Trong những cổ vật nổi tiếng một thời được người dân biết tới với tên gọi An Nam tứ đại khí (Bốn vật lớn của nước An Nam) thì Thăng Long nổi tiếng với hai vật quý chính là tháp Báo Thiên và chuông Quy Điửn.
Cùng với tượng Di Lặc bằng đồng ở chùa Quử³nh Lâm - Đông Triửu “ Quảng Ninh, vạc Phổ Minh ở Nam Định thì tháp Báo Thiên và chuông Quy Điửn đửu được xây dựng và chế tác tại kinh thà nh Thăng Long.
Triửu Lý “ Trần là hai triửu đại rất coi trọng Phật giáo nên những cổ vật quý đửu thuộc vử Phật giáo thể hiện một giai đoạn vua quan, dân chúng đửu xây chùa dựng tượng.
Chùa Báo Thiên xưa được xây dựng trên khu vực Nhà thử Lớn Hà Nội ngà y nay
Tháp Báo Thiên còn được gọi là Bảo tháp Đại Thắng Tư Thiên nằm trong khuôn viên chùa Báo Thiên có tên chữ là chùa Sùng Khánh Báo Thiên từng tọa lạc ở thôn Tiên Thị, huyện Thọ Xương, (xưa gọi là phường Báo Thiên), gần hồ Lục Thuỷ (hồ Gươm), bên ngoà i thà nh Thăng Long. Khu vực nà y ngà y nay là Nhà thử Lớn Hà Nội.
Tháp Báo Thiên được xây trên một quả gò cạnh hồ Lục Thủy và o tháng ba mùa xuân năm Long Thụy Thái Bình thứ 4 (1057) đời vua Lý Thánh Tông, trong phạm vi chùa Báo Thiên, nay là khu đất mé đông hồ Gươm. Theo Đại Việt sử lược, bảo tháp cao 30 tầng còn hầu hết các sách sử khác đửu ghi bảo tháp nà y cao đến chục trượng, có tất cả 12 tầng. Nửn tháp xây đá và gạch. Gạch đửu khắc chữ Lý gia đệ tam đế Long Thụy Thái Bình tứ niên tạo (là m và o năm Long Thụy Thái Bình thứ 4, triửu vua thứ 3 nhà Lý). Nửn tháp có bốn cửa (chắc hẳn nửn tháp hình vuông). Ngoà i ra còn có những tượng người, chim muông, chén bát... toà n bằng đá.
Chùa Báo à‚n xây cùng thời với chùa Báo Thiên
Tầng trên cùng của tháp là m bằng đồng. Cửa tháp tầng thứ 3 khắc chữ Thiên tử vạn thọ cầu cho vua sống lâu muôn tuổi. Đỉnh tháp có hà ng chữ Đao Lửµ Thiên thể hiện tư tưởng lớn vươn tới cả trời xanh.
Tính chất vượt trội của tháp Báo Thiên đã gây xúc động lớn đối với nhà thơ đời Trần Phạm Sư Mạnh và ông đã có bà i Đử Báo Thiên tháp:
Trấn áp đông tây, giữ vững kinh kử³/Ngọn tháp sừng sững vượt trội hẳn lên/Chiếc cột chống trời đứng đó là m cho non sông yên ổn/Như mũi dùi trên đất xưa nay chẳng hử mòn.
Tháp Báo Thiên trải qua nhiửu biến động đã bị phá hủy. TronTang thương ngẫu lục của hai danh sĩ Phạm Đình Hổ, Nguyễn àn viết như sau:
Cây Tháp Đại Thắng Tư Thiên tại chùa Báo Thiên dựng từ đời vua Lý Thái Tông (1054-1072). Tháp nà y xây 12 tầng, cao mấy chục trượng ... Khoảng năm Tuyên Đức nhà Minh, Đức Thái Tổ Hoà ng đế tiên triửu (Lê Lợi) tiến binh vây Đông Đô. Viên quan giữ thà nh là Thà nh-sơn-hầu Vương Thông phá hủy cây tháp (lấy vật liệu) chế ra súng đồng để giữ thà nh (1414). Tiên triửu nhân nửn cũ, đắp các núi đất phủ lên trên ... Năm Giáp Dần (1791) lại cho đà o lấy những gạch đá ở nửn tháp cũ để tu bổ thà nh lũy Thăng Long. Khi phá nửn tháp thấy có tám pho tượng Kim Cương chia ra đứng bốn cửa, ngoà i ra còn có tượng người tiên, chim muông, cả đến những giường ghế, chén bát, các thứ lặt vặt khác không kể xiết, toà n bằng đá.
