Bác Hồ tặng thơ cụ Võ Liêm Sơn

14 tháng bị giải khắp các nhà  tù ở Quảng Tây (Trung Quốc) thời gian 1942 “ 1943 dường như đã luyện thêm ngòi bút của một nhà  nho am hiểu Hán học, và  các thể thức thơ cổ. Vượt lên trên hết là  thái độ ung dung tự tại của một chiến sĩ khát vọng tự do và  tấm lòng trắc ẩn với người lao khổ. Mạch thơ ấy được tiếp nối trong những năm đầu của cuộc kháng chiến ở Việt Bắc, đặc biệt là  năm 1948, Bác có chùm thơ chữ Hán như Nguyên tiêu (Rằm tháng giêng), Tặng Bùi Công (tặng cụ Bùi Bằng Аoà n), Thu dạ (Аêm thu), Báo tiệp (Tin thắng trận). à thơ phát triển: ung dung, vững tin ở kháng chiến, trường kử³ kháng chiến nhất định thắng lợi.

Bà i Tặng Võ Công (tặng cụ Võ Liêm Sơn) theo thể năm chữ, tám câu là  thi phẩm hoà  quyện giữa ý và  tình, giữa cách mạng và  nhân dân, giữa lý tưởng và  hiện thực, không còn cách bức. Nguyên văn: Võ Liêm Sơn lão tiên sinh nhã chính. Thiên lý công tầm ngã / Bách cảm nhất ngôn trung / Sự dân nguyện tận hiếu / Sự quốc nguyện tận trung / Công lai ngã hân hỉ / Công khứ ngã tư công / Tăng công chỉ nhất cú: /Kháng chiến tất thà nh công.

Bản dịch thơ: Ngà n năm cụ tìm đến Một lời trăm cảm thông Thử dân trọn đạo hiếu Thử nước vẹn lòng trung Cụ đến tôi mừng rỡ Cụ đi tôi nhớ nhung Một câu xin tặng cụ: Kháng chiến ắt thà nh công

(Hồ Chí Minh toà n tập, tập 5, NXB Chính Trị Quốc Gia, 1995)

Bác viết tặng cụ Võ, nhưng cũng là  viết cho mình, chăm chút đạo hiếu trung thử dân, thử nước. Thật quý hoá biết bao giữa phong cảnh thiên nhiên của thủ đô kháng chiến gió ngà n, hai mái đầu điểm bạc có dịp hà n huyên trò chuyện. Cụ Võ là  bạn học ở Huế với Bác những năm 1908 “ 1910. Nguyễn Tất Thà nh quê Nam Аà n (Nghệ An), Võ Liêm Sơn quê Can Lộc (Hà  Tĩnh). Vốn là  người ngay thẳng, bộc trực, thông minh, có bằng thà nh chung và  cử­ nhân (Hán học) nhưng đường hoạn lộ của cụ Võ trúc trắc. Bị huyửn chức tri huyện Duy Xuyên (Quảng Nam) do chống lại tên thương chánh người Pháp và  Tổng đốc Quảng Nam lúc đó bắt cụ phải đà n áp nhân dân trong các vụ sưu thuế. Từ đấy cụ chuyển sang giáo dục, viết văn, là m thơ. Những năm dạy ở trường Quốc học Huế, cụ Võ được nhiửu học trò yêu mến, sau nà y là  các nhà  cách mạng và  văn hoá nổi tiếng như Trần Phú, Hà  Huy Tập, Võ Nguyên Giáp, Tạ Quang Bử­u, Аà o Duy Anh, Nguyễn Khoa Văn... Cụ Võ có thời gian gần gũi và  giúp đỡ Phan Bội Châu khi nhà  chí sĩ thúc thủ an trí ở Huế. Cụ Võ cùng các học trò ở Huế tổ chức truy điệu cụ Phan Chu Trinh. Lòng yêu nước ở cụ Võ được thử­ thách khi bị Pháp bắt tù, và  cuốn sách Hà i văn “ tiểu phẩm viết theo lối hà i hước, châm biếm bị cấm (1928). Từ đấy, nhà  nho, người thầy giáo nuôi chí phản kháng chế độ thực dân, phong kiến, để rồi sau năm 1945 “ cách mạng thà nh công, cụ Võ tích cực tham gia chính quyửn mới và  được tín nhiệm bầu là m chủ tịch Mặt trận Liên Việt tỉnh Hà  Tĩnh và  liên khu 4.

Năm 1948, Võ Liêm Sơn được đi dự hội nghị Kháng chiến toà n quốc và  hội nghị Văn hoá toà n quốc ở Việt Bắc. Аó cũng là  cơ duyên cụ Võ được gặp Bác Hồ. Lần ấy Bác đã mời cụ Võ vử ở với mình bảy ngà y. Khi nhận được thơ tặng của bạn cũ, cụ Võ Liêm Sơn có thơ hoạ lại, cũng theo lối thể thơ năm chữ, tám câu. Nguyên văn: Kính tặng Hồ Chủ tịch. Phùng công hỉ công kiện / Chiến sự bách mang trung / Аối thoại duy dân quốc / Tương kử³ tại hiếu trung / Hùng tà i nguyên bất thế / Аại đạo bản vi công / Tương kiến trùng lai nhật / Kháng chiến dĩ thà nh công.

Tạm dịch thơ:

Gặp cụ mừng cụ khoẻ Việc quân bận vô cùng Chuyện trò chỉ dân nước Cùng tử một hiếu trung Tà i hùng đâu dễ có Аạo lớn cốt vì chung Ngà y ta gặp nhau lại Kháng chiến đã thà nh công

Cả hai bà i thơ tặng và  hoạ lại đửu chung một sợi chỉ đử: tin ở thà nh công của kháng chiến.

Khi chia tay người bạn cũ để vử lại khu 4, Hà  Tĩnh, cụ Võ được Bác Hồ tặng chiếc gậy có khắc dòng chữ: Tặng Võ Liêm Sơn tiên sinh.

Tiếc rằng không được nhìn thấy ngà y chiến thắng năm 1954, do bị bệnh, cụ qua đời năm 1949 tại quê nhà . Nhớ đến người bạn cũ, hễ biết có cán bộ đi qua Hà  Tĩnh, bao giử Bác cũng trân trọng nhử đến thắp hương trước mộ cụ Võ tử mối thâm tình đồng chí đồng hương.