Nét văn hóa trong trang phục của người Hà Nội

Đến ngà y nay, nhiửu ca dao, tục ngữ vẫn còn lưu truyửn, ngợi ca vẻ đẹp con người được quần áo tôn thêm gấp bội. Vẻ đẹp của một người phụ nữ phải là :

"Khăn nhung vấn tóc cho vừa

Đi già y mõm nhái, đeo hoa cánh bèo.

Quần thâm lĩnh Bưởi cạp điửu

Hột và ng quấn cổ ra chiửu già u sang".

Vẻ đẹp của các công tử con nhà già u thị dân cũng đã có tiêu chí một thời:

"Thấy anh áo lượt xênh xang,

Đồng hồ quả quít, nhẫn và ng đeo tay,

Cái ô lục soạn cầm tay,

Cái khăn xếp nếp, cái dây lưng điửu".

Hay:

"Già y ban bóng láng nuột nà ,

Khăn xếp chữ nhất, quần là nếp tư".

Trải qua tiến trình dựng và giữ nước, cách ăn mặc của người Hà Nội cũng có sự thay đổi theo mỗi thời đại, nhưng vẫn giữ được nét thanh lịch, đậm nét văn hóa của vùng Thăng Long “ Hà Nội nghìn năm văn hiến.

1. Trang phục người Hà Nội thời Hùng Vương

Chứng cứ khoa học cho thấy người Hà Nội biết cách ăn mặc đẹp từ thời Hùng Vương. Nhìn và o những hình trang trí trên trống đồng Cổ Loa (đà o được trong lòng đất Cổ Loa, Đông Anh - Hà Nội) đã có thể hình dung được người Hà Nội khi đó trong trang phục ngà y hội: đầu đội mũ có gắn lông chim, quần áo cũng là m bằng long chim. Cũng có thể đó là hình những chiến binh đang cầm vũ khí, trên vũ khí lại được cắm lông chim vì chim dường như là vật tổ của cộng đồng người Việt cổ khi đó, hình ảnh nà y được miêu tả đáng yêu và phổ biến trên trống đồng. Cũng có cảnh đôi trai gái giã gạo, người con trai được miêu tả như mặc khố chứ không phải mặc áp ngà y hội. Hình ảnh trang phục còn được thể hiện hết sức sống động và duyên dáng nơi tượng người phụ nữ khắc họa trên cán dao găn thời nà y: mặc áo chẽn, bó gọn lưng ong, váy dà i chấm gót, có nhiửu hoa văn đẹp trên váy áo, thắt lưng ngang hông, đầu đội mũ cao, thắt dải ngang trán.

Đối với trang phục thường ngà y thời kử³ nà y không khác biệt nhiửu so với trang phục của người dân Văn Lang - à‚u Lạc nói chung: Nam mình trần, đóng khố, thân thể, chân tay đửu có xăm hình giao long (rồng) và các hình khác. Nữ mặc áo ngắn đến bụng, xẻ ngực bó sát và o người, phía trong mặc yếm che kín. Hai loại áo nà y có thể là chui đầu hoặc cà i khuy bên trái, trên áo cũng có hoa văn trang trí. Thắt lưng có ba hà ng chấm trang trí cách đửu nhau quấn ngang bụng là m cho thân hình tròn láº³n. Đầu và cuối thắt lưng thả xuống phía trước và sau người, tận cùng bằng những tua rủ. Váy bó sát thân với mô típ chấm tròn, những đường gạch chéo song song và hai vòng tròn có chấm ở giữa. Mà u sắc thường là mà u và ng, đen, đử nâu, xám nhạt, và ng nhạt.

Các loại vòng tay, vòng cổ chân và vòng tai bằng đá, bằng đồng cũng là những vật liệu trang sức phổ biến cả ở nam và nữ. Đặc biệt, có những vòng hoa tai bằng đá gắn quả nhạc hay hình con thú. Những chuỗi hạt thường thấy gồm các hạt hình trụ, trái xoan hay hình cầu. Đà n ông đà n bà đửu nhuộm răng đen và có tục ăn trầu cho đử môi.

