Mặt chính hướng vào làng Canh Nậu. Ảnh: Minh Nhương
Cầu nghỉ mát Canh Nậu xưa có tên là cầu Hóp, thuộc kẻ Núc, một vùng quê nông nghiệp thuần túy và sản xuất cày bừa. Ca dao cổ truyền rằng: “Mùng tám tháng tư có mưa, mẹ con kẻ Núc đi sớm về trưa mặc lòng”. Chiếc cầu hiện hữu đến ngày nay đã trải qua hàng mấy trăm năm, tọa lạc ở khu đất cao đầu làng. Nhìn từ xa cầu như một ngôi nhà truyền thống ba gian hai dĩ. Bốn mái uốn cong về bốn phía Nam - Bắc - Tây - Đông. Đến gần là ngôi nhà trống trải thoáng rộng đón gió bốn phương. Không có cửa, không có ban thờ, nền nhà theo tam cấp xây gạch Bát Tràng sạch sẽ. Đặc biệt có 12 cột bằng đá xanh nguyên khối. Hai cột giữa hình vuông, cột xung quanh hình tròn, tạo độ vững chắc cho chiếc cầu đã “Trơ gan cùng tuế nguyệt”. Một cây muỗm cổ thụ mấy người ôm, che mát cả sân và một phần mái ngói, ba cây đa đang độ đổi lá nảy chồi non… Khoảng sân rộng về phía làng đủ chỗ cho hàng trăm người hưởng trăng thanh gió mát. Chiếc cầu đã qua nhiều lần tu sửa, hàng cột đá vẫn đứng nguyên khớp với những mộng gỗ, phần mái dựng theo kiểu “Thượng gia hạ bẩy”. Hai cột đá chính giữa nổi bật câu đối cổ chữ khá đẹp, tạm dịch:
“Bóng mát xưa và chiếc cầu để lại hàng trăm đời nay
Nền móng mới vững chắc cùng nhau lưu giữ ngàn năm sau”.
Những chân cột đặt trên một cối đá úp bền vững, hai con chó đá bên cạnh canh giữ, tượng chó đá hơi giống mặt người, tư thế ngồi xổm sẵn sàng lao về phía trước, ngăn ngừa điều xấu, bảo vệ việc tốt lành. Ý thức của cổ nhân xây dựng và tu bổ cầu thật sâu sắc và nhân văn.
Cầu nghỉ mát Canh Nậu là nơi người dân nông nghiệp cổ truyền tránh nắng, trú mưa khi trời hè oi ả, lúc mưa giông. Họ dừng chân nghỉ ngơi chuyện trò uống bát nước chè xanh, ngụm nước vối mát lành. Khách bộ hành tạm dừng chân nghỉ ngơi lấy lại sức. Không gian ở đây như một chiếc “điều hòa” khổng lồ. Cảnh vật thơ mộng của hương đồng gió nội, lũy tre xanh, dòng mương phù sa tưới mát. Xa xa những tháp nhà thờ, những ngôi chùa cổ ngân nga tiếng chuông, cả vi vu tiếng diều sáo…
Cầu nghỉ mát Canh Nậu không có tín ngưỡng thờ cúng, chỉ có những ngày lễ hội trong làng các cụ vãi nấu cháo mang ra đổ vào những chiếc lá đa khoanh tròn cắm xuống thảm cỏ hoặc vãi một ít gạo cho những vong hồn chúng sinh, người không nơi thờ cúng. Đó cũng là nét nhân văn đáng trân trọng với những linh hồn bơ vơ.
Thời quân chủ, đây còn là nơi nghênh đón các sĩ tử lều chõng đi thi nơi kinh kỳ và đón rước quan trạng “Vinh quy bái tổ”. Kiểu như quán Nghinh Hương của xã Hương Ngải cách đó chừng 3km.
Thời chống Pháp, cầu là nơi liên lạc của cán bộ Việt Minh, dân quân du kích hoạt động bí mật, địa điểm tụ tập của dân chúng biểu tình giành chính quyền. Trong giai đoạn chống Mỹ cứu nước nơi đây diễn ra những buổi tiễn đưa con em ra tiền tuyến đánh giặc. Bộ phim truyền hình dài tập “Đất và người” đã lấy bối cảnh này để quay và rất thành công.
Ngày nay, cầu nghỉ mát Canh Nậu là “điểm nhấn” lý tưởng ở một làng quê đang xây dựng nông thôn mới của huyện Thạch Thất. Chiếc cầu trở thành những địa danh nối mạch nguồn “Chân – Thiện – Mỹ” tô đẹp cảnh quan của mảnh đất xứ Đoài yêu dấu. Với những giá trị lịch sử, văn hóa đó, hi vọng di tích này sẽ sớm được TP. Hà Nội công nhận là Di tích văn hóa.