Chùa bị bử hoang, cuối thế kỷ 18 là m chợ Báo Thiên, núi là m chỗ xử tử người có tội. Cùng với đó ngôi tháp Báo Thiên nổi tiếng một thời cũng bị phá hủy hoà n toà n giử chỉ còn trong sử sách.
Một cổ vật nổi tiếng khác của Thăng Long cũng gắn liửn với một ngôi chùa lớn được xây dựng thời Lý, đó chính là chuông Quy Điửn từng được đặt ở khuôn viên chùa Một Cột hay còn gọi là chùa Diên Hựu.
Chùa nằm trên đất thôn Thanh Bảo, huyện Quảng Đức, phía Tây hoà ng thà nh Thăng Long thời Lý, nay thuộc phố chùa Một Cột, quận Ba Đình - Hà Nội.
Theo Đại Việt sử ký toà n thư, chùa được xây dựng và o năm Kỷ Sửu, niên hiệu Sùng Hưng Đại Bảo năm thứ nhất (1409) đời Lý Thái Tông. Mùa đông tháng 10 dựng chùa Diên Hựu. Trước đây vua Lý Thái Tông chiêm bao thấy Phật Quan à‚m trên toà sen đưa tay dắt vua lên toà . Khi tỉnh dậy, vua kể lại cho các quan nghe, có người cho là điửm không là nh. Sư Thiửn Tuệ khuyên nhà vua là m chùa, dựng cột đá ở giữa hồ, là m toà sen của Phật Quan à‚m như đã thấy trong mộng. Chùa xây xong, cho các nhà sư đến là m lễ, đi vòng quanh chùa niệm Phật cầu phúc cho vua sống lâu, vì thế đặt tên là chùa Diên Hựu.
Chùa Một Cột xưa bên trong có chuông Quy Điửn
Năm 1080, mùa xuân tháng 2, vua lệnh đúc chuông cho chùa Diên Hựu. Đó là một quả chuông rất lớn. Người ta nói phải dựng cả một tòa phương đình cao 8 trượng (20 -25m) xây bằng đá xanh để treo chuông. Nhưng chuông đánh không kêu nên chẳng được treo mà để ở ngoà i ruộng chùa. Ruộng ấy thấp lầy, có nhiửu rùa gọi là Quy Điửn cho nên chuông chùa Một Cột đặt ở đó cũng gọi là chuông Quy Điửn.
Năm 1426, khi bị vây hãm trong thà nh Đông Quan, giặc Minh đã phá tháp Báo Thiên cũng phá mất quả chuông vĩ đại nà y để lấy đồng là m vũ khí chống lại nghĩa quân Lam Sơn. Sau khi Lê Lợi đem nghĩa quân Lam Sơn đánh tan quân Minh, đất nước được hưởng nửn thái bình thịnh trị, chuông Quy Điửn cũng không còn nữa.
Ngà y nay bốn vật lớn của nước An Nam bằng đồng đửu đã bị phá hủy dưới bà n tay của kẻ thù xâm lược. Mặc dù An Nam tứ đại khí chỉ còn lại trong sử sách nhưng nó vẫn là một biểu tượng vử sự tà i hoa của người dân Việt trong chế tạo ra những công trình, cổ vật có quy mô và giá trị cao trong lịch sử bao gồm cả dấu tích của di vật của vùng đất Thăng Long ngà n năm văn vật.
.jpg "Trải nghiệm văn hóa \"Đêm bảo tàng\" tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam")
