Đình Nỏ Bạn

Căn cứ vào hệ thống Hán văn tại di tích thì đình Nỏ Bạn thờ Cao Sơn đại vương. Tương truyền vào đời nhà Trần (triều đại Việt Nam), bên Trung Quốc có nhà họ Cao tên là Khánh, gia thế vốn có tiếng tăm ở Vương Bảo Thái phải đi đến phương Nam sinh sống. Ông đến vùng Mái Nhà (sau đổi thành Phú Ốc) huyện Yên Mô, phủ Trường Yên, châu Ái, có núi non trùng điệp, sông nước uốn quanh là nơi đất đẹp của trời Nam. Ở đây ông Cao Khánh kết duyên với bà Trần Thị Tố, người xã Quang Liệt cùng bản huyện. Ông bà ăn ở nhân đức, hiền hòa nhưng hiềm nỗi con cái muộn mằn. Ông bà cầu trời khấn Phật, làm điều thiện. Lòng thành ứng nghiệm, bà Trần thị mang thai. Ngày 16 tháng ba năm Kỷ Tỵ, bà sinh được một người con trai tướng mạo khôi ngô. Ông bà vui mừng đặt tên con là Hiển, tự Cửu Trường. Thân mẫu mất sớm, ông được cha chăm sóc cho theo học trường Tiên Sinh. Năm Khánh Lịch thứ 6 triều Minh (Trung Quốc) mở khoa thi, Cao Hiển ứng thí đỗ Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân. Ông được triều Minh ban chức Mục thủ Ích châu, tặng hàm Quang lộc đại phu. Do có công lớn với triều ông được thăng tới chức Thừa tướng. Khi ấy ông coi phương Nam hơn 10 năm, đều làm điều thiện, chữa bệnh cho dân nên được nhiều người yêu mến.

Ông đi chu du khắp phương Nam, thấy nơi nào địa ấp hiểm trở kiên cố, ông đều cho dựng đồn binh. Nỏ Bạn là nơi ông chọn làm một hành cung đương thời. Khi ông đã 78 tuổi bèn xin nghỉ hưu tại quê nhà (Bảo Đài, Trung Quốc). Nhà vua phong làm Sinh thần đại vương hiệu là Quốc chủ đại vương, thọ 103 tuổi. Sau khi mất các nơi có hành cung của ông thờ tự thần hiệu Cao Sơn quốc chủ đại vương. Nhân dân thôn Nỏ Bạn tôn ông làm Thành hoàng làng. Đình Nỏ Bạn còn thờ phối hưởng hai vị tiến sĩ Nguyễn Đức (Thượng thư bộ Hình đời Lê Trung Tông) và Nguyễn Toàn (làm chức Tả thị lang bộ Binh đời Lê Dụ Tông) Đình Nỏ Bạn có Nghi môn Tả, Hữu mạc, Đại bái, Hậu cung.

Từ Nghi môn qua một khoảng sân rộng là đến Đại bái. Tòa Đại bái kết cấu 5 gian, mái lợp ngói ri, tường hồi bít đốc. Xưa, ngôi đình kết cấu 4 mái đao cong, đến thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đình Nỏ Bạn được sử dụng làm kho tàng quân sự, nên đã cải tạo hai gian chái, dải hạ bộ vì kẻ góc hồi làm mất 4 mái đao cong.

Tòa Đại bái kết cấu gồm 6 bộ vì trên 4 hàng cột gỗ. Bộ vì gian giữa kết cấu theo kiểu thượng chồng rường; hạ rường cốn, bẩy hiên. Điêu khắc trên bộ vì này chủ yếu là đặc trưng nghệ thuật thời Hậu Lê. Các đầu dư được tạo tác đầu rồng có các đạo mác mập dài bay thẳng về phía sau mang phong cách thế kỷ XVIII. Trên rường cốn là các con rồng có phong cách nghệ thuật trải từ thời Lê đến thời Nguyễn. Đặc biệt là những con rồng thời Lê, được chạm trong tư thế rất sống động, bay bổng bằng kỹ thuật chạm bong kênh tinh xảo.

Nối liền với tòa Đại bái là Hậu cung là phần kiến trúc tôn tạo sau này thay thế ban thờ gác lửng thành không gian riêng thờ thần.

Hiện tại, đình còn lưu giữ được bộ long ngai, bài vị trang trí nghệ thuật thời Lê, kiệu mui luyện điêu khắc thời Nguyễn, hai tượng phỗng ở tư thế quỳ chầu cao 87cm, hoành phi, cuốn thư.

Cách khuôn viên đình khoảng 30m về phía tây bắc còn có nhà bia lưu giữ tấm bia đá niên đại năm Vĩnh Thịnh thứ 14 (1718) ghi thân thế sự nghiệp hai vị tiến sĩ Nguyễn Đức (1497 - ?) và Nguyễn Toàn (1687 - 1736) được nhân dân thờ phối hưởng tại đình. Hai ông đều là người làng Nỏ Bạn, xã Vân Tảo, huyện Thường Tín.

Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01