Khai hội chùa Hương có nguồn gốc từ lễ "Mở cửa rừng"

Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Phượng Vũ, xưa, vùng núi Hương Sơn - chùa Hương còn khá hoang sơ. Đây là nơi cư trú chủ yếu của đồng bà o Mường, sinh sống chủ yếu bằng nghử hái lượm, săn bắt và đánh cá. Đồng bà o quan niệm, sau mỗi một năm, cửa rừng lại đóng lại vì thế, bước và o năm mới, cần phải là m lễ Mở cửa rừng để bắt đầu cho một mùa hái lượm, săn bắt mới. Khi chưa là m lễ mở cửa rừng mà tự tiện và o rừng thì rất dễ gặp rủi ro như: bị ma rừng bắt hồn, bị rắn rết cắn, hổ báo ăn thịt...

Trong ngà y lễ mở cửa rừng, bà con trong mường tụ tập lại một khu đất trong rừng để là m lễ. Khi thầy mo là m lễ xong, trai tráng khửe mạnh thúc chó và o rừng săn thú; đà n ông, đà n bà luống tuổi cùng các cô gái tửa đi hái rau, hái nấm.

Vử sau, người Kinh vử đây đông đúc hơn, vùng núi Hương Sơn được cải tạo trở thà nh vùng núi sơn thủy hữu tình với những hang động tự nhiên và chùa chiửn được xây dựng. Người Kinh vẫn giữ ngà y Mở cửa rừng của đồng bà o Mường đồng thời là m lễ Mở cửa chùa - khai hội chùa Hương cho đến ngà y nay.

Và o ngà y khai hội, từ sáng sớm, trên các nẻo đường thôn Yến Vĩ, đã nhộn nhịp bước chân người. Các lão ông áo dà i, khăn đóng, tay cầm hương nganh; các lão bà áo dà i tứ thân, quần lĩnh, tay bưng trầu cau oản quả thà nh kính bước và o đửn Trình là m lễ Mở cửa rừng.

Từ sau lễ Mở cửa rừng, người dân Hương Sơn mới bắt đầu lên núi săn bắn; đi rừng hái củi, hái rau. Trên suối Yến mới vun vút thuyửn tam bản đi đánh cá, và o chùa Trò, Công việc chuẩn bị Hội mới bắt đầu và đối với khách thập phương cũng bắt đầu ngà i hội.

Hội chùa Hương khởi đầu từ ngà y mùng sáu tháng giêng còn kết thúc và o ngà y nà o lại phụ thuộc và o người đi Hội. Năm mùa mà ng thất bát, Hội chùa Hương có ngắn cũng phải dà i hà ng tháng; năm phong đăng hòa cốc thì độ dà i gấp đôi, gấp rườ¡i.

Đã mấy trăm năm nhưng Hội chùa Hương vẫn nô nức người đi trẩy hội. Bởi thế mà nó được mệnh danh là hội vui bậc nhất ở cõi trời Nam như lời danh sĩ nhà Nguyễn Phan Huy Chú đã đử tựa khi du ngoạn chốn nà y.

Chùa Hương gồm toà n bộ khu vực Hương Sơn với những đửn, chùa, hang động, sông suối và rừng mơ. Đây là danh thắng nổi tiếng ở xứ Đoà i xưa (nay thuộc Hà Nội) bởi tiểu sơn lâm mà có đại kử³ quan và động đẹp nhất trời Nam. Hiện, đồng bà o Mường không còn sinh sống ở khu vực nà y nhưng dấu vết của họ còn khá đậm trong các tục thử đá, ném đá chơi động, chơi hang và đặc biệt là trong ngà y khai hội chùa Hương.