Trang phục người Hà Nội thời Lê mạt

Sang thời Lê mạt do cơ cấu chính trị trong triửu đình có nhiửu thay đổi và trở nên phức tạp bởi hệ thống cung vua phủ chúa nên lối phục sức của tầng lớp quý tộc cũng ít nhiửu thay đổi: Vua mặc long cổn, đội mũ tam sơn hay áo hoà ng bà o mang đai ngọc; Chúa mặc áo bà o tía, đội mũ xung thiên mang đai ngọc; Hoà ng thái tử (con vua) mặc áo xanh đội mũ dương đường; Vương thế tử (con chúa) mặc áo đử đội mũ cánh chuồn dát và ng, bố tử kử³ lân... Học trò và người thường khi có công việc đửu mặc áo thâm, dân quê mặc áo vải thô mà u trứng. Đến cuối thời Lê thì ai cũng mặc áo thanh cát mà u thâm, xanh sẫm, mà u sừng, mà u trắng ít dùng. Có thời kử³ mà u sừng là mà u của tầng lớp vương, công, khanh, sĩ. Nhưng vử sau bất kể người sang hèn đửu mặc mà u nà y. Còn các mà u xanh sẫm, xanh nhạt thì lại cho là quê không dùng nữa (Phạm Đình Hổ (Vũ Trung tuử³ bút)).

Trang phục người Hà Nội thời kử³ cận đại

Người Hà Nội thời cận đại rất chú ý đến cách ăn mặc. Khâu đầu tiên là chọn lựa chất liệu của quần áo. Chất liệu may áo ưa chuộng, lúc đó là the mà phải là the dệt bằng tơ tằm, dệt thưa, nhuộm thâm, thường là the là ng La Cả. Chất liệu may quần của nữ là lĩnh là ng Bưởi mới là hà ng tốt nhất, sợi mịn, mặt bóng. Quần của nam giới là lụa trắng là ng Cổ Đô. Ngoà i ra, một số chất liệu vải cao cấp cũng hay được dùng như: sa, xuyến, băng, là , xồi, đũi, nhiễu.... đửu là sản phẩm của các là ng nghử ở Hà Nội hay các tỉnh lân cận sản xuất. Một số hà ng đặc biệt hơn dà nh cho vương hầu là đoạn, gấm, vóc,...

Thị dân các phố nghử, buôn bán, lao động thì ưa quần áo mà u thâm, trắng và nâu. Quần áo nuộm bằng củ nâu vừa bửn mà u vừa bửn sợi. Phường Đồng Lâm có nghử nhuộm vải nâu nổi tiếng. Thiếu nữ mới lớn thích nhuộm mà u nâu non để tôn thêm vẻ đẹp nước da trắng ngần. Các ông bà thì thích nhuộm mà u tiết dê. Phường Hà ng Đà o lại có nghử nhuộm điửu.

Trang phục người Hà Nội cuối thế kỷ XVIII đầu XIX

Cuối thế kỷ XVIII đầu XIX, trang phục của người Hà Nội đã có nhiửu thay đổi cả vử chất liệu lẫn kiểu dáng. Những loại vải như the, lĩnh, lượt, là được sử dụng khá phổ biến với những kiểu dáng chính như tứ thân cho nữ, áo dà i cà i chéo vạt cho nam. Sang trọng nữa, đà n ông, đà n bà mặc áo dà i lụa trắng bên trong, ngoà i lồng áo may bằng sa, xuyến hoặc băng (là những loại vải mửng có độ bóng, đôi khi có hoa). Vương hầu, quan chức thì dùng hà ng đoạn, gấm, vóc. Đoạn gần như lĩnh nhưng dà y hơn. Vóc là thứ đoạn mửng có hoa đồng mà u, còn gấm có hoa dệt mà u sặc sỡ hoặc bằng kim tuyến.

Hà Nội xưa còn có loại áo mặc trong đám cưới, do nhà chủ già u có may cho tất cả các khách đến ăn cưới. Xong việc, những áo ấy được nhuộm lại, đem bán rẻ, gọi là Cố y. Dân lao động thì chủ yếu dùng áo vải nhuộm nâu, vải mửng nhuộm nâu non lại là mặt hà ng ưa thích của các cô gái bình dân để may áo cánh. Người khá giả cũng dùng mà u nâu nhưng là lụa, đũi nhuộm nâu. Thế hệ người già thường thích mà u tiết dê, tam giang. Phường Đồng Lầm (nay là là ng Kim Liên, quận Đống Đa) có nghử nhuộm nâu nổi tiếng.

