Tác giả - tác phẩm

Khơi dậy giá trị di sản bị lãng quên từ quán Đạo giáo

Thụy Phương 19:21 01/07/2025

Trong hệ thống tín ngưỡng tôn giáo của người Việt, đình, chùa, đền, miếu từ lâu đã được nhận diện như những thiết chế tiêu biểu, in đậm dấu ấn trong tâm thức cộng đồng. Tuy nhiên, có một loại hình di tích tôn giáo từng giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần dân tộc nhưng dần bị lãng quên: đó là quán Đạo giáo. Cuốn sách "Quán Đạo giáo với một số vấn đề lịch sử và tôn giáo ở Việt Nam" của TS. Nguyễn Thế Hùng (NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2025) là một chuyên khảo công phu nhằm lấp đầy khoảng trống trong nghiên cứu cũng như nhận thức xã hội về loại hình di sản đặc biệt này.

Dựa trên nhiều năm nghiên cứu và khảo sát thực địa tại vùng xứ Đoài – nay là khu vực phía tây Hà Nội, TS. Nguyễn Thế Hùng đã dựng lại diện mạo tương đối toàn diện của hệ thống quán Đạo giáo qua các công trình như Linh Tiên, Hội Linh, Hưng Thánh, Lâm Dương... Đây không chỉ là nơi thờ phụng các vị thần như Tam Thanh, Ngọc Hoàng, Huyền Thiên Trấn Vũ mà còn là nơi thể hiện sự kết tinh, hòa quyện giữa Đạo giáo với tín ngưỡng dân gian Việt Nam và các tôn giáo lớn khác như Nho giáo, Phật giáo. Không chỉ dừng ở khảo tả, liệt kê, tác giả còn phân tích kiến trúc, tượng pháp, nghi lễ, tư tưởng… để cho thấy đây là thiết chế tôn giáo độc lập, mang phong cách riêng, không thể đồng nhất với chùa hay đền.

Bìa cuốn sách "Quán Đạo giáo với một số vấn đề lịch sử và tôn giáo ở Việt Nam" của TS. Nguyễn Thế Hùng.

Một trong những phát hiện đáng chú ý trong cuốn sách là sự biến đổi trong kiến trúc quán Đạo theo thời gian: từ hình chữ Tam (biểu hiện của tam giới: Thiên – Địa – Nhân) ở thế kỷ XVI sang hình chữ Công ở thế kỷ XVII, thể hiện tính liên kết và hướng nội. Ngoài ra, hệ thống Hậu đường, Gác chuông, cách bài trí tượng thờ, nghi lễ phụng tự được đề cập trong cuốn sách cũng làm nổi bật đặc điểm của kiến trúc quán Đạo giáo.

Không dừng ở kiến trúc, hệ thống tượng pháp trong quán Đạo giáo còn phản ánh sự phong phú và đa tầng của niềm tin cũng như nghệ thuật dân gian Việt. Tác giả phân loại tượng thờ thành bốn nhóm: từ các pho tượng phổ biến như Tam Thanh, Ngọc Hoàng, Bắc Đẩu, Nam Tào; đến những tượng chỉ có ở một số quán như Tây Vương Mẫu, Đông Nhạc Đại Đế, và nhóm tượng giao thoa với Phật giáo. Những phân tích này cho thấy quán Đạo giáo là không gian tiêu biểu cho quá trình bản địa hóa Đạo giáo, thể hiện rõ sự tiếp biến văn hóa và sáng tạo tín ngưỡng của người Việt.

Đáng chú ý, cuốn sách còn mở rộng khảo cứu sang bình diện tư tưởng, khi đặt vai trò của Đạo giáo trong tiến trình lịch sử Việt Nam, đặc biệt là giai đoạn thế kỷ XVI–XVII. Đây là thời kỳ khủng hoảng về chính trị và tư tưởng, khi Nho giáo dần mất tính chính danh trong triều chính và xã hội. Trong bối cảnh ấy, giới trí thức, quan lại – những người từng được đào tạo trong hệ Nho học bắt đầu tìm đến Đạo giáo như một chốn nương náu tinh thần. Tác giả viết: “Dường như họ đã tìm được trong thế giới ấy sự an yên, siêu thoát giữa những vòng chuyển xoay vô định của xã hội”.

Một trong những thông điệp mạnh mẽ mà cuốn sách đưa ra là cảnh báo về sự mai một của các quán Đạo giáo trong tiến trình hiện đại hóa, đô thị hóa và biến đổi xã hội. Nhiều quán bị phá bỏ, cải biến sai lệch hoặc đồng hóa với chùa, đền do sự thiếu hiểu biết từ phía cộng đồng cũng như chính quyền địa phương. Tác giả gọi đó là “lỗ hổng nhận thức” – một yếu tố đáng báo động trong công tác quản lý và bảo tồn di tích hiện nay.

Không chỉ phục dựng giá trị lịch sử, tín ngưỡng của các quán Đạo giáo, cuốn sách còn đưa ra các phân tích thuyết phục để khẳng định: đây là loại hình di tích cần được nhìn nhận đúng như một bộ phận thiết yếu trong hệ sinh thái văn hóa – tôn giáo Việt Nam. Việc bảo tồn quán Đạo giáo không nên chỉ dừng lại ở hình thức kiến trúc mà phải gắn với phục dựng đúng nghi lễ, hiểu đúng hệ thống biểu tượng và tái hiện môi trường văn hóa nguyên gốc của nó.

