Đã có một thời nghử nà y phát triển mạnh, tạo nên một giá trị văn hóa đặc trưng của đất Hà Thà nh. Nhưng với sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ, giử đây ảnh kử¹ thuật số đã chiếm ngôi tranh truyửn thần, nghử vẽ tranh truyửn thần sắp chỉ còn được kể lại trong những câu chuyện của các cụ già Trà ng An. Lớp họa sĩ cũ đa phần đã ra đi, không có người kế thừa bởi nghử nà y không thể là m già u được khiến tranh truyửn thần dần bị mai một. Họa sĩ truyửn thần Nguyễn Bảo Nguyên (47 Hà ng Ngang) là một trong số ít những họa sĩ truyửn thần hiếm hoi còn lại và ngà y ngà y vẫn say sưa giữ hồn cho tranh.
Thời hoà ng kim của tranh truyửn thần
Tranh truyửn thần ra đời từ thế kỷ XIX, khi mà nhiếp ảnh còn là môn nghệ thuật xa xỉ, không phải ai cũng có tiửn để phóng một bức ảnh. Ban đầu người họa sĩ vẽ theo người mẫu thật sau đó là vẽ theo trí tưởng tượng của người kể. Đến thập niên 30 của thế kỷ XX nghệ thuật vẽ truyửn thần dần phát triển theo một hướng mới. Nghệ thuật vẽ tranh theo trường phái ấn tượng Pháp nhanh chóng phát triển trong các phòng vẽ của những họa sĩ đầu tiên tốt nghiệp trường Mử¹ thuật Đông Dương, các hiệu ảnh tân kử³ cũng bắt đầu xuất hiện ở các thà nh phố lớn với những tấm ảnh rõ nét, nghử truyửn ảnh ra đời.
Người họa sĩ dùng mực Tà u mà i ra nước vẽ lại những bức ảnh đã chụp theo yêu cầu của khách. Nhưng thời kử³ cực thịnh của nghệ thuật truyửn thần nà y lại là những năm 1960 - 1970. Nguyên nhân chủ yếu là do thời kử³ chiến tranh, nhiửu người ra đi không bao giử trở lại. Tất cả những gia đình còn lưu giữ được chỉ là một tấm hình nhử xíu có khi đã bị hư hại hay chụp chung với nhiửu người khác, mặt người chỉ to bằng hạt đỗ. Những tấm ảnh đó được truyửn thần phóng to và đặt lên bà n thử của người đã khuất. Cửa hà ng ảnh truyửn thần của họa sĩ Bảo Nguyên nổi tiếng ở đất kinh kử³ và o thời đó (từ năm 1956).
Họa sĩ Nguyễn Bảo Nguyên đang miệt mà i bên giá vẽ
Trong ký ức của ông, Hà Nội những năm 60-70, thợ ảnh truyửn thần đông lắm, có tới hà ng trăm người với và i chục cửa hiệu lớn nhử. Truyửn thần lúc bấy giử là một nghử cực thịnh. à”ng Nguyên cho biết, để trở thà nh thợ vẽ truyửn thần phải mất ít nhất 3-4 năm, thà nh người là nh nghử khoảng 5-10 năm, có khi phải theo đuổi cả đời. Đó là nghử đòi hửi lòng kiên trì, cần mẫn, mức độ tập trung cao, có năng khiếu hội họa và hiểu biết nhất định vử giải phẫu học. Theo ông Nguyên, vẽ truyửn thần là phải truyửn được cái thần của bức ảnh. Cái thần ấy là phần hồn, có thể ở đôi mắt, khoé miệng hay chiếc áo, đôi tay của người trong ảnh.
Người thợ nhìn bức ảnh sẵn có, bắt lấy cái thần và thể hiện dưới một bức vẽ khác. Để hoà n thà nh một bức ảnh truyửn thần, người thợ phải thực hiện nhiửu công đoạn công phu. Trước hết, phải chọn được loại giấy canson (căng-xông) của Pháp đối với thời trước, và bây giử là loại giấy xốp Đức có độ dà y vừa phải, bắt thuốc, tẩy được. Bút vẽ cũng được chế tạo một cách rất thủ công: vót thật nhọn một thanh tre (hoặc thường là đũa), chẻ giữa rồi cắm và o một đầu tăm là m ngòi bút.
Nghe có vẻ đơn giản nhưng chưa ai có thể sản xuất hà ng loạt bút nà y. Mỗi họa sĩ có bí quyết riêng trong việc là m bút và ai vẽ thì tự tạo lấy bút riêng cho mình. Thuốc vẽ là muội đèn dầu. Loại thuốc nà y có ưu điểm mịn, lên hình nét, rõ. Để lấy được muội đèn cũng khá là vất vả, người họa sĩ phải vặn đèn dầu thật to, quấn giấy bản tạo thà nh phễu hứng muội đèn, hứng được một ít muội đèn thì quần áo, đầu tóc cũng lấm lem hết cả. Bây giử thuốc vẽ đã có thể mua được loại bột mà u của Tiệp Khắc, Trung Quốc, nhưng người họa sĩ vẫn thích dùng muội đèn dầu được chế thủ công hơn cả.
Để vẽ lại một bức ảnh đòi hửi người họa sĩ phải kiên trì, cần mẫn và tập trung cao độ, bức ảnh sao kho hoà n tất không chỉ giống với ảnh được chụp mà còn phải truyửn được thần thái của con người đó. Quan trọng nhất đó chính là đôi mắt của người được vẽ mà người họa sĩ gọi là điểm nhãn, đây là công đoạn khó nhất, phải vẽ sao để truyửn được cái hồn cho bức tranh. Đó chính là nét độc đáo trong các bức tranh truyửn thần mà không một nhà nhiếp ảnh nà o thực hiện được.
Dụng cụ vẽ được chế thủ công
Nhưng đó là những chuyện của một thời xa vắng, nghử nà o cũng phải phụ thuộc và o nhu cầu của cuộc sống. Năm 1975 khi chiến tranh kết thúc, đất nước trở lại hoà bình, rồi đến thời đổi mới, kinh tế khá dần, nhiếp ảnh phổ biến hơn thì cũng là lúc cái chức năng tranh thử của truyửn thần thu hẹp lại. Bắt đầu từ đây, tranh truyửn thần có một ý nghĩa mới, một bước ngoặt, cả những người sống cũng mang ảnh của mình đến cửa hà ng truyửn thần để truyửn. Lúc đầu là người nước ngoà i. Các bức tranh truyửn thần với bố cục ông tây bà đầm, mắt xanh mũi lõ bên cạnh nhau, hai đứa con, một trai một gái ở giữa là phổ biến hơn cả. Các cửa hà ng truyửn thần trên phố Hà ng Đà o, Hà ng Ngang, Hà ng Đường rất đông khách, khách Liên Xô, khách Thụy Điển, khách Pháp đến đặt vẽ những bức truyửn thần gia đình như vậy để lưu niệm.
Lối đi nà o cho tranh truyửn thần trong thời đại mới?
Cuộc sống phát triển, công nghệ số chiếm lĩnh thị trường, giử muốn phục chế một bức ảnh cũ chỉ mất và i giử đồng hồ, giá tiửn cũng chỉ từ 60-150 nghìn đồng trong khi muốn vẽ một bức tranh truyửn thần phải mất và i ngà y với giá khá cao, từ 300 trăm đến 1 triệu đồng. Ưu thế nhanh, tiện, rẻ của ảnh kử¹ thuật số đã dần khiến tranh truyửn thần mất chỗ đứng. Ở Hà Nội hiện nay những cửa hiệu vẽ tranh truyửn thần chỉ còn đếm được trên đầu ngón tay, ở 47 Hà ng Ngang, 24 Hà ng Đường, 51 Hà ng Đà o.
Nhưng với những người yêu nghệ thuật thì tranh truyửn thần vẫn là một nét đẹp đáng lưu giữ và trân trọng. Mới đây, và o tháng 2/2009, tại Gallery 39A - Lý Quốc Sư - Hà Nội vừa diễn ra triển lãm Truyửn thần. Triển lãm trưng bà y 30 tác phẩm (trong đó có 26 bức trong bộ sưu tập tranh truyửn thần do hoạ sử¹ Lê Thiết Cương sưu tập trong khoảng 10 năm gần đây). Đây là triển lãm vử tranh truyửn thần hiếm hoi, có lẽ và i chục năm mới có. Họa sĩ Lê Thiết Cương muốn gìn giữ nghệ thuật truyửn thần bởi theo ông: Ở các nước khác không thấy có nghệ thuật truyửn thần và ở nước mình thì dường như nó là đặc sản của miửn Bắc. Giử đây, khi bị ảnh kử¹ thuật số lấn át, nghệ thuật truyửn thần mai một dần. Nếu không có người giữ lại thì thế hệ sau khó có thể hình dung được vử truyửn thần.
Tranh truyửn thần bây giử có thị trường mới, hướng đến người nước ngoà i. Khách du lịch nước ngoà i đến Hà Nội coi truyửn thần là đặc sản của hội hoạ Việt Nam và muốn truyửn thần các bức ảnh của gia đình để lưu niệm. Việt kiửu vử nước thích truyửn thần một số chân dung như: vua Bảo Đại, Nam Phương hoà ng hậu, hoặc các cô gái Bắc Kử³ từ các bưu ảnh cũ. Một số người khác chọn truyửn thần chân dung các tà i tử điện ảnh, ngôi sao ca nhạc, thể thao, những người nổi tiếng đương thời. Thậm chí, có những đôi uyên ương còn mang ảnh cưới, ảnh con cái mới sinh đến truyửn thần. à”ng Nguyên nhận được rất nhiửu đơn đặt hà ng của những người khách nước ngoà i qua e-mail và họ đửu bà y tử lòng cảm kích khi được nhận tác phẩm nghệ thuật độc đáo do họa sĩ vẽ.
Vẫn biết để gìn giữ nghử nà y trong thời đại số hóa hiện nay là rất khó khăn, song những người đam mê với nghử vẽ tranh truyửn thần cả một đời như họa sĩ Bảo Nguyên thì vẫn lạc quan lắm, ông đang truyửn cái nghử đáng quý nà y cho con trai là anh Nguyễn Bảo Lân và hà ng ngà y miệt mà i với giá vẽ, dù bên ngoà i cuộc sống phố phường vẫn xô bồ chảy qua.
.jpg "Ra mắt không gian trưng bày đặc sắc tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam")
![[Video] Bảo tàng Báo chí Việt Nam – "Ngôi nhà di sản" của những người làm báo](https://nhn.1cdn.vn/thumbs/540x360/2025/06/19/bao-tang-1920-x-1080-px-.jpg "[Video] Bảo tàng Báo chí Việt Nam – \"Ngôi nhà di sản\" của những người làm báo")
![[Podcast] Chùa Kim Lan – Cổ tự linh thiêng bên bờ sông Đuống](https://nhn.1cdn.vn/thumbs/540x360/2025/06/19/podcast-tram-ha-noi.jpg "[Podcast] Chùa Kim Lan – Cổ tự linh thiêng bên bờ sông Đuống")
