Có lẽ người yêu Hà Nội nà o cũng từng ngân nga giai điệu của ca khúc Em ơi! Hà Nội “ Phố với những ca từ như thấm sâu và o máu thịt : ...Ta còn em cây bà ng mồ côi mùa đông. Ta còn em nóc phố mồ côi mùa đông. Mảnh trăng mồ côi mùa đông.... Thế nhưng, không phải ai cũng biết rõ vử tác giả của những vần thơ đã được nhạc sĩ Phú Quang phổ nhạc để là m nên một trong những ca khúc hay nhất vử Hà Nội.
Những câu thơ đầy nhạc cảm trong ca khúc Em ơi! Hà Nội “ Phố được trích ra từ một trong những bà i thơ hay nhất của Phan Vũ được viết thà nh trường ca gồm 23 đoạn. Bà i thơ ra đời và o những ngà y đêm Hà Nội bị đánh bom năm 1972, trong một căn gác nhử nơi nhà thơ sống ở phố hà ng Bún. Bằng những cảm xúc khi ấy, ông đã viết nên những vần thơ bất hủ mà nhiửu người cho rằng đến giử chưa một bà i thơ viết vử Hà Nội nà o sánh được.
Một điửu thú vị nữa là bà i thơ chưa bao giử được in, cho đến tận năm ngoái (2008) , tập thơ Phan Vũ với bản gốc trường ca Em ơi! Hà Nội “ Phố lần đầu tiên xuất bản. Đọc Em ơi! Hà Nội “ Phố của Phan Vũ mà nghe dư âm xưa hiện vử nơi phố cổ, một Hà Nội thanh bình êm ả những năm 60-70 của thế kỷ trước. Phan Vũ vẽ lại Hà Nội xưa, thời chiến tranh khắc nghiệt nhưng rất lãng mạn, hà o hùng:
Tiếng dương cầm trong căn nhà đổ
Luôn thấp thoáng đâu đó là những hình bóng người con gái đẹp:
Ai đó chử ai? Tóc cắt ngang xõa xõa bử vai.... .
Từ hồi đó, thơ của ông đã đầy mà u sắc, đọc từng câu mà hình như đang xem họa sử¹ vẽ Hà Nội:
....một mà u xanh thời gian. Một mà u xám hư vô, Chợt nhòe, Chợt hiện... Nhợt nhạt và ng son
một Hà Nội man mác lẫn hồn thơ mùa thu:
Ta còn em cô hà ng hoa Gánh mùa thu qua cổng chợ
Những chùm hoa tím Ngát mùa thu...
một Hà Nội lãng mạn phong cách riêng của Hà Nội...
"Ta còn em tà áo nhung huyết dụ. Đất nghìn năm còn mãi dáng kiêu sa, Phường cũ lưu danh người đẹp lụa. Ngõ phố nà o in dấu hà i hoa...?"
Nhà thơ, họa sĩ 84 tuổi đọc cho tôi nghe bà i thơ- trường ca Em ơi Hà Nội phố, chia sẻ với tôi những cảm xúc dường như vẫn còn tươi nguyên như ngà y nà o. à”ng vẫn còn một kử³ vọng là được chính thức giới thiệu và tự mình đọc trường ca Em ơi! Hà Nội “ Phố chính tại Hà Nội, cho những người Hà Nội...
- Thưa nhà thơ Phan Vũ, ông đã viết trường ca Em ơi! Hà Nội “ Phố như thế nà o ?
Mùa đông năm 1972, lúc ấy B52 đánh Hà Nội ác liệt. Trong những ngà y đó, tôi sống ở Hà Nội. Hà ng ngà y, hay đi lang thang. Tôi thân với họa sĩ Bùi Xuân Phái, nên hay đi theo ông Phái. à”ng vẽ phố, còn tôi nghĩ vử phố. Nhiửu khi đến đêm, lúc 1,2 giử sáng ông Phái còn đem tranh đến nhà tôi treo.
Trường ca đó như một nhật ký bằng thơ. Bởi với những gì đã diễn ra hồi đó, một bà i thơ không đủ chứa đựng được. Tôi viết trong khoảng 10 ngà y. Nhà tôi ở phố Hà ng Bún. Chiến tranh, người ta đi vắng hết. Bom đạn, cây cối nhà cửa đổ nát.
Căn nhà tôi ở là một nhà kiểu Pháp, của một trung tá Pháp, nhà có lò sưởi. Lúc đấy tôi đi lượm cây cối, những mảnh gỗ vỡ, rồi đêm nà o cũng đốt lên, rồi thì là m thơ...
- Trong trường ca có thấp thoáng hình bóng khăn choà ng tím đử, đôi mắt buồn, cô gái nhẹ buông rèm cửa, tà áo nhung huyết dụ... Đó là những cô gái nà o vậy, thưa ông?
