Truyện Kiều ở Đức: Kỳ IV Truyện Kiều trong lòng các bạn Đức

Trần Đương| 05/11/2020 16:35

Năm 1964 có hai sự kiện liên quan diễn ra tại Berlin: Nhà xuất bản Rütten và Loening ấn hành tác phẩm Truyện Kiều do ông bà Faber dịch, và tháng 12 năm đó, Hội đồng Hòa bình thế giới ban hành quyết nghị kỷ niệm 200 năm ngày sinh Nguyễn Du. Năm đó, tôi không có mặt ở Berlin, nhưng sau này, sang làm phóng viên thường trú của Thông tấn xã Việt Nam, tôi đã được đọc các tin bài về hai sự kiện nói trên trong các phòng lưu trữ của Thông tấn xã ADN, của báo Nước Đức mới, các thư viện quốc gia và thủ đô Berlin. Đặc biệt, Cục lưu trữ của Trung ương Đảng xã hội chủ nghĩa thống nhất Đức có cả một tập dày, ghim đầy đủ các bản tin về Nguyễn Du và Truyện Kiều. Điều đó nói lên rằng, Truyện Kiều và tác giả của nó được các bạn Đức nồng nhiệt quan tâm. Lời giới thiệu của Giáo sư, Tiến sĩ Johann Dieckmann, khi đó là Chủ tịch Quốc hội CHDC Đức, in trên giấy rời kèm theo bản dịch Truyện Kiều được trình bày rất trang trọng.

Chủ tịch J.Dieckmann viết: “Với Truyện Kiều, độc giả Đức được giới thiệu một tác phẩm thuộc nền văn hóa thế giới mà đến thời điểm này hãy còn xa lạ: trước mắt họ là cả một tài sản mang đậm tính nhân đạo, sự đẹp đẽ thuộc tầm cỡ lớn lao trong di sản độc đáo của dân tộc Việt Nam.

Đắm mình vào tác phẩm này, chúng ta hãy nhìn thật sâu vào tâm hồn của dân tộc Việt Nam dũng cảm - một dân tộc gắn bó với chúng ta trong tình hữu nghị, một dân tộc đã trải qua cuộc chiến đấu anh hùng chống ách ngoại xâm của thực dân Pháp và giờ đây đang bắt tay vào công việc làm sạch mảnh đất của tổ quốc mình khỏi ách áp bức trong nước và nước ngoài.

Công việc dịch thuật là một sự sáng tạo mới, một hoạt động thi ca mới. Với bản dịch này, điều đó được đo bằng cả một kích thước đặc biệt.

Lời giới thiệu bản dịch lưu ý bạn đọc một điều là: biết bao sự cần cù, biết bao sự nỗ lực đã đòi hỏi các dịch giả trong quá trình thực hiện công việc của mình. Các bạn đọc đầy nhiệt tình và đầy sự thông cảm sẽ bày tỏ lòng cảm ơn đối với họ”.

Ngay sau khi bản dịch phát hành, đông đủ các tầng lớp nhân dân xếp hàng dài trước các quầy sách để mua. Khi đến thăm nhà những người bạn Đức thân thiết, tôi thấy hầu như nhà nào cũng có một bản Truyện Kiều trong tủ sách của mình, được đặt ở vị trí quan trọng của ngăn “Văn học thế giới” hoặc xếp cạnh tác phẩm “Faust” nổi tiếng của đại thi hào Johann Wolfgang Goethe. Nhiều tờ báo và tạp chí trích đăng những chương mà họ tâm đắc nhất, kèm theo là những bức minh họa đặc sắc, kể cả những bức họa của các họa sĩ Việt Nam như Nguyễn Tư Nghiêm về cảnh Kim Trọng nghe Thúy Kiều đánh đàn.

Tạp chí Văn học Đức mới mùa hè 1965 dành hai trang lớn (khổ 30 × 50cm) giới thiệu bài viết của học giả G.Boudarel về nội dung Truyện Kiều, trong đó ca ngợi tài năng và đức độ của Nguyễn Du với tít “Từ ngòi bút của một vị đại diện triều đình”, trích đăng toàn bộ chương nói về Thúy Kiều và Từ Hải.

