Đình Hạ Xuân Lai (huyện Sóc Sơn)
Đình Hạ Xuân Lai thuộc xã Xuân Thu, huyện Sóc Sơn, ngoại thành Hà Nội.
Di tích cách trung tâm thành phố khoảng 35km về phía tây bắc. Từ trung tâm Hà Nội qua cầu Thăng Long theo đường đi sân bay Nội Bài, đến ngã tư rẽ trái vào Quốc lộ 3 đi một đoạn, rẽ phải vào đường đi Bắc Ninh, rẽ vào đường đất của thôn Xuân Lai, di tích ở trong làng.
Nằm bên sông Cà Lồ, làng Xuân Lai xưa có tên nôm là Kẻ Sải, làng có tới hai ngôi đình: đình Hạ Xuân Lai và đình Thượng Xuân Lai. Đình Hạ Xuân Lai thờ đức Thánh Tam Giang (tức Trương Hống, Trương Hát) đều là tướng dưới triều Lý Nam Đế và Triệu Việt Vương ở thế kỷ VI. Ngôi đình được khởi dựng từ bao giờ đến nay chưa tìm thấy các tư liệu ghi chép cụ thể, song căn cứ vào khối kiến trúc vật chất và các di vật hiện còn có thể đoán định niên đại xây dựng đình khoảng cuối thời Lê đầu thời Nguyễn. Tại đình còn lưu giữ tấm bia có niên đại Thành Thái thứ 7 (1895) và Thành Thái thứ 17 (1905). Đình Hạ Xuân Lại toạ lạc trên một khu đất bằng phẳng cùng với ngôi chùa quay hướng đông nam, phía trước là sông Cà Lồ. Đình kết cấu dạng chữ “đinh” gồm năm gian Đại đình và hai gian Hậu cung. Mái lợp ngói mũi hài, bốn góc đao cong hình vân lá hoá rồng, bờ nóc đắp nổi hình “lưỡng long chầu nguyệt”. Nội thất sáu hàng chân. Trang trí trên kiến trúc tập trung ở các bức cốn nách, kẻ, bẩy hiên chạm nổi, chạm lộng đề tài truyền thống: tứ linh (long, ly, quy, phượng), tứ quý (tùng, cúc, trúc, mai). Toà Hậu cung còn giữ được những nét điêu khắc những cụm mây, râu rồng cong thanh thoát mang đường nét kiến trúc nghệ thuật Hậu Lê.
Đình Hạ Xuân Lai còn lưu giữ nhiều di vật quý như: kiệu rước, hương án, bát bửu, long ngai được chạm khắc tỉ mỉ, trau chuốt và sơn son thếp vàng lộng lẫy. Đặc biệt trong đình còn lưu giữ cuốn thần phả và 8 đạo sắc phong của các triều vua ban sắc cho thần, cùng những tấm bia đá, hoành phi câu đối là nguồn sử liệu thành văn giúp cho việc nghiên cứu tìm hiểu về lịch sử, phong tục tập quán của nhân dân địa phương trong lịch sử. Hàng năm vào ngày sinh của Thần mùng 5 tháng giêng, ngày hoá mùng 10 tháng tư là các kỳ tế lễ lớn. Trong ngày hội đình Hạ Xuân Lai còn lưu giữ được tục đua thuyền trên sông Cà Lồ để tưởng nhớ lại công tích của đức Thánh Tam Giang.
Đình Hạ Xuân Lai đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1997./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01