GS.TS. Nguyễn Văn Kim nhận xét trong lời giới thiệu sách: “Cuốn sách không chỉ góp phần nghiên cứu lịch sử và tôn giáo Việt Nam; hướng tới những nhận thức ngày càng sâu sắc, toàn diện hơn về Đạo giáo, Tam giáo mà còn là một chuyên khảo có giá trị trong công tác quản lý di tích; làm cơ sở cho việc giữ gìn, bảo vệ, định hướng khai thác, phát huy giá trị kiến trúc, nghệ thuật tôn giáo cũng như các lễ hội, sinh hoạt văn hóa, tâm linh diễn ra trong các không gian văn hóa, kiến trúc truyền thống hiện nay”.

Trong bối cảnh hội nhập hiện nay, việc nhận diện lại các di sản tín ngưỡng như quán Đạo giáo là cần thiết để không chỉ bảo tồn mà còn khơi dậy lớp trầm tích văn hóa, giúp người Việt hiểu sâu hơn về căn cốt tín ngưỡng dân tộc – nơi Đạo, Phật, Nho hòa quyện trong từng nếp sống từ bao đời./.

Bài liên quan
  • Ra mắt sách “Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn"
    Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vừa ra mắt cuốn sách "Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn", tuyển chọn các bài viết tiêu biểu của nữ trí thức trên tuần báo Phụ nữ tân văn – một diễn đàn quan trọng trong phong trào nữ quyền Việt Nam đầu thế kỷ XX. Ấn phẩm dày 600 trang, do Đoàn Ánh Dương biên soạn và giới thiệu, được phát hành trên toàn quốc từ tháng 6/2025.
(0) Bình luận
  • "Lời từ biệt bầu trời" – Tự sự của một cựu tiếp viên hàng không
    Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vừa ra mắt bạn đọc cuốn sách "Lời từ biệt bầu trời" của tác giả Đinh Lê Hương – cựu tiếp viên Hãng Hàng không Quốc gia Việt Nam. Cuốn tự truyện mang đến những lát cắt chân thực, xúc động về nghề tiếp viên hàng không qua góc nhìn của người trong cuộc.
  • “Gặp tôi trong tương lai”: Khơi dậy ước mơ nghề nghiệp từ trang sách thiếu nhi
    Sáng 29/6/2025, tại Nhà xuất bản Kim Đồng, lễ khai mạc trưng bày “Gặp tôi trong tương lai” đã diễn ra, mở đầu cho chuỗi hoạt động tổng kết chương trình kêu gọi ý tưởng sáng tác sách thiếu nhi. Đây là một sáng kiến được khởi xướng bởi The Initiative of Children’s Book Creative Content (ICBC), phối hợp thực hiện cùng ECUE VGEM và Nhà xuất bản Kim Đồng, với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính từ chương trình Investing in Women, một sáng kiến của Chính phủ Australia.
  • 9 tựa sách hay trong Tủ sách gia đình của Nhã Nam
    Ngày Gia đình Việt Nam 28/6 là dịp để mỗi người lắng lại, cảm nhận rõ hơn giá trị của tình thân, của những khoảnh khắc bên nhau giản dị mà quý giá. Trong nhịp sống hiện đại, một trong những cách đẹp đẽ để giữ gìn và bồi đắp sợi dây gắn kết gia đình chính là cùng nhau đọc sách – những cuốn sách đầy yêu thương, sẻ chia và thấu cảm. Hiểu được điều đó, Nhã Nam đã kỳ công tuyển chọn và xây dựng Tủ sách Gia đình. Đây là những cuốn sách giúp nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, lan tỏa giá trị yêu thương trong mỗi mái ấm, để mỗi em bé đều được lớn lên trong vòng tay chan chứa hạnh phúc của gia đình.
  • Ra mắt sách tranh song ngữ “Kể chuyện Bác Hồ”
    Nhân kỷ niệm 100 năm thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên (6/1925 – 6/2025), Nhà xuất bản Kim Đồng giới thiệu tới bạn đọc cuốn sách tranh "Kể chuyện Bác Hồ", ấn bản song ngữ Việt – Trung.
  • Chuyện kể về Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương Nam
    Trong hành trình mở cõi về phương Nam của dân tộc Việt Nam, các chúa Nguyễn hiện lên như những nhà lãnh đạo có tầm nhìn xa, với các quyết sách chiến lược và nghệ thuật bang giao khôn khéo, đặc biệt trong quan hệ với triều đình Chân Lạp. Cuốn sách “Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương Nam” của nhà giáo, nhà nghiên cứu sử học Nguyễn Hữu Hiếu, do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phát hành tháng 6/2025, là một công trình giàu tư liệu và cảm hứng góp phần tái hiện sinh động giai đoạn lịch sử đặc biệt ấy.
  • Ra mắt sách “Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn"
    Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vừa ra mắt cuốn sách "Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn", tuyển chọn các bài viết tiêu biểu của nữ trí thức trên tuần báo Phụ nữ tân văn – một diễn đàn quan trọng trong phong trào nữ quyền Việt Nam đầu thế kỷ XX. Ấn phẩm dày 600 trang, do Đoàn Ánh Dương biên soạn và giới thiệu, được phát hành trên toàn quốc từ tháng 6/2025.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
Khơi dậy giá trị di sản bị lãng quên từ quán Đạo giáo
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO