Là ng nghề khảm trai Chuyên Mỹ

Cách trung tâm Thủ đô khoảng 40 km vử hướng Nam, xã Chuyên Mử¹, huyện Phú Xuyên, Hà Nội từng được coi là cái nôi của một tinh hoa là ng nghử Việt Nam: nghử khảm trai. Bước chân và o đến đầu là ng Chuôn

Thượng, du khách có thể cảm nhận được ngay mùi khét khét của những mảnh ốc, mảnh trai đang được mà i rũa để tạo nguyên liệu.

Đi và o sâu thêm chút nữa qua Chuôn Trung, Chuôn Hạ rồi đến Chuôn Ngọ, ta có thể bắt gặp hình ảnh những người thợ cần mẫn ngồi vẽ, cưa, cẩn những nét họa tiết li ti lên những tấm gỗ thà nh phẩm ở hầu hết các gia đình.... Xã Chuyên Mỹ với bốn là ng nghử truyửn thống Chuôn Ngọ, Chuôn Hạ, Chuôn Trung, Chuôn Thượng đã và đang từng bước gìn giữ và phát triển một nghử truyửn thống đầy cặm cụi mà cũng rất sang trọng nà y. Nghử khảm trai ở Việt Nam đã từng được nhắc đến trong sử sách từ thế kỷ thứ III-V thời kử³ Bắc thuộc.

Theo một số tà i liệu thì tổ nghử của vùng hạ lưu sông Hồng như là ng nghử Ninh Xá, ý Yên thuộc Nam Định là ông Ninh Hữu Hưng, một vị tướng của vua Đinh và vua Lê. Tuy nhiên theo phả đình là ng Chuôn Ngọ thì nghử khảm trai nơi đây xuất hiện từ khoảng thế kỷ XI- XIII. à”ng tổ nghử hiện được thử tại là ng là Trương Công Thà nh “ một vị tướng văn võ song toà n từng tham gia và o đội quân của Lý Thường Kiệt. Tương truyửn, Trương Công Thà nh là một vị phó tướng tà i ba của vua Lý, sau khi đánh đuổi quân xâm lược, ông được vua ban thưởng rất nhiửu và đến cuối đời ông sống một cuộc sống phong lưu tao nhã, thường ngao du sơn thủy.

Trong một lần tình cử ra bử suối, nhặt được những mảnh vử trai, vử ốc mang nhiửu mà u sắc óng ánh rất lạ, ông bèn đem vử nhà nghiên cứu, thử lắp ghép những vật liệu đó và tạo ra các họa tiết hoa văn rất sinh động. Dần dần, ông khai nghiệp cho người dân trong vùng, tạo nên nghề khảm trai cho người dân ở Chuôn Ngọ và là ng nghử được phát triển rộng khắp ra toà n xã Chuyên Mử¹ ngà y nay.

Theo những nghệ nhân trong là ng, nghử khảm trai không đơn giản chỉ là nghử đục đẽo, lắp ráp theo khuôn mẫu nhất định mà đó là cả một chặng đường nghệ thuật nếu như muốn có được một sản phẩm khảm trai theo đúng nghĩa, ngay từ bước tạo nguyên liệu. Để có được nguyên liệu tốt nhất, người dân ở Chuôn Thượng và Chuôn Trung thường thu gom vử trai, ốc cỡ lớn từ các vùng trong nước đồng thời cũng nhập từ Hồng Kông, Singapo nguyên liệu có cỡ lớn, dễ chế tác.

Vử trai có nhiửu loại: trai cánh mảnh nhử có mà u sẫm, trai thịt trắng có vử dà y, trai có nhiửu vân... nhưng được ưa chuộng nhất vẫn là trai ngọc môi và ng, nó thường có kích thước lớn, mặt trong có lớp xà cừ dà y mà u óng ánh như sắc cầu vồng. Để dễ phân biệt, người ta đặt tên cho từng loại như trai cửu khổng, diệp xù, trai cánh, trai Nông Cống, xác...

Ngoà i ra còn có một nguồn nguyên liệu đặc biệt quý hiếm với là ng khảm, đó là những con ốc đử với mà u sắc cực kử³ sang trọng thường dùng để là m những cảnh núi non, cánh phượng, cánh công, hay họa tiết trên những bức tranh áo gấm của vua chúa... Một sản phẩm khảm trai ra đời phải trải qua sáu công đoạn cơ bản. Đầu tiên là vẽ mẫu cho tranh trên giấy can rồi soi mẫu để vẽ họa tiết ấy lên nguyên liệu vử trai, ốc đã được ép pháº³ng.

Tiếp đến, người nghệ nhân cưa nguyên liệu theo nét vẽ, đục gỗ và gắn những mảnh nguyên liệu họa tiết lên đó. Công đoạn nà y gọi là cẩn xà cừ. Để họa tiết có độ bóng ánh lên mà u sắc lung linh của vử trai, ốc đồng thời tạo linh hồn cho tranh, những tấm tranh gỗ sau khi cẩn sẽ được tỉa gọn, đánh bóng (hay còn gọi là mà i khảm) rồi vẽ nét.

Là ng nghề khảm trai Chuyên Mỹ

Cuối cùng, người ta dùng bộ sơn đen hoặc đánh véc ni cho bóng để họa tiết nổi lên sống động. Một bức tranh hoà n chỉnh được ra đời. Nét nổi bật của tranh khảm trai Chuôn Ngọ là những mảnh trai không vỡ, có độ pháº³ng hoặc được uốn cong cho phù hợp với từng loại gỗ thà nh phẩm. Các chi tiết kử¹ thuật đục và cẩn trai rất khít.

Họa tiết trang trí trên khảm trai rất sinh động, đặc sắc như mang linh hồn. Từ những mảnh trai, vử ốc vô tri vô giác, qua bà n tay tà i hoa khéo léo và óc sáng tạo phong phú của những người nghệ nhân Chuyên Mử¹ đã trở thà nh những bức tranh có giá trị văn hóa nghệ thuật cao.

Trước đây, người thợ Chuyên Mử¹ chủ yếu là m hoà nh phi, câu đối trong nhà thử, đình đửn, trang trí họa tiết trên sập gụ, tủ chè hay chế tác ra những bức tranh treo tường phửng theo tích truyện Tam Quốc với nhân vật chính Lưu “ Quan - Trương, những bộ thông, trúc, cúc, mai .... Theo thời gian và xu thế hội nhập thế giới, những người nghệ nhân khảm trai nơi đây đã từng bước nâng cao tay nghử để sáng tạo ra những mẫu tranh tinh xảo, kử¹ thuật hơn như phong cảnh non nước, khắc họa chân dung...

Nhử vậy, sản phẩm của là ng nghử Chuyên Mử¹ phát triển ngà y cà ng đa dạng và phong phú vử mẫu mã, đáp ứng được nhu cầu trong nước và vươn xa ra thị trường quốc tế như Anh, Nga, Mử¹, Hà Lan, Nhật Bản... Trải qua hơn một nghìn năm theo sự phát triển thăng trầm của xã hội, mặc dù có những lúc nghử tưởng như bị mai một do chiến tranh liên miên nhưng những người thợ khảm trai đích thực của là ng nghử như nghệ nhân Trần Bá Dinh (được mệnh danh là bà n tay và ng của là ng nghử), nghệ nhân Nguyễn Văn Trung... vẫn một lòng trung thà nh để gìn giữ, bảo tồn và phát huy nghử cổ.

Cũng nhử công sức lưu truyửn và phát triển của những người nghệ nhân nguyện một lòng sống chết với nghề mà những mặt hà ng khảm trai mang đậm nét truyửn thống của Chuyên Mử¹ vẫn luôn là m say đắm lòng người và nhận được sự ngườ¡ng mộ của du khách gần xa, giúp người dân là ng nghử có cuộc sống ấm no, hạnh phúc và đưa Chuyên Mử¹ trở thà nh một trong những điểm đến du lịch là ng nghử điển hình trong số các là ng nghử truyửn thống của Việt Nam.