Bài 4: Tiếng chiêng H’rê và quy luật tự do của cộng đồng

Nghệ nhân hát klêu (bài ca dân gian) của cộng đồng H’rê hoà nhịp cùng cồng chiêng.

Có thể là cùng ngồi ôk chê (uống chè) tươi vào ban đêm, hay những lúc uống ôk kroh (rượu cần) gặp mặt bạn, hoặc cao hơn là khi dhenh, ta reo, pichq hapô (lễ tết, cúng, đâm trâu) hay dak ang may (đám lấy vợ lấy chồng)… Tùy vào mỗi dịp mà tiếng cồng chiêng H’rê sẽ có những bản vui buồn, những nhịp điệu khác nhau, tùy vào người nghệ nhân muốn chuyển tải tâm tình qua tiếng chiêng của mình.

Trong mỗi plei (buôn, làng) H’rê sẽ có những nghệ nhân đánh cồng chiêng và những nghệ nhân hát klêu (giai điệu dân gian). Theo ghi chép của Tiến sĩ Shine Toshihika: Cộng đồng H’rê có 2 làn điệu dân gian là klêu, kchôi. Khi đánh cồng chiên, nghệ nhân H’rê có người hát klêu để hoà cùng tiếng chiêng. Người hát klêu và người đánh chiêng phối hợp nhuần nhuyễn thì tiếng chiêng phụ thuộc vào nhịp klêu. Người hát kiêu cũng là người tạo nên nhịp cho người đánh cồng chiêng. Lúc này thì nghệ nhân hát klêu là người chủ động, vừa hát lời vừa sáng tạo nhịp điệu bằng ngẫu hứng bất chợt.

Việc bảo tồn văn hoá cồng chiêng của cộng đồng H’rê ở huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum rất cần thiết. 

Cũng theo Tiến sĩ Shine Toshihika, khác với klêu, làn điệu kchôi của cộng đồng H’rê là kchôi ka dha pau (hát đối đáp) với nhau nên không hoà nhịp cùng cồng chiêng mà là những khúc hát dân gian để cộng đồng giao lưu, trao đổi sự hiểu biết lẫn nhau.

Bảo tồn văn hoá cồng chiêng H’rê

Văn hóa cồng chiêng ngày nay là một di sản chung của các dân tộc Tây Nguyên, Việt Nam. Cộng đồng H’rê phía Đông dãy núi Trường Sơn, chủ yếu là tỉnh Quảng Ngãi đang mất dần các bộ chiêng truyền thống.

Trong chiến tranh, một bộ phận cộng đồng H’rê lên tản cư và lập các buôn làng plei Vi Klân, plei Vi Ktàu… tại xã Pờ Ê, huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum.

Theo ghi chép của Tiến sĩ Shine Toshihika hiện nay chỉ còn cộng đồng H’rê ở huyện Kon Plông vẫn giữ được nguyên vẹn những bộ cồng chiêng truyền thống khi những nghệ nhân dân gian như bà Y Đáy, ông A Rửa gìn giữ cẩn thận và sử dụng trong các dịp lễ hội của buôn làng, những thời khắc cảm hứng cá nhân.v.v… Chính vì vậy, vấn đề bảo tồn và gìn giữ văn hoá cồng chiêng cộng đồng H’rê đang đặt ra những yêu cầu cấp bách, cần thiết trước những biểu hiện văn hoá truyền thống đang dần dần bị mai một…

(Hết)