Cha ông nguyên là Thư ký Phủ Thống sứ Bắc Kử³, mất sớm khi ông mới lên 4 tuổi. Mẹ ông một mình ở vậy tảo tần nuôi con, được vua Bảo Đại ngự ban kim khánh khắc 4 chữ "Tiết hạnh khả phong" để biểu dương. Thuở ấy được vua ngự ban kim khánh như thế là một vinh dự tột bậc, rất hiếm người có được.
Trọn đời cho nghệ thuật hội họa
Họa sĩ Nam Sơn có năng khiếu hội họa bẩm sinh và ham mê hội họa từ nhử. à”ng được các nhà nho Phạm Như Bình và Nguyễn Sĩ Đức dạy chữ Nho và dạy vẽ. à”ng sớm tiếp xúc với nửn nghệ thuật hội họa cổ phương Đông: Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản... Sau khi tốt nghiệp Trường Bưởi (trường Bảo hộ), ông và o là m việc cho Sở Tà i chính Đông Dương. Tuy là m công tác tà i chính bận rộn nhưng ông vẫn tranh thủ ngoà i giử (nay ta gọi là nghử tay trái) vẽ tranh minh họa cho các báo và sách giáo khoa.
Chân dung họa sĩ Nam Sơn
Ngà y nay, những người ở độ tuổi 70 - 80 trở lên không thể không nhớ đến những bức tranh minh họa nho nhử nhưng rất sinh động, rất có hồn trong bộ sách Quốc văn giáo khoa thư. Năm 1923, ông tham gia đấu xảo (nay ta gọi là triển lãm) đầu tiên tại Hà Nội với 4 bức tranh: Nhà nho xứ Bắc, à”ng già Kim Liên, Cô gái Bắc Kử³ và Tĩnh vật là những bức tranh sơn dầu đầu tiên của Việt Nam (tranh sơn dầu là kử¹ thuật vẽ tranh của phương Tây, cho đến lúc đó ở ta chưa hử có ai vẽ tranh sơn dầu).
Năm 1925, ông cùng họa sĩ tên tuổi người Pháp V. Tac đi ơ (V. Tardieu) đồng sáng lập trường Cao đẳng Mử¹ thuật Đông Dương. Năm 1930, ông tham gia Triển lãm Hội họa Pa ri với bức tranh "Chợ gạo bên sông Hồng", là tác phẩm Việt Nam đầu tiên (và duy nhất) được Nhà nước Pháp mua và trưng bà y tại Bảo tà ng Mử¹ thuật Quốc gia Pháp. Năm 1946, Bộ Quốc gia giáo dục của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa mời ông là m cố vấn của Viện Phương Đông Bác cổ. Năm 1957, thà nh lập Hội Mử¹ thuật Việt Nam, ông được bầu và o Ban chấp hà nh, và giữ chức danh nà y cho đến khi mất.
Đồng sáng lập trường Cao đẳng Mử¹ thuật Đông Dương
Vử việc ông là người đồng sáng lập Trường cao đẳng Mử¹ thuật Đông Dương, có lẽ còn nhiửu người chưa biết. Ngay từ năm 1923, ông đã có bản thảo Đử cương Mử¹ thuật Việt Nam, trong đó lần đầu tiên ông đử cập đến việc xây dựng một nửn mử¹ thuật Việt Nam vừa dân tộc vừa hiện đại. à”ng viết: "Lập nên một trường đại học để đà o tạo lấy nghệ sĩ có tà i duy trì lấy nửn tảng Mử¹ thuật của tổ tiên để lại, ngõ hầu cải tạo, sáng tác lấy một
nửn Mử¹ thuật Đông phương có cá tính Việt Nam". Cách nói của ông cách đây gần 80 năm nhưng cũng rất gần với cách nói của chúng ta ngà y nay là "hiện đại nhưng đậm đà bản sắc dân tộc" đó sao?
Vử nội dung giảng dạy hay là cơ cấu của Trường Mử¹ thuật, ông đã hình dung rất cụ thể. Trường gồm có 7 Ban (như ngà y nay ta gọi là khoa hay bộ môn): Ban Hội họa, ban Kiến trúc, ban Điêu khắc, ban Sơn Việt Nam, ban Trang hoà ng, ban Khắc, ban Bồi tranh lụa, tranh giấy. Trong từng ban đó, ông cũng mô tả rất cụ thể. Ví dụ, ban Hội họa có ba tiểu ban:
1. Họa theo lối châu à‚u, tả thực bằng than, chì, mực tà u, thuốc nước, sơn dầu.
2. a/ Họa theo lối Đông phương, tả thực và tưởng tượng, vẽ dùng trí nhớ bằng bút nho, mực ta, sơn, thuốc nước, vẽ và o giấy lụa.
b/ Viết chữ, học đủ các lối chân phương, triện, lệ, thảo, học đủ các nét, các cách cầm bút, dùng mực, thuốc (ngà y nay ta gọi là thư họa).
c/ Thuộc giấy, lụa phửng theo cổ nhân v.v...
Các ban kia (như Kiến trúc, Điêu khắc...) ông cũng chỉ dẫn cụ thể, tỷ mỉ như thế.