Phan Vũ (cười): Rất nhiửu người con gái. Đã có một người viết luận văn cao học vử bà i thơ nà y, cô ấy ngồi tẩn mẩn đếm xem có bao nhiêu người con gái trong đó. Trong khi tôi cũng không biết đích xác là có bao nhiêu cô !
- Thế còn cô gái Tiếng dương cầm trong căn nhà đổ- một hình ảnh thơ gây ấn tượng mạnh với công chúng?
Phan Vũ: Cô ấy nhà ở phố Quán Thánh, chơi đà n Piano. Cô ấy học bà Thái Thị Liên cùng Đặng Thái Sơn. Sau nà y cô sang Nga học, rồi sang Pháp định cư ở Pháp. Thuở đó chúng tôi là bạn thân, ở nhà gần nhau. Trời lạnh, tôi sang nghe cô đà n. Cô ấy sau nà y có một cuộc đời nhiửu truân chuyên, trắc trở...
...Ta còn em những ngọn đèn mử Tiếng dương cầm trong căn nhà đổ - tranh Phan Vũ
Trên nóc phố, Mùa trăng không tử Tiếng rao đêm Lạc giọng Thử ơ...
Ta còn em bảy nốt cù cưa, Lão Mozart hà ng xóm Từng đêm quên ngủ Cô gái mặc áo đử Venise Tiếng dương cầm trong căn nhà đổ Những mảnh vỡ trên thửm Beethoven và Sonate ánh trăng...
là đoạn viết vử cô gái đó.
Chính vì bom đạn năm 1972 nên tôi mới viết: Ta còn em..., điệp từ lặp đi lặp lại, như là một lời thách thức: Cứ ném bom đi, ta vẫn sống!. Vẫn còn những kỷ niệm, những hoà i niệm.
Nhà thơ Phan Vũ
- Vì sao ông viết Cây bà ng mồ côi, mảnh trăng mồ côi...?
Phan Vũ: Ẩn ý của từ mồ côi là nỗi cô đơn một mình. Chiến tranh, đổ nát, tôi đi lang thang một mình... Nghệ sĩ nà o cũng có chút cô đơn trong người và quan trọng là biết hưởng thụ sự cô đơn ấy.
Có nhiửu từ mang chất họa trong thơ ông: mà u xanh thời gian, mà u xám hư vô, nhợt nhạt và ng son...
Phan Vũ: Đoạn tôi thích nhất trong trường ca:
... Ta còn em một mà u xanh thời gian Một mà u xám hư vô Chợt nhòe Chợt hiện Chợt lung linh ngọn nến Chợt mong manh Một dáng hình Nhợt nhạt và ng son Đậm đầy cay đắng..."
Mà u xanh của thời gian. Tranh của tôi giử rất nhiửu mà u xanh. Tôi thích Chagall (danh họa người Do Thái Marc Chagall- PV).
- Vì sao mãi sau nà y ông mới đến với hội họa?
Phan Vũ: Ngà y xưa tôi thích vẽ, tôi chơi với nhiửu danh họa: Bùi Xuân Phái, Nguyễn Sáng... Ở bên cạnh mấy bè bạn vẽ đẹp quá, thà nh thử không vẽ được. Sau nà y, khi và o Nam sống thì tôi vẽ...
Một tác phẩm của Phan Vũ- họa sĩ
- Trên mạng Internet, nhiửu người tranh luận vử bản gốc trường ca Em ơi! Hà Nội “ Phố của ông...?
Em ơi! Hà Nội “ Phố của tôi là tam sao thất bản vì xưa đâu có in? Lần nà y đã có bản gốc. Tam sao thất bản vì thơ tôi chỉ là thơ miệng, tôi ngồi đọc thơ, chứ không in sách. Thiên hạ gọi tôi là nhà thơ nhưng tôi có thơ in đâu?
Tập thơ nà y năm ngoái mới in. Thường tôi là m thơ hay để lang thang trên bà n, ở các góc trong nhà , con gái tôi mới thu lượm lại. Năm ngoái khi tôi sang triển lãm tranh ở Pháp, có một người ái mộ thơ tôi đến gặp. à”ng ấy lấy in thà nh tập nà y, tuy nhiên trong đó không tránh được có những lỗi biên tập nhử.
Tôi đã là m những cuộc trình diễn thơ. Là m thơ rồi đốt. Có người hửi vì sao lại đốt. Vợ tôi- Thy Nga, hồi bà ấy còn sống, chưa được nghe bà i nà y. Đốt đi là để hóa và ng, cho vợ tôi nghe.
*Một câu trong Em ơi! Hà Nội “ Phố mà nhiửu người thắc mắc:
Người nghệ sĩ lang thang Hoà i, Trên phố, Bơ vơ Không nhớ nổi con đường...
- Vì sao lại không nhớ nổi con đường vậy, thưa ông?
Phan Vũ: Hồi đó chiến tranh nên đường phố Hà Nội rất vắng, tôi hay đi bộ, đi lang thang suốt ngà y, nhiửu lúc tôi ngẩn ngơ suy nghĩ ... đang đi trên một con đường mà chả biết đường nà o!
- Trong thơ có bóng dáng của nhiửu người con gái như thế, chắc hẳn ông là một nghệ sĩ rất hà o hoa...?
Phan Vũ: Những người con gái ấy trong thơ tôi rất trong sáng, không có gì dung tục. Anh em bạn bè nói đùa: Phan Vũ đi chừng 5 bước là có 1 chuyện tình!. Nhưng giử xe tôi chạy mấy chục km chỉ thấy nguyên xi 1 lão già (cười).
Phan Vũ sinh ở Hải Phòng năm 1926. à”ng là nhà thơ, nhà viết kịch, là tác giả của nhiửu tác phẩm được công chúng ái mộ: tập thơ Hà Nội “ Phố, kịch Lửa cháy lên rồi (giải thưởng Văn học năm 1955), Thanh gươm và Bà mẹ, kiÌ£ch bản phim Dòng sông âm vang...
à”ng từng đạo diễn các phim Người không mang họ, Bí mật thà nh phố cấm, Như một huyửn thoại (phim vử nữ anh hùng Võ Thị Sáu).
Khoảng hơn 10 năm trở lại đây, khi đã ngoà i 70 tuổi, ông chú tâm đến với hội họa và đã có 9 cuộc triển lãm tranh ở trong và ngoà i nước. Gã- thằng nhóc mê tiếng kèn dụ dỗ Lầm lạc từ số không đến vô cùng Chẳng đoán được tay có tay không Trong khuôn mặt ấy có gì gian dối
Gã- xoè bà n tay che một đời mưa Một đời nắng Chân trần rát bửng Con đường Sợi thong lọng Treo đầu phận số Chênh vênh bử vực lối đi vử
Thì đã thí thân cho cuộc chơi cợt nhả Xá gì trươt chân lộn cổ Vẽ mặt bôi râu Cho đúng vai hử Một đời nửa tỉnh nửa mê Bởi độc tố thơm mùi ngọt sữa
Gã- Con ngựa quên hiệu còi khởi chạy Phi thật nhanh nhưng chệch đường đua Chân dung tự họa
Ngà y ra đi một kẻ dại khử Ngà y trở vử da mồi tóc bạc Một thằng khử dại nguyên si
Gã- đứng giữa ngà y tà n chiửu tận Trên thân đau đếm đủ lằn roi Đòn hội chợ của đám đông không thù oán Bởi cô đơn chính là hình án Giữa chợ đời còn rao bán tà i hoa
Gã- một mặt phẳng cho một tầm nhìn Một chiửu cao cho những đường thẳng đứng Một mà u xanh cho tất cả mà u xanh
Chỉ đời như chẳng lạ, chẳng quen Muộn phiửn Cam chịu
Quanh quẩn giang hồ trong xép nhử Những bà i thơ lỡ dở lem nhem
Gã trần trụi đi qua thời gian Một nhịp Mông mênh hun hút gió Và một đam mê ảo điên rồ
Khi kim đồng hồ chỉ và o số trắng Trong độ chênh ngà y tháng Không có gì trối trăng.
Phan Vũ bảo, cả đời ông có 2 bà i thơ đúng chất để có thể để lại cho người sau. Một bà i thơ vử Sà i Gòn, và bà i thơ vử Hà Nội: trường ca Em ơi! Hà Nội “ Phố.
Chia tay ông, tôi cứ nghĩ, lẽ ra Bùi Xuân Phái và Phan Vũ phải là hai anh em ruột mới phải: một ông vẽ Hà Nội, một ông là m thơ Hà Nội sao mà hay, mà đẹp, mà mơ mộng, mà hiện thực mà hồn nhiên đến thế!.
Mong sao, ông có thể thực hiện được ước nguyện của mình đúng dịp hướng tới kỷ niệm 1000 năm Thăng Long- Hà Nội: Tôi biết nhiửu người Hà Nội họ thích bà i thơ Em ơi! Hà Nội “ Phố. Tôi cũng đử tặng: Gửi những người Hà Nội đi xa. Tôi phải ra Hà Nội, đọc, chính thức giới thiệu với người Hà Nội trường ca Em ơi! Hà Nội “ Phố trong một không gian Hà Nội...
.jpg "Định hướng đưa phường Hồng Hà trở thành trung tâm phát triển mới của Thủ đô")
