Hồ Tây là con đẻ của Sông Hồng do các cuộc thăng trầm dâu bể vử mặt địa chất mà thà nh. Xa xưa, xung quanh bử hồ rừng tre ngà , bà ng, lim, lau sậy và gỗ tầm...
Một số loà i thú quý cũng vử quần tụ nơi đây. Sử chép Năm 1044, tháng 9 Vua sai đặt cũi lớn ở Dâm Đà m (địa phận Thôn Tây Hồ) lấy con voi nhà của Chiêm Thà nh (vừa đem cống) là m mồi nhử voi rừng và o trong ấy. Cuối Thế kỷ XI còn có trăn hoa trườn bò trong rừng Voi Phục (Thủ Lệ). Từ chốn rừng rậm, đầm lầy hoang hóa, qua công lao khai khẩn xây dựng của bao thế hệ, trong đó có sự đóng góp rất lớn của một số vương phi các triửu đại, Hồ Tây đã trở thà nh một thắng cảnh văn hóa - du lịch nổi tiếng của Kinh đô Thăng Long - Hà Nội ngà n năm văn hiến.
Nếu Hồ Tây được ví như nhụy hoa thì Thập tam trại (13 là ng trại) là những cánh hoa đẹp tửa hương sắc thơm là nh. Tương truyửn Chùa Kim Liên được dựng trên nửn cung điện của Công chúa Từ Hoa - con Vua Lý Thần Tông (1127-1138). Để phát triển cơ sở tầm tang, Công chúa Từ Hoa đã mang các cung nữ ra khu vực Hồ Tây khai hoang, lập ấp và dựng nghử trồng dâu nuôi tằm dệt lụa cho họ. Trại Nghi Tà m là một điửn trang lớn quán xuyến việc nà y.
Thời Trần, Hồ Tây vẫn được khai phá, cải tạo. Công chúa Túc Trinh con Vua Trần Thánh Tông (1258-1278) đã rời cung điện ra vùng Bắc Kinh thà nh Thăng Long rồi bử tiửn phát chẩn, cấp giống vốn cho dân nghèo là m ăn sinh sống. Lúc đầu chỉ chiêu mộ được 10 nhân khẩu, thấy mảnh vườn bên sông vừa đẹp lại vừa tiện đi lại nên lập ấp nhử ở xứ Vườn, sau dân lập thà nh là ng đặt tên là Cổ Nhuế viên.
Với ý thức khuyến nông và từ thiện, Chiêu nghi Vũ Thị Ngọc Xuyến (Vương phi của Chúa Trịnh Tạc) ở Thế kỷ XVII (triửu đại Lê Trung hưng) đã mua 529 mẫu ruộng hoang hiến cho dân là ng Xã Minh Cảo - Xuân Đỉnh (nay thuộc Quận Tây Hồ) cà y cấy và cúng hậu và o đửn chùa là 10 mẫu 2 sà o 8 thước.
Chiêu nghi Vũ Thị Ngọc Xuyến còn cho khôi phục lại Đửn Sóc (thử Thánh Gióng) với quy mô khang trang. Theo gương mẹ, Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Lan đã mua 10 mẫu 2 sà o 8 thước hiến cho Xã Minh Cảo - Xuân Đỉnh.
Khát vọng dân già u nước mạnh
Điểm lại lịch sử có thể khẳng định một điửu: Công việc khai hoang lập ấp dạy nghử của một số Công chúa Vương phi các triửu đại ở Hồ Tây không chỉ là hà nh động của mỗi công dân thực hiện chủ trương chính sách khuyến nông của Nhà nước phong kiến đương thời mà qua đó cũng thể hiện rõ chủ trương chính sách của triửu đình ban bố rất phù hợp với nguyện vọng của dân chúng. Sở dĩ Công chúa Từ Hoa có điửu kiện mở mang trại Nghi Tà m để trồng dâu nuôi tằm dệt lụa bởi nhà Lý suốt 2 Thế kỷ XI và XII rất chú trọng đến vấn đử dùng hà ng dệt trong nước và người dùng khởi đầu chủ trương ấy là Vua Lý Thái Tông (1022-1054). Vua cho đón các thợ dệt giửi từ các vùng vử Kinh thà nh dạy cung nữ dệt, những phụ nữ bị tội đồ đửu phải đi nuôi tằm. Tại kinh thà nh Thăng Long Vua cho lập một xưởng dệt gấm. Các đời Vua Lý kế vị vẫn duy trì chính sách dùng hà ng dệt do dân Đại Việt sản xuất. Nhử thế nghử dệt ở Thăng Long dưới triửu Lý thịnh đạt, các nghệ nhân phát huy khả năng sáng tạo những mặt hà ng có chất lượng cao: lụa, là , sa, the, đoạn, quyến, gấm, nhiễu, vóc, lượt v.v...
Năm 1156 nhà Lý còn tặng nhà Tống nhiửu vật phẩm quý trong đó có 850 đoạn mà u và ng có hoa rồng cuốn. Thế kỷ XIII nghử dệt được cải tiến thêm một bước. Chính đoà n sứ thần nhà Nguyên sang ta năm 1280 sau khi qua các vùng quê ở Thăng Long đã ghi nhận nhiửu điửu vử nghử dệt. Sứ giả Trần Phu đã thấy khắp nơi có vườn dâu nho nhử và Từ Minh Thiện đã thấy tận mắt sử tận tay những tấm lụa ngũ sắc sợi nhử.
Khát vọng vử dân già u nước mạnh, nhà Trần hiểu thấu vấn đử Có thực mới vực được đạo, Thực túc binh cường nên năm 1266 (tức 8 năm sau khi chiến thắng quân Nguyên lần thứ nhất) Vua Trần đã xuống chiếu Cho các Vương hầu, Công chúa, Phò mã, Cung tần khai khẩn ruộng hoang, lập thà nh điửu trang. Công chúa Túc Trinh cũng hòa nhập và o trà o lưu ấy. Quyửn sử dụng ruộng đất và việc trông coi chăm sóc, bảo vệ tà i sản, ruộng đất cá nhân cúng tiến là ng xóm được pháp luật bảo đảm. Không chỉ thời Lý - Trần động viên mọi người khai khẩn ruộng đất mà thời Lê - Trịnh cũng vậy.
Nhà nước còn hỗ trợ thêm cho những người là m việc thiện, có công đầu tư, bảo tồn di sản văn hóa Quốc gia. Khi bà Vũ Thị Ngọc Xuyến - Chiêu nghi đệ nhất cung tần của Hoằng tổ Dương Vương Trịnh Tạc khôi phục Đửn Sóc thử Phù Đổng Thiên Vương thì triửu đình đã cử quan Thượng thư Nguyễn Công Cơ vử địa phương điửu khiển công trình văn bia ở đửn Sóc và các sắc phong cũng đử cao công lao của bà Chiêu nghi Vũ Thị Ngọc Xuyến trong việc hiến ruộng đất cho là ng xã.
Những sự kiện khai khẩn ruộng đất, lập ấp, dạy nghử của một số Công chúa, Vương phi các triửu đại ở Hồ Tây đã đạt được những thà nh tựu đáng kể, đã cho thấy đây là bà i học kinh nghiệm hợp với đạo lý, luật pháp trong từng hoà n cảnh, thời kử³ lịch sử cụ thể để phát huy được sức mạnh vật chất, tinh thần của mỗi cá nhân và cộng đồng. * Các tiêu đử do Tòa soạn đặt
Trích Tổng tập Nghìn năm văn hiến Thăng Long
