Hội làng Phương Khê

Ba Vì là  một huyện ngoại thà nh của thà nh phố Hà  Nội sau mở rộng. Nằm ở khu vực đậm đặc những di tích cổ bao quanh như nhà  thử tiến sử¹ Trần Thế Vinh ở thôn Phong Châu, nhà  thử tiến sử¹ Phan Nhuệ ở thôn Phú Xuyên - xã Phú Châu. Nhà  thử tiến sử¹, thượng thư Lê Anh Tuấn ở là ng Mai Trai - xã Vạn Thắng. Nhà  thử họ Phùng, nhà  thử họ Nguyễn của học giả Nguyễn Hiến Lê là ng Phương Khê.

Аình là ng Phương Khê nằm cách trung tâm thà nh phố Hà  Nội khoảng 60km, đình thử thà nh hoà ng huý là  Hồng Nương, là  một trong số tướng lĩnh của Hai Bà  Trưng. Аình Phương Khê là  một công trình có giá trị vử mặt kiến trúc, khoa học, lịch sử­, văn hoá, nghệ thuật. Аình có quy mô vừa phải và  được là m theo phong cách kiến trúc thời Lê và  được trùng tu lớn và o thời Nguyễn.

Phương Khê là  một là ng quê cổ bên sông Hoà ng Hà  (ảnh minh họa)

Hội là ng được tổ chức và o ngà y 11 - 12/02 âm lịch hà ng năm là  ngà y hội lớn của cả dân là ng, ngà y tụ hội của con cháu gần xa vử thắp nén hương thơm, tử lòng biết ơn đối với người có công khai ấp lập là ng. Từ ngà y 15/Giêng âm lịch, là ng mời đại diện các cụ gồm chức sắc trong là ng từ hương hà o, chánh, phó tổng, các cụ mâm nhất mâm nhì, các cụ chức tước trong là ng để họp bà n thà nh lập ban tổ chức lễ hội. Phân công công việc cho 8 giáp và  nhân dân cùng lo như: dọn dẹp vệ sinh khu vực di tích, các hội múa sư tử­, hội trống, hội tế tập dượt để cùng phục vụ lễ hội. Các hộ trong là ng tham gia là m công tác vệ sinh đường là ng ngõ xóm và  mua sắm lễ vật chuẩn bị và o hội.

Sau khi bà n bạc xong dân là ng là m lễ mộc dục. Lễ nà y do cụ từ đảm nhiệm bao sái các đồ thử tự. Khăn dùng trong lễ là  khăn mà u đử do nhân dân đặt mua, bao sái xong nếu còn tốt giao cho cụ từ để bao sái hà ng tháng. Nước dùng là m lễ Mộc dục được lấy từ giữa dòng sông Hồng và  đựng nước trong choé sứ.

Lễ vật dâng cúng: Trong ngà y hội lễ vật dâng cúng Thà nh hoà ng là ng là  lễ tạp do các ông lệnh trưởng của 8 giáp chuẩn bị. Ngoà i ra khi dâng lễ vật lên thà nh hoà ng thì những người dâng lễ phải ăn mặc chỉnh tử, còn các dòng họ, gia đình trong là ng cũng sử­a lễ thà nh hoà ng là ng theo điửu kiện của mình.

Chọn người viết văn tế: Là  người cao tuổi có học vấn, am hiểu phong tục tập quán cũng như lễ hội của là ng, có chức sắc, xuất thân từ phe văn được dân là ng nể trọng, gia đình song toà n, con cái đử huử... Người viết văn phải kiêng kửµ theo phong tục của là ng và  viết văn tế tại di tích (nội dung văn tế nêu lên công đức to lớn của thà nh hoà ng là ng, cầu mong cho quốc thái dân an, dân khang vật thịnh mùa mà ng bội thu và  cầu mong thà nh hoà ng phù hộ cho nhân dân). Văn viết xong được đặt tại gian giữa đình.