Tờ thông tin Người thủ thư, số 6, tháng 6/1965, ca ngợi “tính nhân đạo sâu sắc của Truyện Kiều, được diễn đạt với một nghệ thuật kỳ diệu đến ngạc nhiên: những vần thơ uyển chuyển, giàu nhạc tính, những hình tượng thi ca vô cùng sống động và đằm thắm”. Bài báo viết tiếp: “Chỉ trong một số câu thơ súc tích mà thể hiện biết bao cảm xúc, ý nghĩ và cả sự thông thái của một dân tộc!”. Tác giả so sánh tài năng thi ca của Nguyễn Du với J.W.Goethe về cả hai phương diện: tài năng nghệ thuật và chủ nghĩa nhân đạo - qua đó hình ảnh con người được ca ngợi với những phẩm chất cao quí nhất.

Báo Tiến lên ở thành phố Basel, số ra ngày 20/1/1966, cho rằng: “Truyện Kiều là bản trường ca về một mối tình vượt qua biết bao đau khổ nhưng không thể bị dập vùi”. Tờ báo bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc đối với các dịch giả và nhà xuất bản đã cống hiến cho bạn đọc một tuyệt tác văn học qua bản dịch xuất sắc, đầy công phu trong việc chuyển ngữ một bản trường ca giàu hình ảnh và nhạc điệu.

Một số tờ báo ở cả hai miền Đông và Tây Đức trân trọng giới thiệu các hồi ức của ông bà Faber về các cuộc tiếp xúc với Chủ tịch Hồ Chí Minh - người đã từng giới thiệu với họ một cách khái quát về nền văn học cổ điển Việt Nam và “gieo mầm” trong lòng họ ý định cũng như nghị lực trong việc chuyển ngữ một tác phẩm vĩ đại của dân tộc Việt Nam. Và bản dịch ấy, không phải là thông qua một bản dịch của châu Âu nào khác, mà bằng sự dày công học hỏi ngôn ngữ và đặc điểm tư duy của một dân tộc sản sinh ra tác phẩm ấy.

Cũng như nhiều bạn Đức khác, Tiến sĩ Rudolf Oelschlagel, Ủy viên Trung ương Hội đoàn kết quốc tế (SODA) đã bày tỏ lòng cảm ơn đối với hai dịch giả Truyện Kiều - là ông bà Irene và Franz Faber trong một cuộc tọa đàm về Việt Nam ở khu Pankow (Berlin). Ông đánh giá cao sự nỗ lực trong hơn 7 năm trời dịch thuật của họ: từ một thứ ngôn ngữ có nhiều đặc điểm xa lạ với tiếng Đức, họ đã giúp cho độc giả Đức thưởng thức một công trình nghệ thuật độc đáo của Việt Nam bằng tài năng, nghị lực và sự trung thành với nguyên bản đến mức tối đa.

Vô cùng xúc động và biết ơn nhà dịch giả lão thành kính mến, tôi đã viết bài thơ ngắn để tặng ông và để nhớ đến hương hồn người vợ đầy tài năng của ông. Xin coi bài thơ này là một kỷ niệm về mối quan hệ lâu dài giữa ông bà Faber và tôi:

Bâng khuâng nửa thế kỷ rồi

Nàng Kiều sang Đức - bao người nhớ thương

Hai trăm năm, nỗi đoạn trường

Nguyễn Du hồn lớn vấn vương với ĐỜI…

Trái tim vằng vạc ánh trời

Soi cho triệu triệu kiếp người khổ đau

Dặm trường từ Á sang Âu

Tình người trĩu nặng, đâu đâu cũng là…

Ôi nhà thơ lớn của ta!

Biết chăng dân Đức tôn là vĩ nhân?

Rì rầm ai cũng: “Trăm năm…”

Hai tay nâng nén hương trầm, nhớ ai…