Đồng bà o Khơ Mú ở Nghĩa Sơn, huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái ăn tết cổ truyửn theo Tết Nguyên đán. Và o khoảng cuối tháng Chạp là thời gian đồng bà o chuẩn bị cho ngà y tết với mong muốn một năm mới đem lại nhiửu điửu may mắn và hạnh phúc cho gia đình.
Tục đón tết của người Khơ Mú ở Nghĩa Sơn khá độc đáo. Nổi bật nhất trong ngôi nhà đó là hai bà n thử: thử ma nhà và thử thổ công được trang hoà ng lộng lẫy với giấy nhiửu mà u sắc trong đó, giấy mà u đử theo quan niệm của người Khơ Mú là biểu tượng cho hạnh phúc và may mắn. Theo tập quán, trước ngà y 30 tết nhà nà o cũng phải dựng bà n thử để đón tổ tiên vử nhà ăn tết.
Để dự đoán những may rủi trong năm mới, ngà y 30 Tết, nhà nà o cũng có một con gà trống thiến để cúng tổ tiên và sau giao thừa xem chân đoán vận hạn. Sau giao thừa, các cụ già trong gia đình thường lắng nghe xem con vật nà o kêu trước. Theo quan niệm của đồng bà o Khơ mú, nếu con gà kêu trước thì năm đó sẽ mất mùa vì gà lúc nà o cũng ăn; nếu con lợn hay con chó kêu trước thì năm đó sẽ được mùa và no ấm quanh năm bởi con chó thì sang, con lợn thì sung túc; còn nếu con mèo kêu trước thì sẽ có nhiửu chuột phá nương rẫy...
Thiếu nữ Khơ Mú
Nếu người Dao quan niệm lấy nước và o ngà y tết thì năm đó trời sẽ hạn hán, mất mùa thì với người Khơ Mú, lấy nước và o buổi sáng mồng một sẽ đem lại sự may mắn cho mọi người trong gia đình. Chính vì vậy, ngay từ sáng sớm, bà chủ gia đình sẽ địu ống bương ra khe lấy nước mới vử cho mỗi người uống một ngụm nhử để lấy may, sau đó mọi người rửa mặt, chân tay bằng nước mới.
Người xông nhà có vai trò đặc biệt quan trọng, nếu bị người có vía dữ đến xông nhà thì coi như cả năm đó xui xẻo. Chính vì vậy, người xông nhà thường được lựa chọn và chuẩn bị trước. Trong ngà y mồng một đầu năm, người ta kiêng từ là ng nà y sang là ng kia chơi, chúc tết vì quan niệm rằng nếu đi sang là ng khác chơi thì của cải trong là ng sẽ đi theo và là ng mình sẽ đói kém suốt cả năm đó.
Sau ngà y mồng một, dân là ng đi chúc tết và dự lễ mổ lợn cúng tổ tiên, ma nhà và ăn tết tại gia đình. Bố mẹ cùng con cái đi chúc tết, mừng thọ ông bà và được ông bà mừng tuổi cho bánh chưng để lấy may chính vì vậy ngà y tết, người Khơ Mú thường là m rất nhiửu bánh chưng. Đồng bà o ăn tết đến hết rằm tháng Giêng nên bánh chưng được gói liên tục nếu trong nhà hết bánh.
Ngà y rằm cũng là ngà y gia đình là m lễ tiễn tổ tiên và đuổi ma vử rừng, kết thúc tết cổ truyửn Mạz Chiêng. Bà n thử được dỡ bử, cuộc sống bắt đầu lại công việc thường ngà y.