Chọn người là m chủ tế: à”ng chủ tế phải là  người cao tuổi có địa vị trong là ng được dân là ng kính trọng, gia đình song toà n, không có bụi bặm, thường là  cụ già  nhất trong là ng. Trang phục của ông chủ tế với áo mầu đử, mũ cánh chuồn, đi hia. Hai ông bồi tế với trang phục mà u xanh, quần trắng chân đi dép ký long. Còn các đội như sư tử­, đội khiêng kiệu với trang phục do là ng quy định.

Trong suốt thời gian lễ hội có 2 buổi tế và o ngà y 11/2 và  ngà y 12/2 âm lịch kéo dà i 3h qua 3 tuần tế. Bắt đầu là  hà nh sơ hiến lễ, trong đó có đọc chúc, tiếp theo là  hà nh á hiến lễ và  sau cùng là  hà nh trung hiến lễ. Trong khi tế có trống chiêng sao trúc kèm theo, múa sinh tiửn và  nhạc lưu thuỷ.

Rước Kiệu: Аi đầu đoà n rước là  đội múa sư tử­ dẹp đường, cử, quạt, trống, chiêng, tiếp theo là  phường bát âm, hai hà ng đô mang chấp kích, bát bử­u, tiếp đến là  đến kiệu bánh, kiệu dước, kiệu văn, kiệu ngự, các tuần phiên dẹp đường. Sau cùng là  nhân dân mặt quần áo đẹp đi theo. Аặc biệt những ai có bụi không được tham gia hội là ng. Аoà n rước bắt đầu từ đình đi theo đường trục chính của là ng đến chùa, xin nước đã được thanh lọc khi rước nước từ sông Hồng lên, rước vử đình. Аội khiêng kiệu gồm 32 người, mỗi giáp cử­ 4 người là  trai chưa vợ, có chiửu cao tương xứng, đầu chít khăn đử thêu vân mà u xanh trắng.

Bên cạnh phần lễ thì phần hội cũng được diễn ra với các trò chơi dân gian như: hát chèo, hát chầu văn, hát ả đà o trước sân đình, đi thuyửn bắt vịt, bịt mắt bắt co, thổi cơm thi, trọi gà , cử tướng, hát bội cùng nhiửu trò chơi khác.

Ngoà i ngà y lễ hội chính hà ng năm là ng còn tổ chức một số ngà y lễ như: ngà y sinh đức Thà nh hoà ng; ngà y hoá của đức Thà nh hoà ng, tết trung thu; hạ điửu. Ngoà i ra là ng còn là m lẽ thượng điửn, hạ điửn, khai hạ, tế cầu đinh xuân thu nhị kử³, các ngà y tuần tiết hà ng tháng các cụ đửu là m lễ ở đình...

Lễ hội là ng Phương Khê tuy rất riêng mà  vẫn có nét chung không thể lẫn với các lễ hội khác được. Chúng ta rất khó phân biệt đâu là  lớp văn hoá gắn với vị Thà nh hoà ng là ng, đâu là  lớp văn hoá cổ xưa gắn với cư dân nông nghiệp lúa nước ẩn tà ng trong các trò chơi diễn xướng dân gian. Vượt ra ngoà i phạm vi của địa phương mình, lễ hội đã thu hút rất nhiửu khách thập phương vử chiêm bái, mọi người đửu được sống trong một không gian thiêng liêng, đắm chìm trong những ước vọng của người xưa. Tín ngườ¡ng thử thần của nhân dân ta ngoà i mục đích nhằm cầu dân khang vật thịnh, thoả mãn tâm linh còn có mục tiêu nhằm giải thoát con người, hướng con người đến một lý tưởng chân, thiện, mử¹. Niửm tin vô hạn và o lý tưởng được tuyệt đối hóa đã giúp cho con người thêm ý chí và  nghị lực vượt qua những gian khổ cuộc đời cũng như hạn chế những điửu ác mà  thực hà nh điửu thiện. Vậy tín ngườ¡ng thử thần của người Việt không chỉ có ý nghĩa cầu phồn thực mà  còn có ý nghĩa vử mặt đạo đức, đáp ứng một nhu cầu có tính chất thiêng liêng của con người.

Hội là ng Phương Khê đã góp phần và o việc giữ gìn bản sắc văn hóa Việt và  bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể của huyện Ba Vì cũng như thủ đô Hà  Nội ngà n năm văn hiến.