Vẫn còn quá sớm để trả lời, nhưng sau ba năm tao ngộ, văn hóa xứ Đoà i, trấn Sơn Nam Thượng đã cùng văn hóa của đất cổ Mê Linh góp phần tạo nên sự phong phú cho văn hóa Kinh kử³.
Mối "lương duyên" tiửn định
Nhà nghiên cứu vử Hà Nội Nguyễn Vinh Phúc từng nói: "Thăng Long - Hà Nội xưa được xây dựng bởi bốn tiểu vùng văn hóa là : Kinh Bắc, xứ Đoà i, xứ Đông và Lĩnh Nam. Bốn vùng văn hóa đó đã hòa trộn với đặc trưng văn hóa của Kinh thà nh để tạo nên bản sắc văn hóa Thăng Long - Hà Nội". Như vậy có nghĩa là văn hóa xứ Đoà i, văn hóa trấn Sơn Nam Thượng luôn là một trong những thà nh tố của văn hóa Thăng Long và việc hợp nhất Hà Nội và Hà Tây (cũ) như mối "lương duyên" tiửn định.
Hội Gióng đã được UNESCO vinh danh. Ảnh: Bá Hoạt
Có thể thấy rằng, từ lâu những nét văn hóa đặc sắc tạo nên "thương hiệu" cho văn hóa Xứ Đoà i, cho trấn Sơn Nam Thượng tự thân nó đã có sự giao thoa, kết hợp cùng các "thương hiệu" của văn hóa Kinh kử³ để tửa sáng. Ví như hệ thống đửn thử đức Thánh Tản, vị Thánh đứng đầu trong "Tứ bất tử" của người Việt không chỉ có ở dải đất Sơn Tây, Ba Vì mà còn được thử tự ở nhiửu nơi khác trên địa bà n Hà Nội (cũ). Người dân phường Đồng Nhân (quận Hai Bà Trưng), người dân xã Hát Môn (huyện Phúc Thọ), người dân xã Mê Linh (huyện Mê Linh) đửu thử Hai Bà Trưng và hằng năm tổ chức lễ hội tưởng nhớ công ơn Hai Bà với các nghi lễ khá tương đồng.
Tương tự, lễ hội độc đáo bậc nhất vùng Đồng bằng Bắc bộ - Hội Gióng đã được UNESCO vinh danh có vùng lan tửa ở Thường Tín. Hay như phường rối nước Chà ng Sơn, Thạch Xá (Thạch Thất) cùng phường rối nước Đà o Thục (Đông Anh) và Nhà hát Múa rối Thăng Long đã nhiửu lần "hội ngộ" biểu diễn phục vụ công chúng tại Bảo tà ng Dân tộc học, đồng thời là m "sứ giả" giới thiệu văn hóa Việt Nam tới bạn bè quốc tế qua các liên hoan rối nước. Phường Ca trù Thượng Mỗ (Đan Phượng), An Khánh (Hoà i Đức), Chanh Thôn (Phú Xuyên), Lỗ Khê (Đông Anh) và CLB Ca trù Hà Nội, Ca trù Thăng Long... cũng đã nhiửu lần tao ngộ lảy nhịp sênh, nhịp phách là m say lòng du khách gần xa...
Hơn thế, tò he Xuân La, xã Phượng Dực (Phú Xuyên) tự thân nó tìm "đường sống" trên khắp ba mươi sáu phố phường của Hà Nội cũ và hầu như không "vắng mặt" tại bất cứ lễ hội nà o từ thà nh thị đến nông thôn... Sức lan tửa và sự giao thoa văn hóa như những mạch ngầm âm ỉ chảy, chỉ chử có mối lương duyên là quyện và o nhau, giúp nhau hội tụ và tửa sáng. Điửu nà y cà ng được minh chứng rõ hơn qua các lễ hội khai xuân của Hà Nội sau khi mở rộng, qua sự thà nh công của Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long với nhiửu hoạt động văn hóa dân gian vô cùng độc đáo, hấp dẫn.