Lúc nà y, mà u và ng vẫn bị cấm, chỉ dà nh riêng cho nhà vua và áo khoác các tượng Thần, Phật. Mà u đử chủ yếu dùng trong tầng lớp công, hầu, khanh, tướng. Vóc đử hay gấm đử tươi còn được gọi là mà u đại hồng. Con quan to mới sinh ra cũng mặc áo đử. Còn nhà già u chỉ khi bố mẹ khao thượng thọ mới được con cháu mừng cho chiếc áo the đử. Phường Hà ng Đà o chuyên là m nhuộm điửu. Mà u hoa đà o bị coi là láº³ng lơ, không đứng đắn, thường dùng cho người múa hát. Mà u xanh nhạt hồ thuỷ hoặc thiên thanh được dùng nhuộm áo mặc lót trong hoặc để lót lần trong áo kép, áo bông. Các cô gái vùng ngoại thà nh lại thích mà u hoa hiên. Mặc áo cánh nâu non, yếm lụa, thắt lưng mà u hoa hiên, cũng là mốt một thời của các cô gái Hà Nội. Chị em nhử nhắn thì ưa thắt một dây lưng mà u quan lục, hay tam giang cho nổi rõ cái lưng ong. Kiểu áo phổ biến vẫn là tứ thân, thắt lưng bằng dải lụa mà u, còn gọi là ruột tượng. Nhà buôn thà nh thị, nhà già u xứ quê, còn đeo và o thắt lưng một bộ xà tích bằng bạc với chiếc ống vôi nhử, quả đà o xinh xinh đựng thuốc là o cũng bằng bạc và chùm chìa khoá.

Ngoà i ra kiểu áo 5 khuy, tay rộng cũng được giới nữ 36 phố phường chấp nhận. Khi mặc, chỉ cà i 4 chiếc, để hở khuy cổ, khoe cái yếm cổ xây, ôm lấy cái cổ trắng nõn nà , cao ba ngấn. Phụ nữ phố phường hay dùng yếm trắng. Phụ nữ ngoại thà nh dùng yếm nâu. Hội hè mặc yếm đà o, yếm hoa hiên. Các bà đứng tuổi ưa cổ xẻ, từ cổ yếm có 3 đường khâu xoè ra. Nam giới mặc áo dà i năm thân, vải thâm, có khuy tết chỉ hoặc khuy đồng, khuy bạc, khuy ngọc... người hà o hoa phong nhã thì mặc áo sa trơn, áo trong và quần mà u trắng. Mùa rét, dùng áo kép, có thêm lần vải lụa lót mà u tươi, áo bông cộc, trần quân cử. Khi mặc, người ta còn có thắt lưng bao xanh duyên dáng kèm theo. Một và i trường hợp thực dụng hơn, người ta thắt một cái "ruột tượng: thay cho thắt lưng để đựng tiửn và các thứ lặt vặt. Một số người còn đeo bên cạnh thắt lưng một chiếc xà tích bằng bạc đựng vôi ăn trầu. Có khi áo tứ thân còn thêm một vạt để cà i khuy, thường là 5 khuy. Bên trong áo tứ thân là yếm trắng, yếm đà o.

Ngoà i trang phục ra thì trong cách ăn mặc của người Hà Nội còn có nhiửu thứ phụ trang đi kèm như già y dép, mũ, nón, ô, lại thên chút đồ trang sức bằng và ng, bạc như vòng, nhẫn, dây, xuyến... để là m tăng vẻ đẹp ngoại hình.

Đáng chú ý nhất trong trang phục phụ nữ là những tà áo dà i. ào dà i có từ bao giử cũng khó xác định, có thể đã hơn trăm năm, nhưng ngà y nay trở thà nh trang phục đẹp nhất, tiêu biểu cho cách ăn mặc đậm đà tính dân tộc của phụ nữ Việt Nam. Tại nhiửu hoạt động đối ngoại của đất nước, áo dà i trở thà nh lễ phục không thể thiếu được.

Có thể chiếc áo dà i Huế cùng với chiếc nón lá Huế chóp nhọn du nhập ra Hà Nội từ lâu, nhưng chỉ đến nửa đầu thế kỷ XX, áo dà i mới được người Hà Nội tiếp nhận và cải tiến nhiửu. ào dà i cũng từ đó trở thà nh trang phục gắn bó với phụ nữ thủ đô.

Nam giới mặc áo có 5 thân, cà i khuy tết chỉ hay khuy đồng, khuy bạc, khuy ngọc. Mùa đông thì cả nam và nữ thường dùng áo bông.

6. Trang phục người Hà Nội từ thế kỷ XIX đến ngà y nay

Nét văn hóa trong trang phục của người Hà Nội

Hà Nội trong nửa đầu thế kỷ XX có những phố nổi tiếng vử bán vải như Hà ng Đà o, Hà ng Ngang, Hà ng Vải. Các phố may quần áo nổi tiếng là Hà ng Trống, Hà ng Gai. Bên cạnh các diễn biến vử trang phục triửu đình, sự hiện diện của các loại trang sức ở thà nh Thăng Long trong các tầng lớp nhân dân rất là phong phú. Một số phường ở kinh thà nh đã đặt tên, nói lên sự sầm uất của các sinh hoạt liên uan đến vấn đử trang phục. Hà ng Giầy bán giầy dép. Hà ng Đà o và o ngà y các chợ phiên, tấp nập người La Khê, La Cả đến bán the, lụa, lượt, là , người Mỗ bán lụa, người Bưởi bán lĩnh...

