Tác giả - tác phẩm

Khơi dậy giá trị di sản bị lãng quên từ quán Đạo giáo

Thụy Phương 01/07/2025 19:21

Trong hệ thống tín ngưỡng tôn giáo của người Việt, đình, chùa, đền, miếu từ lâu đã được nhận diện như những thiết chế tiêu biểu, in đậm dấu ấn trong tâm thức cộng đồng. Tuy nhiên, có một loại hình di tích tôn giáo từng giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần dân tộc nhưng dần bị lãng quên: đó là quán Đạo giáo. Cuốn sách "Quán Đạo giáo với một số vấn đề lịch sử và tôn giáo ở Việt Nam" của TS. Nguyễn Thế Hùng (NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2025) là một chuyên khảo công phu nhằm lấp đầy khoảng trống trong nghiên cứu cũng như nhận thức xã hội về loại hình di sản đặc biệt này.

Dựa trên nhiều năm nghiên cứu và khảo sát thực địa tại vùng xứ Đoài – nay là khu vực phía tây Hà Nội, TS. Nguyễn Thế Hùng đã dựng lại diện mạo tương đối toàn diện của hệ thống quán Đạo giáo qua các công trình như Linh Tiên, Hội Linh, Hưng Thánh, Lâm Dương... Đây không chỉ là nơi thờ phụng các vị thần như Tam Thanh, Ngọc Hoàng, Huyền Thiên Trấn Vũ mà còn là nơi thể hiện sự kết tinh, hòa quyện giữa Đạo giáo với tín ngưỡng dân gian Việt Nam và các tôn giáo lớn khác như Nho giáo, Phật giáo. Không chỉ dừng ở khảo tả, liệt kê, tác giả còn phân tích kiến trúc, tượng pháp, nghi lễ, tư tưởng… để cho thấy đây là thiết chế tôn giáo độc lập, mang phong cách riêng, không thể đồng nhất với chùa hay đền.

Bìa cuốn sách "Quán Đạo giáo với một số vấn đề lịch sử và tôn giáo ở Việt Nam" của TS. Nguyễn Thế Hùng.

Một trong những phát hiện đáng chú ý trong cuốn sách là sự biến đổi trong kiến trúc quán Đạo theo thời gian: từ hình chữ Tam (biểu hiện của tam giới: Thiên – Địa – Nhân) ở thế kỷ XVI sang hình chữ Công ở thế kỷ XVII, thể hiện tính liên kết và hướng nội. Ngoài ra, hệ thống Hậu đường, Gác chuông, cách bài trí tượng thờ, nghi lễ phụng tự được đề cập trong cuốn sách cũng làm nổi bật đặc điểm của kiến trúc quán Đạo giáo.

Không dừng ở kiến trúc, hệ thống tượng pháp trong quán Đạo giáo còn phản ánh sự phong phú và đa tầng của niềm tin cũng như nghệ thuật dân gian Việt. Tác giả phân loại tượng thờ thành bốn nhóm: từ các pho tượng phổ biến như Tam Thanh, Ngọc Hoàng, Bắc Đẩu, Nam Tào; đến những tượng chỉ có ở một số quán như Tây Vương Mẫu, Đông Nhạc Đại Đế, và nhóm tượng giao thoa với Phật giáo. Những phân tích này cho thấy quán Đạo giáo là không gian tiêu biểu cho quá trình bản địa hóa Đạo giáo, thể hiện rõ sự tiếp biến văn hóa và sáng tạo tín ngưỡng của người Việt.

Đáng chú ý, cuốn sách còn mở rộng khảo cứu sang bình diện tư tưởng, khi đặt vai trò của Đạo giáo trong tiến trình lịch sử Việt Nam, đặc biệt là giai đoạn thế kỷ XVI–XVII. Đây là thời kỳ khủng hoảng về chính trị và tư tưởng, khi Nho giáo dần mất tính chính danh trong triều chính và xã hội. Trong bối cảnh ấy, giới trí thức, quan lại – những người từng được đào tạo trong hệ Nho học bắt đầu tìm đến Đạo giáo như một chốn nương náu tinh thần. Tác giả viết: “Dường như họ đã tìm được trong thế giới ấy sự an yên, siêu thoát giữa những vòng chuyển xoay vô định của xã hội”.

Một trong những thông điệp mạnh mẽ mà cuốn sách đưa ra là cảnh báo về sự mai một của các quán Đạo giáo trong tiến trình hiện đại hóa, đô thị hóa và biến đổi xã hội. Nhiều quán bị phá bỏ, cải biến sai lệch hoặc đồng hóa với chùa, đền do sự thiếu hiểu biết từ phía cộng đồng cũng như chính quyền địa phương. Tác giả gọi đó là “lỗ hổng nhận thức” – một yếu tố đáng báo động trong công tác quản lý và bảo tồn di tích hiện nay.