Cùng hội tụ và tửa sáng
à”ng Nguyễn Chí Bửn, Viện trưởng Viện Văn hóa - Nghệ thuật Việt Nam khẳng định: "Việc mở rộng Thủ đô cho đến thời điểm nà y chỉ mang tính chất mở rộng địa giới hà nh chính, còn đặc trưng của các tiểu vùng văn hóa vử cơ bản không có gì thay đổi". Cũng theo ông Nguyễn Chí Bửn, văn hóa có sức mạnh nội sinh, nó được định hình qua hà ng nghìn năm lịch sử nên không dễ gì thay đổi, do đó trước mắt cũng như lâu dà i sẽ không có chuyện văn hóa xứ Đoà i hay trấn Sơn Nam Thượng sẽ bị "đồng hóa", "lép vế" trước văn hóa Kinh kử³, cà ng không có chuyện văn hóa Kinh kử³ bị pha tạp, lai căng bởi văn hóa các vùng miửn khác.
Cùng quan điểm nà y, ông Hứa Đức Thịnh, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin thị xã Sơn Tây cho biết: Từ khi vử Hà Nội, chưa bao giử cán bộ, nhân dân Sơn Tây bị áp đặt trong việc quản lý và thực hà nh văn hóa, cũng chưa bao giử phải bức xúc vì nét văn hóa đặc trưng của địa phương mình bị thay đổi. Hơn thế, người dân xứ Đoà i còn học được nét văn minh, thanh lịch của người Trà ng An thông qua những việc là m cụ thể như tất cả các phường, xã đửu có đội thu gom rác thải, không vứt rác ra đường, dán quảng cáo rao vặt (QCRV) trái phép lên tường, tổ chức việc cưới, việc tang văn minh, tiết kiệm...
Nhử đó, số hộ gia đình đạt danh hiệu "gia đình văn hóa" của thị xã Sơn Tây mỗi năm tăng từ 2-3%... Chung niửm vui, ông Phạm Văn Luật, Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Mê Linh chia sẻ: Hiện nay các hoạt động văn hóa, thể thao của huyện Mê Linh sôi động hơn rất nhiửu. Nếu như trước đây cả huyện chỉ có gần 20 đội văn nghệ quần chúng thì hiện nay hơn 90 thôn, là ng của Mê Linh đã thà nh lập đội văn nghệ, duy trì hoạt động thường xuyên. Nhiửu trò chơi dân gian như đấu vật, kéo co, cử người, đánh đu... từng bước được phục hồi và phát triển. Tình trạng xâm lấn di tích đã được ngăn chặn. Việc tổ chức cưới, tang, lễ hội có bước chuyển biến rõ rệt. Điển hình là mô hình tang văn minh ở thôn Yên Bà i, xã Tự Lập.
Ba năm trước, việc tang ở Yên Bà i còn rất nhiửu hủ tục, ăn uống linh đình, nhưng hiện nay việc tang do chính quyửn thôn đảm nhiệm, bử hẳn ăn uống, lễ chín, lăn đường... Kết quả của sự hội tụ, giao thoa văn hóa giữa các tiểu vùng còn được thể hiện rõ hơn qua những con số hà ng chục di tích được trùng tu tôn tạo đúng quy trình, hà ng trăm nhà văn hóa thôn mới được xây dựng, với tỷ lệ hộ gia đình văn hóa của thà nh phố năm 2010 tăng 0,2%, tỷ lệ là ng văn hóa tăng 4,2%, đơn vị văn hóa tăng 12,8% so với năm 2009... "Văn hóa vốn là cái thượng tầng, kinh tế là hạ tầng.
Hạ tầng giải quyết được thì thượng tầng cũng theo đó phát triển. Vì thế, trong quá trình xây dựng và phát triển Thủ đô hôm nay, kinh tế và văn hóa phải được quan tâm đồng bộ. Đó là yêu cầu và cũng là nhu cầu tất yếu", ông Nguyễn Chí Bửn nói.
.jpg "Bản lĩnh \"người chỉ huy hình sự\" nơi tuyến đầu giữ bình yên Thủ đô")
