"Biệt dược phòng the" nơi thượng nguồn sông Mã

Người phụ nữ đông con nhất bản

Năm nay đã bước và o tuổi 90 nhưng mế Tăng Thị Mụi vẫn giữ được một sức khửe dẻo dai và tinh thần minh mẫn. Nhà mế trước ở tận bản Pù Quăn cao chót vót. Cách đây mười năm, hưởng ứng cuộc vận động của huyện Mường Lát, cùng với nhiửu hộ gia đình khác mế chuyển xuống nơi ở mới, sát con đường và o thị trấn và Hạ Sơn cũng chính là cái tên được đặt ra để nhớ tới cuộc vận động đó của địa phương.

"Xuống đây thì chữa được cho nhiửu người, đường đi lối lại gần hơn nhưng phải leo núi mấy ngà y trời mới tìm được nguyên liệu trên tít đỉnh núi cao kia" - mế bảo.

Đã 90 tuổi nhưng mế vẫn nhẹ nhà ng chiêu từng giọt rượu ra chiếc chén con và nâng li chúc sức khửe nhà báo. "Rượu nhà nấu, rễ cây chính tay má đi tìm và ngâm, uống cái nà y và o, gân cốt đỡ mửi đỡ nhức, đặc biệt tốt cho đà n ông" - mế cười móm mém "quảng bá thương hiệu".

Khi chúng tôi đang nâng li cùng người con trai mế Mụi thì ba anh chiến sử¹ Biên phòng Mường Lát bước và o cùng một người đà n ông. Hửi ra mới biết, đó cũng là vị khách, ở tận mãi Lâm Đồng, nghe tà i chữa bệnh vô sinh của mế Mụi nên nhử bạn vốn là Bộ đội Biên phòng đóng quân tại Mường Lát dẫn lối tìm đến đây.

Không giấu giếm câu chuyện của mình, anh kể với tôi, vợ chồng anh cưới nhau đã 7 năm nhưng chưa có con, thuốc chữa chạy cũng nhiửu và thực ra hôm nay tìm đến đây, anh cũng như người mang tâm lí "còn nước còn tát và có bệnh thì vái tứ phương".

"Tinh trùng của tớ chỉ được và i chục phần trăm, không đủ để đậu thai, đó là Tây y kết luận thế" - anh nói với tôi nhưng cũng là cách đưa thông tin cho mế. Cách thức chữa bệnh của mế Mụi cũng rất đơn giản, mế bảo, bất kử³ ai đến đây mế cũng chia thà nh ba nguyên nhân. Thứ nhất là do chồng, thứ hai là do vợ và thứ ba là do... cả hai.

Mế Mụi (giữa) mệnh danh là "vua biệt dược phòng the" nơi thượng nguồn sông Mã.

Mế Mụi bảo, mế không có ghi chép xem đã bao nhiêu người đến đây nhử chữa bệnh nhưng số lượng người gọi điện đến cảm ơn thì nhiửu, nhiửu đến mức mà tuổi nà y, má phải sắm cả một "con" điện thoại di động cho đứa cháu để nó trả lời hộ.

Những ngà y lễ tết, con cái đến thăm, chúc sức khửe mế, bản Hạ Sơn vui như những ngà y hội. 90 mươi tuổi nhưng thâm niên chữa bệnh vô sinh của mế chỉ có cách đây và i chục năm.

"Nhà mế có truyửn thống chữa bệnh lâu đời rồi nhưng tập tục của người Dao chỉ truyửn lại cho con dâu hoặc con gái chứ không phải con trai. Ban đầu là những bà i thuốc chữa đau lưng, mửi gối, chữa đau dạ dà y thông thường còn chữa bệnh vô sinh thì khác".

Uống cạn chén rượu nhử, mế thủ thỉ rằng, người Dao muốn chữa bệnh vô sinh thì "học trò" bao giử cũng phải đến hết tuổi sinh nở mới lĩnh ngộ được. Hay đúng hơn là sự lĩnh ngộ mới có hiệu nghiệm. Cũng chính vì vậy, trên năm mươi tuổi, đã qua tuổi sinh con, mế mới được mẹ chồng truyửn lại cho bà i thuốc nà y.

Và những vị thuốc bí truyửn

"Chát chát, ngọt ngọt và nhăng nháº³ng đắng...". Tôi mạo muội xin được nhấp thử một thang thuốc chống "bất lực" ở nam giới trong hũ thuốc đãi khách mà u đử sậm của mế.

Mỗi thang thuốc thường có ba lăm loại thảo quả bao gồm rễ cây, thân cây và hoa được tìm vử từ những dãy núi xa tắp kia. Vừa chỉ tay vử hướng những dãy núi cao ngất nằm chửn vửn trong sương giáp với nước bạn Là o, mế Mụi bắt đầu câu chuyện.

Ngà y trước thì dễ tìm hơn nhưng bây giử cà ng ngà y cà ng phải đi xa hơn nữa. Trong thang thuốc của mế Mụi, có thể thay thế được ở và i ba vị nhưng dứt khoát không thể thiếu củ nâu sần (củ thuốc có thân dà i hơn củ nâu, vử sần sùi, chi chít những sơ dà i cứng), thân cây Pằn Pắn và hoa Du Dẻ.

Mế Mụi bảo đó là ba vị thuốc chủ lực không thể thiếu để dung hòa và đóng vai trò kết nối với tác dụng của ba ba vị thuốc còn lại. Nếu chỉ thiếu một vị thì dứt khoát không thể thà nh công. Ba loại dược liệu đó cũng đặc trưng cho ba vị chủ đạo của thang thuốc mế Mụi. Nâu sần vị đắng, cây Pằn Pắn vị chát và hoa Du Dẻ thì mang vị ngọt.

Mế kể, có lần có mấy người khách từ Nghệ An tìm đến nhưng nhà đang thiếu củ nâu sần, mế nhất quyết không bốc thuốc bởi mế biết rằng, có bốc cho họ, hiệu quả cũng không được như mong muốn.

"Ngà y trước mẹ chồng truyửn cho, toà n truyửn bằng miệng và đưa đến tận nơi để chỉ dẫn nên mế cũng gọi theo tên gọi mà bà vẫn gọi thôi. Chứ không biết tên chính thức của nó là gì" - mế nói vậy khi tôi mạo muội hửi, trong Đông y những loại cây ấy có dễ tìm và dễ nhân giống không.

Tiếp câu chuyện của mình mế Mụi bảo, sau khi chẩn đoán bệnh thông qua những thông số mà bệnh nhân đưa ra hoặc đọc bệnh án mà bệnh viện đã chẩn đoán mế mới bắt đầu có "phương hướng xử lí". Với căn bệnh vô sinh, khi chồng hay vợ được xác định là "nguyên nhân chính" thì hướng tập trung sẽ dà nh cho người ấy. (Nhưng "đối tác" uống cùng cũng cháº³ng sao bởi theo mế, những loại thuốc nà y đửu là thuốc nam, uống rất mát và có lợi).

Trước khi uống thuốc, người bệnh phải tuyệt đối kiêng ăn các chất tanh như tôm, cá, hải sản, kiêng lạnh (là những đồ ăn có tính hà n, thậm chí cũng không được uống bia với đá lạnh). Hạn chế uống rượu và ăn thịt chó vì đó là những thức ăn nhiửu đạm, dễ là m khí sinh hửa, dễ hửng việc.

Khi có kế hoạch cho việc sinh con, vợ chồng phải tránh gần gũi một tuần lễ vì theo mế, đó là giai đoạn chuẩn bị "lực lượng tinh nhuệ" cho trận đánh then chốt. Trung bình một lượt điửu trị kéo dà i hai tháng, nếu lâu thì bốn tháng là "chiến dịch" kết thúc.

"Chữa vô sinh là khó nhất nên phải cầu kì như vậy, còn chữa bệnh "yếu", bệnh "bất lực", bệnh thiếu tiửn đi chợ thì đơn giản hơn. Thậm chí khi những vị thuốc chủ lực không đủ vẫn có thể cho những loại rễ cây khác để thay thế mà hiệu quả vẫn đảm bảo."

Mế cười hóm hỉnh bảo với tôi. Chuyện gần chuyện xa, mế bảo mế cũng không hiểu tại sao mấy năm gần đây, việc vô sinh lại diễn ra ở nhiửu cặp vợ chồng như vậy. "Không chỉ dưới xuôi đâu, trong huyện nà y cũng không thiếu cặp vợ chồng gặp phải vấn đử vử sinh đẻ".

Rồi mế kể, cháº³ng đâu xa, ngay tại bản Poọng (xã Quang Chiểu - Mường Lát) "cái áºº", "cái Le" đửu từng nhiửu năm không có con và may mắn, uống thuốc của mế đã hiệu nghiệm (Chị Thà o Thị áºº, chị Sùng Thị Le đửu lấy chồng lâu năm mà chưa có con, mấy năm trước uống thuốc mế Mụi thà nh công nay đửu nhận mế là mẹ nuôi).

Đã đi nhiửu nơi trong huyện Mường Lát nhưng mế Mụi bảo, các cây thuốc tập trung nhiửu nhất là trên đỉnh Pù Quăn, đã chục năm trời mế đửu lấy thuốc trên đó nhưng bây giử, khi số lượng người đến nhử mế chữa trị cà ng tăng thì đồng nghĩa với việc nguyên liệu sẽ ngà y cà ng hiếm, đôi khi ở tuổi nà y, mế vẫn phải sang đất Là o để tìm thuốc và mỗi chuyến đi phải kéo dà i mấy ngà y trời. "Những lúc ấy mế phải nhử con trai dìu đi và con dâu cũng phải đi cùng bởi mấy vị thuốc nà y phải chỉ tận tay, nhìn thật kử¹ mới không nhầm lẫn được".

Hơn bốn mươi năm nay, hình ảnh người phụ nữ Dao nhử nhắn, đôn hậu cặm cụi đi khắp rừng xanh núi đử vùng biên giới đã in đậm trong tâm trí của nhiửu người. Cũng hơn bốn mươi năm hà nh nghử, chữa cho biết bao bệnh nhân từ đau dạ dà y, đau lưng, mửi gối nhưng mế Mụi, thực sự có duyên với việc chữa bệnh vô sinh và "bệnh khó nói" của đà n ông.

Vậy nên mới có chuyện, trong những ngà y lang thang tại Mường Lát chúng tôi cũng đã gặp không ít những gia đình hà nh nghử bốc thuốc Nam đã treo biển "thuốc gia truyửn mế Mụi", đem những thắc mắc đến hửi mế thì mế bảo không phải.

Bản thân mế chưa nhận một học trò nà o và theo tập tục, những bà i thuốc nà y chỉ truyửn lại cho con dâu, con gái trong nhà và dứt khoát phải trên năm mươi tuổi thì mới học cho đặng. Và cũng theo chân truyửn, là m công việc nà y chữ Tâm, chữ Đức phải đặt lên hà ng đầu. Chính vì vậy mà với mế Mụi, đôi vợ chồng dù đôi khi chỉ đủ một chai rượu trắng hay một con gà gọi là có chút quà thôi mế cũng vui vẻ cứu giúp.

Mà đôi khi cháº³ng có gì cũng chả sao. Mế cũng đã gặp không ít những trường hợp như vậy nhưng thực tế, cũng có không ít đôi vợ chồng dưới xuôi có điửu kiện, khi mế chữa thà nh công họ cũng biếu mế tiửn, quà . "Bây giử thì cái chân mế bắt đầu mửi rồi" - Nụ cười đôn hậu mế bảo, việc lớn nhất mấy năm nay mế đang là m là lên rừng cùng cô con gái và con dâu, mế đã ở phía cuối của chặng đường dà i và mế muốn truyửn lại những bà i thuốc nà y cho con cái trong nhà .

Tính mế cẩn thận, dù cái chân đã mửi, cái tay không còn nhanh nhưng mế vẫn muốn được đưa các con đến tận những nơi hoang tháº³m để chỉ mặt đặt tên, để nhận biết, phân loại các loại cây cho chính xác, không nhầm lẫn. Mế không được học hà nh nhiửu nhưng mế biết, là m nghử nà y, đôi khi chỉ một sơ suất nhử của mình cũng có thể dập tắt niửm hi vọng của những người khác...

Ngồi nói chuyện với Phó Chủ tịch xã Pù Nhi Hơ Văn Ta, ông cũng bảo, Pù Quăn là một trong những mảnh đất có vô và n những dược liệu quý và người Dao, cũng là một tộc người có nhiửu bà i thuốc chữa bệnh nhất trong địa phương ông.

Thậm chí tới đây, huyện Mường Lát cũng đang xây dựng kế hoạch thà nh lập trung tâm bảo tồn cây thuốc Nam quý trên địa phương mình. Và khi đó, không chỉ ông mà còn rất nhiửu người khác nữa cầu mong cho mế Mụi vẫn còn sức khửe, còn dẻo dai để tiếp tục công việc bốc thuốc cứu người...