Như một vườn thảo mộc còn vương lại chốn trần gian.
* Hương thuốc hồn người
àt ai biết là ng cổ Đại Yên thuộc phường Ngọc Hà , quận Ba Đình, Hà Nội lại có nghử truyửn thống trồng cây thuốc Nam ngót ngét ngà n năm nay.
Sử là ng chép rõ, và o thời nhà Lý thế kỉ XI, một cô gái tên là Trần Ngọc Tường mới 9 tuổi, rất giửi chữa bệnh bằng các loại lá cây. Quân lính của Lý Thường Kiệt qua đây bị mắc bệnh nên cô đã chữa giúp. Nhử đó, quân ta đã đánh thắng giặc. Ngọc Tường được nhà vua triệu và o cung và phong là m Ngọc Hoa công chúa. Nhưng vì nhớ mẹ nên cô đã quay trở lại là ng Đại Bi (Đại Yên ngà y nay) và truyửn lại nghử thuốc cho dân.
Trước đây, ở là ng nà y gia đình nà o cũng có một vườn cây lá thuốc. Thập niên 70- 80 của thế kỷ XX, cả là ng là vựa thuốc cung cấp cho Viện Y học cổ truyửn Việt Nam, Đại học Dược Hà Nội và hà ng thuốc nam còn bà y bán rộng khắp các chợ : Khâm Thiên, Cửa Nam, Đồng Xuân, Phố thuốc Bắc.
Cụ Quế năm nay đã ngoà i 70 tuổi nhưng đôi mắt vẫn tinh tường, đôi tay vẫn còn khửe để ngà y 2 buổi dọn vườn và hái thuốc. Nhà cụ đã 6 đời trồng và bán thuốc nam ở là ng. Tuổi thơ cụ đã gắn chặt với cây thuốc Nam, từ thời còn trẻ con đã chơi những trò chơi đố nhau tên các loại cây thuốc. Khi lên 8 tuổi đã biết đi cắt lá đem vử sao thuốc chữa bệnh.
Bà lang còn lại của là ng thuốc Đại Yên bên vườn thuốc còn sót lại
Nghử trồng cây thuốc cũng vất vả, gian truân lắm, bất kể ngà y nắng hay mưa người trồng thuốc cũng phải có mặt ở vườn, cũng chân lấm tay bùn như người nông dân bới đất, kiếm ăn" vậy.
Thời con gái, những bước chân gánh thuốc của cụ đã in dấu trên khắp chốn Hà Thà nh, cụ thường gánh cây thuốc đi bán rong ở những con phố cổ như phố Thuốc Bắc, Khâm Thiên, Cửa Nam, chợ Đồng Xuân... Rồi khi tuổi già đến cụ không còn đủ sức đi các chợ nữa thì cụ lại quay vử chợ ngay tại cổng là ng Đại Yên.
Cụ Quế dẫn chúng tôi ra mảnh vườn thuốc của gia đình, khu vườn xanh mát luôn thoang thoảng hương thơm thanh khiết dễ chịu của dược liệu. Khu vườn có diện tích khoảng 400m2, với đủ các loại cây thuốc nam như hương nhu, mã đử, sà i đất, lô hội, trinh nữ hoà ng cung, lá mò, bưởi bung, lườ¡i đồng, lá diễn...
Dù vất vả nhưng thu nhập của cụ Quế từ vườn trồng thuốc Nam chỉ đạt chừng bốn năm chục nghìn đồng một ngà y. Cụ vẫn quyết tâm giữ nghử vì đây là công việc đã gắn bó với cụ cả đời và cũng là nghử truyửn thống của gia đình.
Cụ Quế không chỉ thông thạo cách chăm sóc, đặc tính chữa bệnh của từng loại cây, mà còn có thể nghe kể bệnh để bốc thuốc. Rồi cụ chỉ và o từng cây mà nói vanh vách: cây hương nhu có lá nhử có răng cưa, thân mà u tía, có thể dùng tươi hoặc phơi khô. Loại cây nà y trị cảm nắng, sốt nóng ớn lạnh, nhức đầu, đau bụng đi ngoà i, tức ngực, nôn mửa...Cây mã đử dùng là m thuốc lợi tiểu, chữa một số bệnh vử tiết niệu, cầm máu, phù thũng, ho lâu ngà y, tiêu chảy, chảy máu cam....
Cả một cuộc đời gắn bó với mảnh đất trồng lá thuốc, cụ Quế tâm niệm: Là m cho đến lúc nà o không còn đủ sức nữa thì thôi.
* Là ng nghử sắp đi và o cổ tích
Cụ Quế xót xa: Dọc con kênh chảy ven cống của đình là ng, chỉ còn sót lại 4 khu vườn nho nhử nằm chênh vênh bên những đống rác phế thải. Còn và i ba hộ sống bằng nghử trồng thuốc và bốc thuốc nhưng những mảnh hồn lá thuốc Đại Yên không biết còn có thể vương vấn được bao nhiêu lâu nữa.
Trong những năm gần đây người dân là ng đua nhau bán đất hoặc xây nhà cửa cho thuê, những vườn cây bị phá bử hoặc bị thu hẹp và có nguy cơ biến mất. Những khu nhà cao tầng cứ thi nhau xuất hiện và những mảnh vườn kèm theo vô số các loại cây thuốc biến mất vĩnh viễn.
Giử muốn mua một số cây thuốc, phải nhử con cháu vử tận Canh, Diễn, Thanh Trì, nhưng cũng chẳng thấm và o đâu so với hơn 200 loại cây lá trước đây cả.
Bà cụ lo rằng: Rồi mai đây Đại Yên chẳng có lấy một thước đất để trồng cây thuốc. Nghử truyửn thống của ông cha cũng sẽ chấm hết. Không buồn sao được khi đứng trước nguy cơ biến mất nghử. Cái nghử là m phúc cho đời cũng theo đó mà mất đi.
Mảnh vườn ít ửi của gia đình đang đứng trước nguy cơ giải tửa vẫn được cụ chắt chiu chăm sóc. Với cụ thì mùi hương của lá thuốc đã thấm và o đất là ng, thấm và o máu xương. Mà dù có tiếc nuối bà cụ cũng chẳng biết phải là m gì để gìn giữ, chẳng còn đất mà lưu truyửn cho hậu sinh nữa.
Mỗi buổi chiửu, thuốc Nam thu hoạch từ các khu vườn của là ng Đại Yên được bà y bán ở một chợ cóc nhử ngay cạnh cổng là ng. Trước kia, nơi đây là một chợ thuốc Nam nổi tiếng bậc nhất của Hà Nội, mỗi lần họp chợ người mua kẻ bán tấp nập. Bây giử mỗi buổi chợ chỉ còn và i ba người bán hà ng, khách mua cũng lèo tèo và i ba người.
Và mấy ai biết được ngay trong lòng Hà Nội cũng có một là ng thuốc nam đã gần ngà n năm tuổi. Những bà lang trồng thuốc Nam ở là ng cổ Đại Yên như cụ Quế chính là những nghệ nhân đang nắm trong tay vốn văn hóa phi vật thể của cha ông truyửn lại từ 1.000 năm qua.
Là ng thuốc nam Đại Yên đang có nguy cơ mai một dần. Liệu có một lúc nà o đó chúng ta chỉ còn nghe đến nghử trồng thuốc nam của là ng Đại Yên như một câu chuyện cổ tích?