Bên cạnh trang phục, sự thanh lịch của người Hà Nội còn thể hiện ở nón mũ đội đầu. Đẹp nhất là nón là ng Chuông, nhưng bộ quai thao là m duyên cho nón lại được là ng Triửu Khúc dệt. Vì thế, có câu ca:

"Hà Nội thì tết quai tua,

Có hai con bướm đậu vừa xung quanh".

Còn có nón mửn giải, nón tam giang dà nh cho ông già , nón lá cho con nhà già u, nón lá sen cho trẻ con, nón ba tầm. Sau nà y, nhiửu loại mũ cũng theo văn minh phương Tây và o Hà Nội. Có mũ cát, mũ lườ¡i trai, mũ phớt, mũ nồi,...

Vử mùa đông, vẻ duyên dáng của nam thanh nữ tú còn được tô điểm thêm các loại khăn đội đầu hay quấn cổ. Có khi là khăn nhiễu hay khăn nhung có thêm một đoạn độn tóc bằng vải để vấn quanh đầu. Sau nà y, các thiếu nữ Hà Nội thường có chiếc khăn san mửng quấn hử quanh cổ để là m đẹp nhiửu hơn là để ấm. Nam giới có loại khăn đầu rìu hay khăn xếp. Bên cạnh việc đi già y sau nà y, còn phổ biến hơn cả là các loại guốc tre, guốc gỗ, dép quai ngang, dép mũ cong hình lá đử

Nét văn hóa trong trang phục của người Hà Nội

Trong những năm đầu thế kỷ XXI, ngoà i những trang phục đã trở thà nh lễ phục của cả nước như áo dà i cho phụ nữ, áo vest, sơ mi, quần Tây cho nam giới, người Hà Nội còn sáng tạo ra muôn và n mốt quần áo mới thích hợp với mọi tầng lớp nhân dân và cũng chịu ảnh hưởng của thời trang quốc tế. Hà Nội đã trở thà nh 1 trong 2 trung tâm thiết kế và biểu diễn thời trang lớn nhất nước. Các tên phố liên quan đến trang phục tăng lên nhiửu so với thời Lê: phố hà ng Hà i, phố hà ng Nón, phố hà ng Bạc, phố hà ng Vải, phố hà ng Chỉ, phố hà ng Lược, phố hà ng Bông, phố hà ng Gai, phố Thợ Nhuộm v.v..., từ đây có thể khai thác được nhiửu tư liệu vử vấn đử trang phục.

Nét văn hóa trong trang phục của người Hà Nội

Có nhà nghiên cứu đã cho rằng vấn đử Mặc thời phong kiến là "một phần của pháp chế". Ngà y nay với mỗi người, mặc là một phần nhân cách, với xã hội đó là văn hóa, với lịch sử, đó là bước tiến văn minh. Trang phục đặc biệt đậm nét và lâu dà i là nữ phục, là lĩnh vực mà bản sắc dân tộc biểu hiện và bảo lưu khá. Đây là một vấn đử văn hóa văn minh dân tộc, giúp cho các thế hệ mai sau có cái nhìn cụ thể, chính xác hơn vử quá khứ Thăng Long - Hà Nội và góp phần xây dựng đời sống văn hóa người Hà Nội.

Như một quy luật tất yếu của lịch sử, trang phục của người Thăng Long-Hà Nội đã có nhiửu thay đổi qua từng thời đại. Tuy nhiên nét riêng độc đáo từ vẻ đẹp lịch sự, trang nhã trong phong cách ăn mặc và trong kiểu cách quần áo cùng với lối trang sức Hà thà nh vẫn được bảo tồn như là một đặc trưng riêng của văn hóa Hà Nội, luôn được các thế hệ Hà Nội gìn giữ ngay cả trong thời chiến tranh gian khổ đến những năm bao cấp khó khăn hay trước cơn lốc ở thời kinh tế thị trường.

Nhìn lại quá trình lịch sử, trang phục của người Thăng Long - Hà Nội đã có nhiửu thay đổi qua từng thời đại. Tuy nhiên cái vẻ đẹp lịch sự, tranh nhã trong phong cách ăn mặc và trong kiểu cách quần áo thì vẫn được bảo tồn như là một đặc điểm riêng của trang phục Hà Nội. Có nhà văn nói rằng, người Hà Nội trong bộ quần áo cần lao giản dị mà vẫn đượm vẻ phong lưu. Nơi mỗi vạt áo của những người con đất Thủ đô ấy dường như ta vẫn thấy hồn Thăng Long vương vất.