chợ huyện bằng đò dọc. Cậu vui lắm, cảnh vật ở đây tuyệt đẹp. Đi giữa dòng Kiến Giang trong xanh, đôi bử lớp tre xanh tửa bóng, những vườn cau, vườn chuối trĩu quả, xen giữa là mái nhà tranh giản dị.

Lần nà y cậu cũng theo mẹ đi đò dọc, nhưng không phải đi chợ huyện như mọi ngà y mà đi trọ học. Cậu Giáp buồn lắm, bởi vì cậu ngà y ngà y phải xa mẹ. Đò đã qua mũi Viết Thượng Phong, đò cập bến chợ huyện. Phố xá đông vui, sầm uất, tấp nập người qua lại nhưng lòng cậu vẫn nặng trĩu... Mẹ dẫn cậu đến nhà một người thân xin ở trọ. Trước lúc ra vử, mẹ âu yếm bảo: "Con ở lại đây, ngoan, học giửi, mai mốt thím (mẹ) lên đón con".

Cậu Giáp không cầm được nước mắt òa khóc nức nở túm áo mẹ nằng nặc đòi theo vử. Cậu chạy tháº³ng xuống đò. Mẹ đà nh cho cậu vử theo. Vử đến nhà , cậu không dám và o nhà ngay sợ thầy mắng. Cậu lủi thủi một mình sau vườn chử mẹ và o thưa trước với thầy. Không thấy thầy la rầy gì lại thân mật gọi cậu và o thế rồi hôm sau cậu thuận lên trường trọ học. Học lớp 3 trường huyện cậu nổi tiếng học giửi nhất lớp. Tổng kết cuối năm cậu đứng đầu.

Học sinh, người dân Quảng Bình đón ông vử thăm quê. Ảnh: Trần Hồng.

Học xong lớp 3 cậu phải xuống thị xã Đồng Hới học tiếp. Đồng Hới thuộc tỉnh lửµ Quảng Bình, cách là ng An Xá của cậu trên 20 cây số, nằm bên bử Nhật Lệ trong xanh với thà nh cổ bao quanh từ thời Gia Long và được xây lại bằng gạch thời Minh Mạng.

Những năm học ở thị xã Đồng Hới, cậu Giáp ở trọ nhà người quen của cụ Nghiêm. Cậu được gia chủ quý mến coi như con cháu trong nhà , không lấy tiửn trọ, được học với nhà sư phạm có tiếng, thầy giáo Đà o Duy Anh, người mà sau nà y trở thà nh một học giả, một nhà nghiên cứu văn hóa, giáo sư sử học, một nhà văn có tà i.

Cậu Giáp người nhử bé, nhưng đẹp trai, khôi ngô tuấn tú, nước da trắng như con gái thà nh phố. Cậu được ngồi bà n đầu với các bạn gái, nên bị bạn bè trêu trọc. Hai năm học ở tiểu học Đồng Hới, hà ng tháng cậu luôn đứng đầu lớp. Tại kử³ thi tốt nghiệp bậc sơ học, cậu đỗ đầu toà n tỉnh. Vử là ng cậu được dân là ng nể trọng, gia đình rất tự hà o vử cậu.

Năm 13 tuổi cậu Giáp lên đường và o Huế ứng thi. Ngà y ấy học trò các tỉnh Trung kử³ muốn học lên bậc trung học phải thi và o trường quốc học Huế. Ngà y thi đã đến, nhưng chủ quan cho mình là thủ khoa của tỉnh, cậu tin chắc mình sẽ đỗ. Tuy nhiên, lần thi tuyển lần ấy cậu bị trượt. Cậu buồn bã trở vử quê trong niửm tiếc nuối, nhưng rồi cậu tự nhủ thua keo nà y ta bà y keo khác, ngà y đêm đèn sách chử kử³ thi tới.

Mùa hè năm sau, 1925, cụ Nghiêm thân chinh đưa cậu và o Huế, tìm chỗ trọ học để ôn thi. Rút kinh nghiệm ngã ngựa lần trước, kử³ thi lần nà y cậu là m bà i vở cẩn thận hơn, kết quả cậu đỗ và o loại khá.