Không chỉ phục dựng giá trị lịch sử, tín ngưỡng của các quán Đạo giáo, cuốn sách còn đưa ra các phân tích thuyết phục để khẳng định: đây là loại hình di tích cần được nhìn nhận đúng như một bộ phận thiết yếu trong hệ sinh thái văn hóa – tôn giáo Việt Nam. Việc bảo tồn quán Đạo giáo không nên chỉ dừng lại ở hình thức kiến trúc mà phải gắn với phục dựng đúng nghi lễ, hiểu đúng hệ thống biểu tượng và tái hiện môi trường văn hóa nguyên gốc của nó.

GS.TS. Nguyễn Văn Kim nhận xét trong lời giới thiệu sách: “Cuốn sách không chỉ góp phần nghiên cứu lịch sử và tôn giáo Việt Nam; hướng tới những nhận thức ngày càng sâu sắc, toàn diện hơn về Đạo giáo, Tam giáo mà còn là một chuyên khảo có giá trị trong công tác quản lý di tích; làm cơ sở cho việc giữ gìn, bảo vệ, định hướng khai thác, phát huy giá trị kiến trúc, nghệ thuật tôn giáo cũng như các lễ hội, sinh hoạt văn hóa, tâm linh diễn ra trong các không gian văn hóa, kiến trúc truyền thống hiện nay”.

Trong bối cảnh hội nhập hiện nay, việc nhận diện lại các di sản tín ngưỡng như quán Đạo giáo là cần thiết để không chỉ bảo tồn mà còn khơi dậy lớp trầm tích văn hóa, giúp người Việt hiểu sâu hơn về căn cốt tín ngưỡng dân tộc – nơi Đạo, Phật, Nho hòa quyện trong từng nếp sống từ bao đời./.

