Cụm di tích đình Vân Đình (huyện Ứng Hòa)
Cụm di tích đình Vân Đình thuộc địa phận thị trấn Vân Đình, huyện Ứng Hòa, Hà Nội.
Làng Vân Đình, thị trấn Vân Đình, huyện Ứng Hoà còn bảo tồn cụm di tích cổ kính, gọi là đình Thượng và đình Trung, nơi thờ những vị danh tướng thời nhà Đinh có công giúp nước được nhân dân suy tôn làm thành hoàng.
Vân Đình có nghĩa là vầng mây hồng dừng lại ở đây rồi tạo ra mây mưa làm cho bầu trời mát mẻ, tăng sức khoẻ cho con người, cây cối xanh tốt bốn mùa.
Làng Vân Đình có đình Thượng và đình Trung đều thờ ba vị Đại vương Thượng đẳng thần là Chiêu Pháp, Đông Cư và Mộc Hoàn. Ba vị đều là trai làng Vân Đình, theo Đinh Bộ Lĩnh (924 - 979) dấy binh dẹp loạn 12 sứ quân. Đó là những người có lòng yêu nước, tài năng và đức độ. Họ đều nêu tấm gương trung liệt “Sinh vi tướng, tử vi thần”.
Vân Đình là đất văn nghệ có danh sĩ Dương Khuê (1839 - 1902), Dương Lâm (1851 - 1920), nhạc sĩ Dương Thiệu Tước (1915 - 1995). Đây còn là một làng có nghề gốm cổ truyền nên trong làng có nhiều bức tường xây bằng sành, gốm, dày cao như thành luỹ.
Ngôi đình Thượng nằm ở xóm Bến. Ngày xưa, khu này là một bến đò đón các đoàn thuyền chở hàng hoá vào bán ở chợ phủ Vân Đình.
Đình Thượng có cây gạo cổ thụ vài trăm năm tuổi đứng bên cổng đã phong rêu. Hai cột trụ biểu đắp đôi nghê chầu. Qua sân gạch là vào đình có hai toà Đại bái và Hậu cung song song kiểu chữ “nhị”. Kiến trúc vì kèo kiểu giá chiêng, cốn, kẻ bẩy. Những bức cốn chạm giả bong kênh nghệ thuật thời Nguyễn, triều vua Tự Đức thứ 2 (1849).
Ngôi đình Trung ở trên thế đất đẹp, sát đê xóm chợ Vân Đình. Đây là ngôi đình có quy mô lớn ở huyện Ứng Hoà. Đình Trung có ba toà Đại bái, Phương đình, Hậu cung làm theo kiểu chữ “tam”.
Toà Đại bái đình Trung dài tới 20m, mái đao cong. Kiến trúc vì kèo làm theo kiểu chồng rường, kẻ bẩy. Với 6 vì kèo và hệ thống cột gỗ đường kính từ 35 - 50cm. Những bức cốn trên vì giữa đều đục chạm bong kênh rồng, phượng và các loài cây thiêng. Đây là tác phẩm nghệ thuật khắc gỗ điển hình thế kỷ XIX. Hai cụ Dương Khuê và Dương Lâm là những người đóng góp nhiều công của cùng toàn dân tu sửa đình Trung. Năm 1993, làng Vân Đình tu sửa toà Thiêu hương, xây lại tường hồi, chỉnh lại vì kèo khung hồi và lợp lại ngói... Đến nay đình Trung khang trang, to lớn, đẹp có tiếng cả vùng.
Đình Thượng và đình Trung đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1995./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02