Đình Ba Dân

Đình Ba Dân thờ Nguyễn Phục, Nguyễn Bồ, Nguyễn Bặc và công chúa Quế Dương.

Nguyễn Bặc (924 - 979) quê ở Sách Bông, Đại Hữu, chân Đại Hoàng, nay là xã Gia Phương, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình. Ông là người cùng quê và kết nghĩa anh em với Đinh Bộ Lĩnh, suốt 24 năm (944 - 968) cùng Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, lập nên nhà Đinh. Ông là một vị tướng tài, được Đinh Bộ Lĩnh giao chỉ huy đánh thắng nhiều trận, trong đó có trận Cổ Điển. Sau khi 4 tướng Nguyễn Bồ, Nguyễn Phục, Cao Sơn, Đinh Thiết bị sứ quân Nguyễn Siêu (ở Tây Phù Liệt) bao vây giết chết, Đinh Bộ Lĩnh thân chinh cử Nguyễn Bặc chỉ huy quân tiên phong đánh tan 10 vạn quân Nguyễn Siêu vào ngày 15 tháng 7 năm Đinh Mão (967). Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi vua, phong cho Nguyễn Bặc là một trong tứ trụ triều đình. Năm 971, ông lại được phong là Khai quốc công thần, tức là vị tể tướng đầu tiên ở nước ta. Nguyễn Bặc được nhiều triều đại ca ngợi là một danh tướng, một bề tôi trung nghĩa, tiết liệt. Ông được dân lập đền thờ ở 34 nơi.

Đình Ba Dân toạ lạc trên một khu đất cao ở giữa làng. Đình có quy mô kiến trúc đồ sộ gồm nhiều nếp nhà ngang dọc. Từ ngoài đi vào, di tích gồm Tam quan, Phương Trung đình, Đại đình và Hậu cung.

Tàm quan xây theo kiểu chồng diêm 8 mái, ở các góc mái là hình rồng, hướng vào nóc. Chính giữa nóc là hình mặt trời. Trụ Tam quan xây gạch, cao to, trên cùng là hình hai con nghệ quay mặt vào nhau. Trên cột trụ của Tàm quan có các câu đối bằng chữ Hán.

Phương đình là ngôi nhà vuông, bên trên là 4 kẻ dài chạy từ cột cái tới nóc, 4 mái được đỡ bằng những kẻ dài có mộng từ cột cái qua cột hiện. Các đầu kẻ được chạm hình rồng lá; các đầu dư dưới xà được trang trí hình đầu rồng, râu xoắn của thời Nguyễn.

Trung đình là ngôi nhà 5 gian, bộ vì kèo làm theo kiểu chồng rường giá chiêng xà nách. Trên các bức cốn có chạm nổi các đề tài rồng cuốn thuỷ, rồng mây, hoa lá.

Qua hai dãy nhà dải vũ 3 gian là tới Đại đình. Đại đình là một ngôi nhà lớn, gồm 5 gian, lợp ngói ta, phía trước là cửa bức bàn bằng gỗ. Các vì đỡ mái được làm theo kiểu chồng rường giá chiêng và bẩy hiện. Trên các đầu dư chạm nổi hình rồng, mắt lồi, miệng ngậm ngọc, bờm uốn hình đạo mác. Trên các đầu bẩy đều trang trí hai mặt rồng lá, rồng mây, mai lão, trúc lão, phượng, long mã. Hệ thống cốn nách được trang trí cả hai mặt bằng kỹ thuật chạm lộng với đề tài rồng cuốn thuỷ, tứ quý.

Hậu cung gồm 3 gian, kết cấu đơn giản, kèo quá giang. Phía trong là cung cấm, có sàn gỗ cao. Mặt trước cung cấm là cửa bức bàn, bên trong đặt các hệ thống long ngai, bài vị và tượng của các vị thành hoàng làng.

Đình Ba Dân mang đậm dấu ấn kiến trúc thời Nguyễn (thế kỷ XIX), đề tài trang trí phong phú, đa dạng.

Đình Ba Dân (và chùa Long Quang tự) đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc, nghệ thuật năm 1994.

 Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01