Bài liên quan
  • Ra mắt sách “Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn"
    Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vừa ra mắt cuốn sách "Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn", tuyển chọn các bài viết tiêu biểu của nữ trí thức trên tuần báo Phụ nữ tân văn – một diễn đàn quan trọng trong phong trào nữ quyền Việt Nam đầu thế kỷ XX. Ấn phẩm dày 600 trang, do Đoàn Ánh Dương biên soạn và giới thiệu, được phát hành trên toàn quốc từ tháng 6/2025.
(0) Bình luận
  • Tuần lễ Văn học Phần Lan: Kết nối bạn đọc Việt qua thế giới Moomin
    Chiều 11/7/2025, tại Nhà xuất bản Kim Đồng (55 Quang Trung, Hai Bà Trưng, Hà Nội) đã diễn ra lễ khai mạc “Tuần lễ Văn học Phần Lan – Trưng bày Tove Jansson & Moomins 80”, mở đầu chuỗi hoạt động diễn ra từ ngày 12 đến 20/7/2025. Chương trình do NXB Kim Đồng phối hợp cùng Đại sứ quán Phần Lan tại Việt Nam và The Initiative of Children's Book Creative Content (ICBC) tổ chức nhân kỷ niệm 80 năm ra đời tác phẩm đầu tiên về nhân vật Moomin của nhà văn Tove Jansson.
  • Góc nhìn đa chiều và sâu sắc của một học giả Nhật về Việt Nam
    Nhằm cung cấp thêm cho bạn đọc góc nhìn của một học giả nước ngoài về Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp với Sbooks phát hành cuốn sách “Việt Nam - Một góc nhìn từ Nhật Bản” của GS.TS. Furuta Motoo. Không chỉ thể hiện tầm vóc học thuật, cuốn sách còn là sự kết tinh của gần 50 năm gắn bó, nghiên cứu nghiêm túc và đầy tâm huyết của một học giả Nhật Bản dành cho đất nước hình chữ S.
  • Ra mắt sách “Trở về từ hỗn loạn” của tác giả Trần Nhật Minh
    Công ty TNHH Sách và Truyền thông Việt Nam (Tri Thức Trẻ Books) phối hợp cùng NXB Thông tin và Truyền thông vừa ra mắt độc giả cuốn sách “Trở về từ hỗn loạn” của tác giả Trần Nhật Minh. Cuốn sách thuộc thể loại tâm lý ứng dụng, tập trung giải mã các biểu hiện tâm lý cực đoan, các hội chứng rối loạn thường gặp và hướng dẫn người đọc thực hành phương pháp Inner Role Therapy – Trị liệu nội vai.
  • Vừa phát hành “Totto-chan bên cửa sổ” phần 2 lập tức tái bản
    Sau hơn bốn thập kỷ kể từ khi “Totto-chan bên cửa sổ” ra đời và trở thành hiện tượng xuất bản toàn cầu, tác giả Kuroyanagi Tetsuko đã hoàn thành phần tiếp theo mang tên “Totto-chan bên cửa sổ: Những chuyện tiếp theo”. Ngay khi ra mắt tại Việt Nam, tác phẩm đã tạo nên cơn sốt với 3.000 bản in đầu tiên được bán hết chỉ trong ba ngày, cho thấy sức hút bền vững của một trong những nhân vật văn học thiếu nhi được yêu thích nhất thế giới.
  • Gợi mở tư duy cải cách từ những thăng trầm của kinh tế Việt Nam
    Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam đang đối diện với nhiều thách thức: tăng trưởng chậm lại, thị trường bất động sản trầm lắng, yêu cầu cải cách thể chế ngày càng rõ rệt…, việc nhìn lại những bài học từ lịch sử là điều cần thiết hơn bao giờ hết. Cuốn sách “Kinh tế Việt Nam – Thăng trầm và đột phá” (NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, 2025) của hai tác giả Phạm Minh Chính và Vương Quân Hoàng mang đến một nền tảng tri thức khoa học và thực tiễn để suy ngẫm, định hướng cho hiện tại và tương lai.
  • Sách “Người Hà Nội, chuyện ăn, chuyện uống một thời” được vinh danh tại Trung Quốc
    Cuốn sách “Người Hà Nội, chuyện ăn, chuyện uống một thời” của tác giả Vũ Thế Long, ấn bản tiếng Trung do Công ty Cổ phần Văn hóa Chi – Chibooks thực hiện và bán bản quyền cho Nhà xuất bản Khoa học kỹ thuật Quảng Tây, vừa chính thức được trao giải thưởng “Sách Đông Nam Á có sức ảnh hưởng tại Trung Quốc năm 2025”.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Tuần lễ Văn học Phần Lan: Kết nối bạn đọc Việt qua thế giới Moomin
    Chiều 11/7/2025, tại Nhà xuất bản Kim Đồng (55 Quang Trung, Hai Bà Trưng, Hà Nội) đã diễn ra lễ khai mạc “Tuần lễ Văn học Phần Lan – Trưng bày Tove Jansson & Moomins 80”, mở đầu chuỗi hoạt động diễn ra từ ngày 12 đến 20/7/2025. Chương trình do NXB Kim Đồng phối hợp cùng Đại sứ quán Phần Lan tại Việt Nam và The Initiative of Children's Book Creative Content (ICBC) tổ chức nhân kỷ niệm 80 năm ra đời tác phẩm đầu tiên về nhân vật Moomin của nhà văn Tove Jansson.
  • 20 giải thưởng được trao tại Triển lãm ảnh “Việt Nam qua ống kính nhiếp ảnh gia quốc tế”
    Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 2397/QÐ-BVHTTDL ngày 9/7/2025 về việc tặng Giải thưởng cho các tác giả Triển lãm ảnh “Việt Nam qua ống kính nhiếp ảnh gia quốc tế” (lần 3).
  • Góc nhìn đa chiều và sâu sắc của một học giả Nhật về Việt Nam
    Nhằm cung cấp thêm cho bạn đọc góc nhìn của một học giả nước ngoài về Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp với Sbooks phát hành cuốn sách “Việt Nam - Một góc nhìn từ Nhật Bản” của GS.TS. Furuta Motoo. Không chỉ thể hiện tầm vóc học thuật, cuốn sách còn là sự kết tinh của gần 50 năm gắn bó, nghiên cứu nghiêm túc và đầy tâm huyết của một học giả Nhật Bản dành cho đất nước hình chữ S.
  • "[Inforgraphic]" Tổ chức triển lãm "80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc" từ 28/8-5/9/2025
    Triển lãm “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc” diễn ra từ 28/8 - 5/9 sẽ giới thiệu thành tựu nổi bật trên mọi lĩnh vực của đất nước, truyền cảm hứng và niềm tự hào dân tộc cho nhân dân cả nước.
  • Mít tinh hưởng ứng Ngày Dân số thế giới
    Sáng 11/7, tại Hà Nội, Bộ Y tế phối hợp Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) tại Việt Nam tổ chức Lễ mít-tinh hưởng ứng Ngày Dân số thế giới (11/7) năm 2025 và công bố Báo cáo tình trạng dân số thế giới năm 2025 của UNFPA.
Đừng bỏ lỡ
Khơi dậy giá trị di sản bị lãng quên từ quán Đạo giáo
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO