Lịch sử­ địa danh Аông Bộ Аầu

Bộ Аầu vốn là  một danh từ chung, có nghĩa là  bến sông, là  nơi đỗ thuyửn ở bên sông. Còn Аông Bộ Аầu là  chỉ bến sông ở phía Аông thà nh Thăng Long. Аại Việt sử­ kí Toà n thư là  sách chép sớm nhất tên Аông Bộ Аầu, khi nói đến loạn Quách Bốc, năm Trị Bình Long ử¨ng thứ 5 đời Lý Cao Tông (1209).

Vì Аông Bộ Аầu là  bến sông quan trọng sát kinh thà nh nên thuyửn bè của vua chúa, tướng tá thường cập bến Аông Bộ Аầu khi vử kinh thà nh. Xưa kia và o thời Lý, sau khi đánh Chiêm Thà nh, ngà y 17 tháng 7 năm 1069, Lý Thánh Tông cùng Nguyên soái Lý Thường Kiệt từ Chiêm Thà nh vử đến bến Triửu Аông. Năm 1370, Trần Nghệ Tông từ bến Chử­ Gia (Khoái Châu, Hưng Yên) tiến lên Thăng Long dẹp Dương Nhật Lễ, thuyửn quân cập bến Аông Bộ Аầu. Cũng vì Аông Bộ Аầu là  cử­a ngõ phía Аông của kinh thà nh Thăng Long nên nhà  Lý đã cho xây dựng một cử­a thà nh ở bến Triửu Аông và  cắt quân coi giữ. Năm Chính Long Bảo ử¨ng thứ 3 đời Lý Anh Tông (1165), nhà  Lý sai dời Аại La thà nh ở cử­a Triửu Аông lùi và o 75 thước, xây bằng gạch đá để tránh nước sông vỡ lở.

Là  bến sông quan trọng trên sông Hồng, Аông Bộ Аầu đồng thời là  nơi đã diễn ra các cuộc thi bơi chải hà ng năm. Bơi chải là  một phong tục cổ truyửn của nhân dân Việt Nam. Ngay sau khi dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long, năm 1011 Lý Thái Tổ đã cho xây ở bến Аông của sông Lô (đời Lý gọi sông Hồng là  sông Lô) một cung điện gọi là  điện Hà m Quang, chuyên dùng là m nơi vua ngự xem đua thuyửn và o mùa thu hà ng năm. Năm 1058, Lý Thánh Tông sai xây điện Linh Quang trên sông Lô (Hồng) là m nơi xem đua thuyửn.

Năm 1237 nhà  Trần xây điện Linh Quang ở Аông Bộ Аầu, gọi là  điện Phong Thuỷ. Phà m xa giá (nhà  vua) đi qua trú chân ở đó, trăm quan nghênh tiếp và  tống tiễn đửu dâng (trầu) cau và  trà  nên tục gọi là  Trà  điện. Năm Hưng Long thứ 4 (1296), tháng 7, Trần Anh Tông ra Аông Bộ Аầu xem đua thuyửn. Năm Thiệu Bình thứ 2 (1435), ngà y 18 tháng 10 Lê Thái Tông ra bến Аông Tân xem trăm quân đua bơi.

Sang thế kỉ XV, trong cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc chống giặc Minh, sau các chiến thắng Tốt Аộng, Chúc Аộng, Lê Lợi thống suất đại quân từ Thanh Hoá tiến gấp ra Bắc, tổ chức vây hãm thà nh Аông Quan. Tháng 11 năm 1426, Lê Lợi trú quân ở Lung Giang (vùng sông Аáy). Trần Nguyên Hãn, Bùi Bị theo Аại Lung giang ra cử­a sông Hát, thuận dòng xuôi đến bến Аông Bộ Аầu của sông Lô, tấn công và o mặt Аông thà nh Аông Quan, trong khi Аinh Lễ đánh và o vùng cầu Tây Dương (Cầu Giấy) ở mặt Tây và  Lê Lợi chỉ huy đạo quân chủ lực tiến lên cử­a Nam Аại La thà nh, đánh và o mặt Nam. Xem thế đủ biết Аông Bộ Аầu là  một cử­a ngõ quan trọng ở ngay phía Аông thà nh Аông Quan, tức Kinh thà nh Thăng Long cũ.

Vậy thì Bến Аông Bộ Аầu thời nhà  Lý gọi là  bến Triửu Аông (tức là  bến Аông chầu và o Kinh thà nh Thăng Long). Sang thời nhà  Trần, một số sử­ sách vẫn ghi là  Triửu Аông, nhưng chủ yếu ghi là  Đông Bộ Аầu, gắn liửn với lịch sử­ chiến tranh chống quân Nguyên Mông. Sang đến thời Lê, sử­ sách vẫn ghi là  Đông Bộ Аầu hay Аông Tân, là  nơi then chốt trong các cuộc đấu tranh chống quân xâm lược bảo vệ kinh thà nh.

Các sự kiện lịch sử­ được các bộ chính sử­ ghi chép lại như vậy. Bên cạnh đó là  nguồn tư liệu trên văn bản bia chùa Hòe Nhai (phố Hà ng Than), lại cà ng cho phép chúng ta khẳng định trận chiến Аông Bộ Аầu ấy chính là  khu vực phố Hà ng Than, chùa Hòe Nhai ngà y nay. Văn bia được soạn và o năm Chính Hòa thứ 24 (1703) dựng tại chùa Hòe Nhai. Trong văn bia có đoạn viết rằng:

Từng nghe: Gieo mầm thiện là  nối dòng phúc, mà  tu phúc là m thiện, há phải ở những nơi góc biển chân trời nơi chân người ít đến mới được đâu! Phường Hòe Nhai, khu Аông Bộ Аầu, thà nh Thăng Long nước Аại Việt ta có ngôi chùa tên Hồng Phúc, men dòng Lô giang mà  bao dòng Tô Lịch, chống non Tản mà  chầu hướng thần cư (tức là  nơi cung điện). Phong cảnh hữu tình là  nơi tinh khí hội tụ ... Thực là  nơi đại già  lam cổ tích, thắng cảnh chốn đô thà nh.

Hương hửa trăm năm đã tắt nay lại bừng rạng, muôn hạo kiếp cà nh Аà n Na đã héo mòn nay lại đâm lộc mới. Xưa là  chốn chợ búa, nay thà nh nơi đạo trà ng. Xưa là  chỗ đồn quân, nay thà nh nơi chùa miếu...
Việc nghiên cứu sử­ dụng những thông tin trên bia chùa Hòe Nhai là m chứng cứ bên lử để tìm ra địa danh trận chiến lịch sử­ Аông Bộ Аầu là  có cơ sở khoa học và  hết sức thú vị.

Bên cạnh tấm bia ở chùa Hồng Phúc, thì Sách Hà  thà nh linh tích cổ lục (mục Hồng Phúc tự) cũng nhắc đến địa danh Аông Bộ Аầu như sau: Chùa Hồng Phúc ở phường Giai Cảnh, tổng Thượng, huyện Vĩnh Thuận, tục gọi là  chùa Hoà  Giai, thuộc Аông Bộ Аầu... (Hoà  Giai chắc là  tên đọc trệch của Hoè Nhai). Chùa Hồng Phúc nay ở cạnh số nhà  17 phố Hà ng Than, gần dốc lên đê Yên Phụ, xưa thuộc địa phận xã Hoè Nhai (còn gọi là  Giai Cảnh), huyện Vĩnh Thuận, tỉnh Hà  Nội. Phố Hoè Nhai ở mé dưới chùa, chạy thẳng ra đê Yên Phụ. Vậy Аông Bộ Аầu là  bến sông Hồng ở và o khoảng từ dốc Hà ng Than đến dốc phố Hoè Nhai hiện nay, thuộc mé trên cầu Long Biên.

Từ những nguồn tư liệu cổ ghi chép vử địa điểm Аông Bộ Аầu đã giúp cho thế hệ trẻ ngà y nay hiểu được vị trí quan trọng của nơi đây đối với lịch sử­ đấu tranh và  bảo vệ kinh thà nh Thăng Long. Cái tên Аông Bộ Аầu từng rạng ngời vẻ vang trong sử­ sách, và  ngà y nay vẫn là  niửm tự hà o của mỗi người dân thủ đô khi biết vử Аông Bộ Аầu.