Cũng từ Bản đử cương nà y mà ông thuyết phục được họa sĩ danh tiếng người Pháp V. Tac đi ơ để ông nà y đử nghị lên nhà nước Bảo hộ đi đến thà nh lập Trường Cao đẳng Mử¹ thuật Đông Dương và o năm 1925. Vử sự kiện thà nh lập trường Cao đẳng Mử¹ thuật Đông Dương, nhiửu người ngay cả những sinh viên trường Đại học Mử¹ Thuật ngà y nay cũng không hử biết rằng, họa sĩ Nam Sơn là người đồng sáng lập. Ngay sách báo của ta trước đây cũng không hử đử cập đến vấn đử nà y. Chính những người Pháp là những người đầu tiên ghi nhận công lao đóng góp của họa sĩ Nam Sơn: à”ng là một trong hai người đồng sáng lập và là giáo sư chuyên ngà nh bậc 2, phụ trách môn Đồ họa và Trang trí. Cuốn sách "Pa ri - Hà Nội - Sà i Gòn cuộc phiêu lưu của hội họa hiện đại Việt Nam" do các nhà bảo tà ng Pa ri xuất bản năm 1998 xác nhận: "Qua những cuộc trao đổi giữa họ (tức V.Tac đi ơ và Nam Sơn) nảy ra ý kiến thà nh lập một trường Mử¹ thuật ở Hà Nội. Nam Sơn thuyết phục V. Tac đi ơ tiến hà nh vận động cần thiết để có thể tiến hà nh khai giảng và điửu hà nh nhà trường. Chính thức được thà nh lập do một nghị định của Toà n quyửn Merlin, trường nà y nói cho đúng là kết quả tình bạn kử³ lạ giữa hai người. Vị trí và vai trò của Nam Sơn được Toà n quyửn Đông Dương xác nhận rất rõ rà ng trong cuốn "Các trường Mử¹ thuật Đông Dương" xuất bản ở Hà Nội năm 1937: Ong Nam Sơn, Giáo sư chuyên ngà nh bậc 2 là một trong hai người sáng lập trường Mử¹ thuật Đông Dương, dạy Hình họa và Trang trí" (sách đã dẫn).
Người thầy của những bậc danh họa
Là Giáo sư giảng dạy tại Trường Cao đẳng Mử¹ thuật Đông Dương trong vòng 20 năm (1925 - 1945), họa sĩ Nam Sơn đã góp phần đà o tạo được một thế hệ họa sĩ nổi tiếng của nửn hội họa đương đại Việt Nam. Chúng ta có thể kể đến những tên tuổi những họa sĩ danh tiếng như: Lê Phổ, Mai Trung Thứ, Công Văn Trung, Nguyễn Phan Chánh, Tô Ngọc Vân, Nguyễn Cao Luyện, Nguyễn Đỗ Cung, Trần Văn Cẩn, Lương Xuân Nhị, Hoà ng Lập Ngôn, Sĩ Ngọc, Trần Đình Thọ, Diệp Minh Châu, Nguyễn Sáng, Bùi Xuân Phái, Nguyễn Tư Nghiêm, Dương Bích Liên, Tạ Thúc Bình, Phan Kế An... Và nhiửu người nữa mà tên tuổi của họ đã là m rạng danh nửn hội họa đương đại Việt Nam. Thật là vinh dự cho Giáo sư - Họa sĩ Nam Sơn khi ông đã góp phần đà o tạo nên những họa sĩ danh tiếng như thế.
Sau ngà y Nhật đảo chính Pháp, những người Pháp hoặc bị bắt, hoặc bử vử nước, họa sĩ Nam Sơn trở thà nh Hiệu trưởng trường Mử¹ thuật Đông Dương cho đến tháng 8/1945.
Sau ngà y ta già nh được chính quyửn (9/1945), trường Cao đẳng Mử¹ thuật Đông Dương bị giải thể, họa sĩ Nam Sơn được chính quyửn cách mạng mời tham gia là m Cố vấn cho Viện Phương Đông Bác cổ. Danh sách Ban cố vấn do Bộ trưởng Vũ Đình Hòe ký bổ nhiệm, ta thấy có các tên tuổi sau: Vĩnh Thụy (tức vua Bảo Đại), Đà o Duy Anh, Ngô Đình Nhu, và Nguyễn Vạn Thọ tức Nam Sơn.
Năm 1957, Hội Mử¹ thuật Việt Nam được thà nh lập, họa sĩ Nam Sơn được bầu và o Ban Chấp hà nh, và ông giữ chức danh đó cho đến khi qua đời, và o năm 1973.
Có thể nói, họa sĩ Nam Sơn là người đặt nửn móng đầu tiên cho nửn Mử¹ thuật đương đại Việt Nam.
.png "\"Thành phố Hồ Chí Minh – Giờ khắc số 0\": Lịch sử Việt Nam qua góc nhìn báo chí quốc tế")
.png "Bà Mai Kiều Liên lần đầu chia sẻ về chiến lược đằng sau quyết định đổi mới toàn diện của Vinamilk")
