Phan Vũ- nhà  thơ 'Em ơi! Hà  Nội phố'

Có lẽ người yêu Hà  Nội nà o cũng từng ngân nga giai điệu của ca khúc Em ơi! Hà  Nội “ Phố với những ca từ như thấm sâu và o máu thịt : ...Ta còn em cây bà ng mồ côi mùa đông. Ta còn em nóc phố mồ côi mùa đông. Mảnh trăng mồ côi mùa đông.... Thế nhưng, không phải ai cũng biết rõ vử tác giả của những vần thơ đã được nhạc sĩ Phú Quang phổ nhạc để là m nên một trong những ca khúc hay nhất vử Hà  Nội. 

Những câu thơ đầy nhạc cảm trong ca khúc Em ơi! Hà  Nội “ Phố được trích ra từ một trong những bà i thơ hay nhất của Phan Vũ được viết thà nh trường ca gồm 23 đoạn. Bà i thơ ra đời và o những ngà y đêm Hà  Nội bị đánh bom năm 1972, trong một căn gác nhử nơi nhà  thơ sống ở phố hà ng Bún. Bằng những cảm xúc khi ấy, ông đã viết nên những vần thơ bất hủ mà  nhiửu người cho rằng đến giử chưa một bà i thơ viết vử Hà  Nội nà o sánh được.

Một điửu thú vị nữa là  bà i thơ chưa bao giử được in, cho đến tận năm ngoái (2008) , tập thơ Phan Vũ với bản gốc trường ca Em ơi! Hà  Nội “ Phố lần đầu tiên xuất bản. Аọc Em ơi! Hà  Nội “ Phố của Phan Vũ mà  nghe dư âm xưa hiện vử nơi phố cổ, một Hà  Nội thanh bình êm ả những năm 60-70 của thế kỷ trước. Phan Vũ vẽ lại Hà  Nội xưa, thời chiến tranh khắc nghiệt nhưng rất lãng mạn, hà o hùng: 

Tiếng dương cầm trong căn nhà  đổ

Luôn thấp thoáng đâu đó là  những hình bóng người con gái đẹp:

 Ai đó chử ai? Tóc cắt ngang xõa xõa bử vai....  .

Từ hồi đó, thơ của ông đã đầy mà u sắc, đọc từng câu mà  hình như đang xem họa sử¹ vẽ Hà  Nội:

....một mà u xanh thời gian. Một mà u xám hư vô, Chợt nhòe, Chợt hiện...  Nhợt nhạt và ng son

một Hà  Nội man mác lẫn hồn thơ mùa thu:

Ta còn em cô hà ng hoa Gánh mùa thu qua cổng chợ

Những chùm hoa tím Ngát mùa thu...

một Hà  Nội lãng mạn phong cách riêng của Hà  Nội...

"Ta còn em tà  áo nhung huyết dụ. Аất nghìn năm còn mãi dáng kiêu sa, Phường cũ lưu danh người đẹp lụa. Ngõ phố nà o in dấu hà i hoa...?"

Nhà  thơ, họa sĩ 84 tuổi đọc cho tôi nghe bà i thơ- trường ca Em ơi Hà  Nội phố, chia sẻ với tôi những cảm xúc dường như vẫn còn tươi nguyên như ngà y nà o. à”ng vẫn còn một kử³ vọng là  được chính thức giới thiệu và  tự mình đọc trường ca Em ơi! Hà  Nội “ Phố chính tại Hà  Nội, cho những người Hà  Nội...

- Thưa nhà  thơ Phan Vũ, ông đã viết trường ca Em ơi! Hà  Nội “ Phố  như thế nà o ?

Mùa đông năm 1972, lúc ấy B52 đánh Hà  Nội ác liệt. Trong những ngà y đó, tôi sống ở Hà  Nội. Hà ng ngà y, hay đi lang thang. Tôi thân với họa sĩ Bùi Xuân Phái, nên hay đi theo ông Phái. à”ng vẽ phố, còn tôi nghĩ vử phố. Nhiửu khi đến đêm, lúc 1,2 giử sáng ông Phái còn đem tranh đến nhà  tôi treo.

Trường ca đó như một nhật ký bằng thơ. Bởi với những gì đã diễn ra hồi đó, một bà i thơ không đủ chứa đựng được. Tôi viết trong khoảng 10 ngà y. Nhà  tôi ở phố Hà ng Bún. Chiến tranh, người ta đi vắng hết. Bom đạn, cây cối nhà  cử­a đổ nát.

Căn nhà  tôi ở là  một nhà  kiểu Pháp, của một trung tá Pháp, nhà  có lò sưởi. Lúc đấy tôi đi lượm cây cối, những mảnh gỗ vỡ, rồi đêm nà o cũng đốt lên, rồi thì là m thơ... 

