Hình ảnh của Đặng Nhật Minh đã trở nên quen thuộc mỗi khi người ta nói vử điện ảnh Việt Nam. Những vinh quang mà Đặng Nhật Minh nhận được, như danh hiệu NSND, giải thưởng Hồ Chí Minh, giải Nikkei Asia Prize (tại Nhật Bản), giải Thà nh tựu trọn đời vì sự nghiệp điện ảnh của châu à (tại Hà n Quốc) và nhiửu giải thưởng khác cho thấy tầm vóc của ông trong nghệ thuật điện ảnh. à”ng là niửm tự hà o không chỉ của điện ảnh Việt Nam.
à”ng vốn không được đà o tạo để là m phim truyện. Sau 18 tháng học ở Liên Xô, 19 tuổi ông vào đời bằng nghử phiên dịch tiếng Nga. Mãi đến năm 27 tuổi, từ sự tình cử run rủi, ông mới được là m đạo diễn cho bộ phim tà i liệu đầu tiên có tên gọi Theo chân người địa chất. Được giao là m phim truyện đầu tiên và o năm 1974, nhưng ông chỉ thực sự là ông lúc bộ phim Thị xã trong tầm tay ra đời năm 1982, khi đã dám thay đổi tư duy là m phim quen thuộc. Thị xã trong tầm tay tạo ra dư luận trái chiửu, nhưng may mắn thay, tại Liên hoan phim Việt Nam năm 1983, ba văn nhân tên tuổi là Chế Lan Viên, Hoà ng Trung Thông và Nguyễn Khải tham gia Ban giám khảo đã quyết liệt ủng hộ và trao giải Bông Sen Và ng cho bộ phim nà y, giúp Đặng Nhật Minh củng cố niửm tin vử cách là m phim của riêng ông.
Sau đòn bẩy quan trọng ấy, ông tiếp tục với Bao giử cho đến tháng Mười, Cô gái trên sông, Trở vử, Thương nhớ đồng quê, Hà Nội mùa đông 46, Mùa ổi... và gần đây nhất là Đừng đốt. Đã có người đánh giá, tà i năng của Đặng Nhật Minh trong nghệ thuật thứ bảy nước ta tính tới cuối thập niên đầu tiên ở thế kỷ 21, thì chỉ có một thước đo duy nhất là chính Đặng Nhật Minh. à”ng đã chứng minh với khán giả rằng, điện ảnh không phải là vấn đử của kử¹ thuật hay công nghệ, mà trước hết nó phải là vấn đử của lương tâm, của tình yêu con người. Phim của ông là những tiếng thì thầm nhưng lan tửa, giúp người xem nhận ra sâu sắc một vẻ đẹp Việt Nam, một tâm hồn Việt Nam, và nói rộng ra là một tinh thần châu à.
Đặng Nhật Minh có một xuất thân không tầm thường. Mẹ ông là con gái quan thượng thư triửu đình Huế, đã từ bử tất cả để đi theo lý tưởng của chồng. Cha ông là bác sĩ Đặng Văn Ngữ, sau khi tốt nghiệp Đại học Y khoa, năm 1942 bác sĩ đã lên đường sang Nhật Bản du học để nghiên cứu vử nấm và vi sinh. Nhưng ông đã gác lại công việc nghiên cứu khoa học đang dang dở ở nước ngoà i, trở vử nước tham gia kháng chiến theo lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong rừng sâu Việt Bắc, cha ông đã miệt mà i chế tạo nước cất Penicilline để cứu chữa vết thương cho bộ đội. Khi hòa bình lập lại trên miửn Bắc, cha ông lại lặn lội khắp các khu căn cứ địa cũ để thực hiện một chương trình chống sốt rét toà n diện và quy mô chưa từng có.
Sau khi người vợ thân yêu mất đi ở Việt Bắc trong những ngà y cuối cùng trước khi vử tiếp quản thủ đô, bác sĩ Đặng Văn Ngữ lúc ấy mới 44 tuổi, đã ở vậy nuôi con, lấy sự nghiệp khoa học, lấy việc cứu giúp con người là m niửm vui cuộc sống. Chiến tranh tiếp tục leo thang ra miửn Bắc, để bảo vệ thà nh quả tiêu diệt sốt rét trên một nửa đất nước, bác sĩ Đặng Văn Ngữ xung phong và o chiến trường Trị Thiên, nghiên cứu vắcxin chống sốt rét nhằm ngăn chặn căn bệnh nà y từ bên kia vĩ tuyến 17. Và ông đã ngã xuống chiến trường, để rồi sau đó nằm 5 năm trong nghĩa trang liệt sĩ của xã Phong Mử¹, huyện Phong Điửn - tỉnh Thừa Thiên như một người lính vô danh. Nghe tin ấy, em gái Đặng Nhật Minh đang học ở Liên Xô không chịu đựng được nỗi đau nà y, đã lâm bệnh rồi mất lúc mới 28 tuổi.
Trong cuốn hồi ký điện ảnh, Đặng Nhật Minh viết vử cha: Gia tà i ông để lại cho tôi là tình yêu quê hương, sự gắn bó máu thịt với nhân dân mình, đất nước mình, là lòng thương yêu con người, sự cảm thông sâu sắc trước những nỗi khổ đau của con người. à”ng không biết rằng những cái đó cũng chính là nửn tảng cơ bản cho mọi sự sáng tạo nghệ thuật. Những gì tôi là m được trong điện ảnh cũng chính nhử đã thừa hưởng được ít nhiửu cái di sản tinh thần đó.
Điện ảnh không phải là con đường mà người cha muốn Đặng Nhật Minh theo đuổi. Bác sĩ Đặng Văn Ngữ mong muốn con trai nối nghiệp mình, trở thà nh một nhà khoa học. Nhưng cuộc đời, với những biến động, xoay vần của nó đã đưa Đặng Nhật Minh đến với nghệ thuật điện ảnh. Lúc đầu chỉ là những sự tình cử để vượt qua nỗi buồn chán của nghử phiên dịch. Rồi tự học, tự trang bị kiến thức, và rồi là niửm say mê, lao động miệt mà i, Đặng Nhật Minh giử đây có thể tin tưởng rằng, cha mẹ ông đang mỉm cười nơi chín suối với định mệnh điện ảnh mà ông theo đuổi.
Ở Hà Nội có một con phố mang tên Đặng Văn Ngữ. Con phố ấy là để vinh danh một nhà khoa học “ bác sĩ “ chiến sĩ đã hy sinh vì nước. Từ lâu Đặng Nhật Minh ấp ủ là m phim vử cha mình. Đó là một món nợ tinh thần mà ông sẽ trả trong một ngà y nà o đó.
.jpg "Hà Nội tuyên dương 80 gia đình văn hóa tiêu biểu")
