Đền Chôi
Đền Chôi là tên gọi theo địa danh thôn Chôi, xã Đông Xuân, huyện Sóc Sơn, ngoại thành Hà Nội. Đền Chôi ở phía bắc cách trung tâm thành phố Hà Nội khoảng 40km. Đông Xuân là một vùng đất cổ, mảnh đất chiến lược quân sự qua các thời đại, vùng đất này còn lưu giữ nhiều dấu ấn lịch sử phản ánh tinh thần yêu nước, đấu tranh chống giặc ngoại xâm.
Đền Chôi là nơi phụng thờ và tưởng niệm vị thần là Hoa Nhạc đại vương có công dẹp giặc ngoại xâm thời vua Hùng thứ VI. Hoả Nhạc đại vương sinh ra ở làng Đa Hội, tỉnh Bắc Ninh, làm nghề chế kim rèn sắt. Năm đó, giặc nhà Ân từ phương Bắc kéo sang xâm lược nước ta. Sức mạnh của giặc như chẻ tre, tàn phá giết hại dân lành. Nhà vua cho sứ giả đi khắp nơi tìm người tài cứu nước, khi đến làng Phù Đổng sứ giả gặp cậu bé làng Gióng. Gióng nhận lời và yêu cầu triều đình cấp cho một con ngựa sắt, một áo giáp sắt. một nón sắt, một roi sắt, một thanh gươm sắt. Nhà vua cho tìm người rèn đúc, thì đức Hoả Nhạc đã ra giúp triều đình, và ngài đã rèn đủ mọi thứ dâng lên nhà vua ban cho Thánh Gióng đi đánh giặc. Cùng lúc ấy ngài được cử làm thống lĩnh thiên vương để binh đốc hậu cùng Thánh Gióng đi đánh giặc. Thắng giặc, Hoả Nhạc trở về Xuân Kỳ hiển Thánh hoá tại gò mộ và được vua Hùng suy tôn là Hoả Nhạc đại vương bất tử thượng đẳng Thành hoàng. cho phép dân các làng của Đông Xuân lập đền thờ phụng.
Trong Cách mạng tháng Tám và kháng chiến chống Pháp, đền Chôi là cơ sở cách mạng của Đảng.
Đền được xây dựng trên một khu đất cao thoáng mát, quay hướng đông nam. Bố cục mặt bằng kiến trúc kiểu chữ “đinh” gồm: Tiền tế và Hậu cung. Nhà Tiền tế 5 gian, mái lợp ngói ta, bộ khung đỡ mái gồm 6 thức vì kết cấu kiểu “thượng giá chiêng hạ kẻ chuyển”, nền nhà lát gạch vuông. Đền Chối hiện còn lưu giữ nhiều di vật quý như: 5 tấm bia đá thời Nguyễn, ngai thờ, nhang án, kiệu rước... Bộ di vật của đền tuy số lượng không nhiều, nhưng là những tác phẩm mang giá trị nghệ thuật cao, đồng thời là nguồn tư liệu quý giá góp phần nghiên cứu tìm hiểu về lịch sử phong tục tập quán của địa phương trong lịch sử.
Gắn kết với việc phụng thờ vị tướng tài danh Hoả Nhạc đại vương tại di tích còn duy trì các hoạt động văn hoá truyền thống, tổ chức lễ hội hàng năm để tôn vinh công trạng của Thần, đồng thời ôn lại truyền thống văn hoá của địa phương. Hội đền Chôi được tổ chức từ ngày 16 đến ngày 23 tháng ba âm lịch.
Đền Chôi đã được Uỷ ban nhân dân thành phố Hà Nội xếp hạng di tích lịch sử - văn hoá năm 2007.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01