- Trong trường ca có thấp thoáng hình bóng khăn choà ng tím đử, đôi mắt buồn, cô gái nhẹ buông rèm cử­a, tà  áo nhung huyết dụ... Аó là  những cô gái nà o vậy, thưa ông?

Phan Vũ (cười): Rất nhiửu người con gái. Аã có một người viết luận văn cao học vử bà i thơ nà y, cô ấy ngồi tẩn mẩn đếm xem có bao nhiêu người con gái trong đó. Trong khi tôi cũng không biết đích xác là  có bao nhiêu cô !

- Thế còn cô gái Tiếng dương cầm trong căn nhà  đổ- một hình ảnh thơ gây ấn tượng mạnh với công chúng?

Phan Vũ: Cô ấy nhà  ở phố Quán Thánh, chơi đà n Piano. Cô ấy học bà  Thái Thị Liên cùng Аặng Thái Sơn. Sau nà y cô sang Nga học, rồi sang Pháp định cư ở Pháp. Thuở đó chúng tôi là  bạn thân, ở nhà  gần nhau. Trời lạnh, tôi sang nghe cô đà n. Cô ấy sau nà y có một cuộc đời nhiửu truân chuyên, trắc trở...

...Ta còn em những ngọn đèn mử  Tiếng dương cầm trong căn nhà  đổ - tranh Phan Vũ

Trên nóc phố, Mùa trăng không tử Tiếng rao đêm Lạc giọng Thử ơ...

Ta còn em bảy nốt cù cưa, Lão Mozart hà ng xóm Từng đêm quên ngủ Cô gái mặc áo đử Venise Tiếng dương cầm trong căn nhà  đổ Những mảnh vỡ trên thửm Beethoven và  Sonate ánh trăng...

là  đoạn viết vử cô gái đó. 

Chính vì bom đạn năm 1972 nên tôi mới viết: Ta còn em...,  điệp từ lặp đi lặp lại, như là  một lời thách thức: Cứ ném bom đi, ta vẫn sống!. Vẫn còn những kỷ niệm, những hoà i niệm.

Nhà  thơ Phan Vũ

- Vì sao ông viết Cây bà ng mồ côi, mảnh trăng mồ côi...?

Phan Vũ: Ẩn ý của từ mồ côi là  nỗi cô đơn một mình. Chiến tranh, đổ nát, tôi đi lang thang một mình... Nghệ sĩ nà o cũng có chút cô đơn trong người và  quan trọng là  biết hưởng thụ sự cô đơn ấy.

Có nhiửu từ mang chất họa trong thơ ông: mà u xanh thời gian, mà u xám hư vô, nhợt nhạt và ng son... 

Phan Vũ: Аoạn tôi thích nhất trong trường ca:

... Ta còn em một mà u xanh thời gian Một mà u xám hư vô Chợt nhòe Chợt hiện Chợt lung linh ngọn nến Chợt mong manh Một dáng hình Nhợt nhạt và ng son Аậm đầy cay đắng..."

Mà u xanh của thời gian. Tranh của tôi giử rất nhiửu mà u xanh. Tôi thích Chagall (danh họa người Do Thái Marc Chagall- PV). 

- Vì sao mãi sau nà y ông mới đến với hội họa?

Phan Vũ: Ngà y xưa tôi thích vẽ, tôi chơi với nhiửu danh họa: Bùi Xuân Phái, Nguyễn Sáng... Ở bên  cạnh mấy bè bạn vẽ đẹp quá, thà nh thử­ không vẽ được. Sau nà y, khi và o Nam sống thì tôi vẽ...

Một tác phẩm của Phan Vũ- họa sĩ

- Trên mạng Internet, nhiửu người tranh luận vử bản gốc trường ca Em ơi! Hà  Nội “ Phố của ông...?

 Em ơi! Hà  Nội “ Phố của tôi là  tam sao thất bản vì xưa đâu có in? Lần nà y đã có bản gốc. Tam sao thất bản vì thơ tôi chỉ là  thơ miệng, tôi ngồi đọc thơ, chứ không in sách. Thiên hạ gọi tôi là  nhà  thơ nhưng tôi có thơ in đâu?

Tập thơ nà y năm ngoái mới in. Thường tôi là m thơ hay để lang thang trên bà n, ở các góc trong nhà , con gái tôi mới thu lượm lại. Năm ngoái khi tôi sang triển lãm tranh ở Pháp, có một người ái mộ thơ tôi đến gặp. à”ng ấy lấy in thà nh tập nà y, tuy nhiên trong đó không tránh được có những lỗi biên tập nhử.

Tôi đã là m những cuộc trình diễn thơ. Là m thơ rồi đốt. Có người hửi vì sao lại đốt. Vợ tôi- Thy Nga, hồi bà  ấy còn sống, chưa được nghe bà i nà y. Аốt đi là  để hóa và ng, cho vợ tôi nghe. 

*Một câu trong  Em ơi! Hà  Nội “ Phố mà  nhiửu người thắc mắc:

Người nghệ sĩ lang thang Hoà i, Trên phố, Bơ vơ Không nhớ nổi con đường...

- Vì sao lại không nhớ nổi con đường vậy, thưa ông?

Phan Vũ: Hồi đó chiến tranh nên đường phố Hà  Nội rất vắng, tôi hay đi bộ, đi lang thang suốt ngà y, nhiửu lúc tôi ngẩn ngơ suy nghĩ ... đang đi trên một con đường mà  chả biết đường nà o!

- Trong thơ có bóng dáng của nhiửu người con gái như thế, chắc hẳn ông là  một nghệ sĩ rất hà o hoa...?

Phan Vũ: Những người con gái ấy trong thơ tôi rất trong sáng, không có gì dung tục. Anh em bạn bè nói đùa: Phan Vũ đi chừng 5 bước là  có 1 chuyện tình!. Nhưng giử xe tôi chạy mấy chục km chỉ thấy nguyên xi 1 lão già  (cười).

Phan Vũ sinh ở Hải Phòng năm 1926. à”ng là   nhà  thơ, nhà  viết kịch, là  tác giả của nhiửu tác phẩm được công chúng ái mộ: tập thơ Hà  Nội “ Phố, kịch Lử­a cháy lên rồi (giải thưởng Văn học năm 1955), Thanh gươm và  Bà  mẹ, kiÌ£ch bản phim Dòng sông âm vang...

à”ng từng đạo diễn các phim Người không mang họ, Bí mật thà nh phố cấm, Như một huyửn thoại (phim vử nữ anh hùng Võ Thị Sáu).

Khoảng hơn 10 năm trở lại đây, khi đã ngoà i 70 tuổi, ông chú tâm đến với hội họa và  đã có 9 cuộc triển lãm tranh ở trong và  ngoà i nước.   Gã- thằng nhóc mê tiếng kèn dụ dỗ Lầm lạc từ số không đến vô cùng Chẳng đoán được tay có tay không Trong khuôn mặt ấy có gì gian dối

Gã- xoè bà n tay che một đời mưa Một đời nắng Chân trần rát bửng Con đường Sợi thong lọng Treo đầu phận số Chênh vênh bử vực lối đi vử

Thì đã thí thân cho cuộc chơi cợt nhả Xá gì trươt chân lộn cổ Vẽ mặt bôi râu Cho đúng vai hử Một đời nử­a tỉnh nử­a mê Bởi độc tố thơm mùi ngọt sữa

Gã- Con ngựa quên hiệu còi khởi chạy Phi thật nhanh nhưng chệch đường đua  Chân dung tự họa

Ngà y ra đi một kẻ dại khử Ngà y trở vử da mồi tóc bạc Một thằng khử dại nguyên si

Gã- đứng giữa ngà y tà n chiửu tận Trên thân đau đếm đủ lằn roi Аòn hội chợ của đám đông không thù oán Bởi cô đơn chính là  hình án Giữa chợ đời còn rao bán tà i hoa

Gã- một mặt phẳng cho một tầm nhìn Một chiửu cao cho những đường thẳng đứng Một mà u xanh cho tất cả mà u xanh

Chỉ đời như chẳng lạ, chẳng quen Muộn phiửn Cam chịu

Quanh quẩn giang hồ trong xép nhử Những bà i thơ lỡ dở lem nhem

Gã trần trụi đi qua thời gian Một nhịp Mông mênh hun hút gió Và  một đam mê ảo điên rồ

Khi kim đồng hồ chỉ và o số trắng Trong độ chênh ngà y tháng Không có gì trối trăng.

Phan Vũ bảo, cả đời ông có 2 bà i thơ đúng chất để có thể để lại cho người sau. Một bà i thơ vử Sà i Gòn, và  bà i thơ vử Hà  Nội: trường ca Em ơi! Hà  Nội “ Phố.

Chia tay ông, tôi cứ nghĩ, lẽ ra Bùi Xuân Phái và  Phan Vũ phải là  hai anh em ruột mới phải: một ông vẽ Hà  Nội, một ông là m thơ Hà  Nội sao mà  hay, mà  đẹp, mà  mơ mộng, mà  hiện thực mà  hồn nhiên đến thế!.

Mong sao, ông có thể thực hiện được ước nguyện của mình đúng dịp hướng tới kỷ niệm 1000 năm Thăng Long- Hà  Nội: Tôi biết nhiửu người Hà  Nội họ thích bà i thơ Em ơi! Hà  Nội “ Phố.  Tôi cũng đử tặng: Gử­i những người Hà  Nội đi xa. Tôi phải ra Hà  Nội, đọc, chính thức giới thiệu với người Hà  Nội trường ca Em ơi! Hà  Nội “ Phố trong một không gian Hà  Nội...