Năm tôi ba tuổi, mẹ bồng bế tôi về quê ngoại, từ hồi ấy tới giờ tôi đã quên mất hình bóng của cha. Có lẽ nó cũng chỉ như những sợi khói bay lên, tan vào sương trong một chiều chúng tôi bới trộm khoai để nướng giữa đồng chiều tan tác gió. Rồi bị người ta bắt gặp, mỗi đứa ù chạy một nơi. Tôi vướng phải dây khoai, vồ xuống đất giãy giãy như con cá mắc cạn. Người đàn ông đưa bàn tay hộ pháp túm lấy tai tôi kéo lên. Tôi lồm cồm bò dậy, khuôn mặt lem nhem những vệt than nhăn nhúm. À, thằng con hoang, dám bày trò trộm vặt. Xéo về ngay. Lần sau còn thế thì no đòn đấy. Tôi ba chân bốn cẳng chạy ù té về nhà. Gió đập rát mặt tôi, văng vẳng tiếng quát dữ dằn và ác độc. Miếng khoai nướng như mắc nghẹn lại trong cổ họng, dâng lên một vị tủi hờn. Miếng khoai ấy trôi suốt tuổi thơ tôi mà vẫn nghẹn.

Quê ngoại tôi nghèo như bao miền quê khác. Nhà bà ngoại tôi cũng thật nghèo. Chỉ có bà, mẹ và tôi ở trong ngôi nhà ba gian. Những mùa lúa đi qua rồi đến những mùa khoai nuôi tôi lớn. Năm nào cũng đắp đổi lúa – khoai. Quê ngoại tôi là đất trồng khoai ngon nổi tiếng. Người ta vẫn gọi khoai Mơ, hình như ngày xưa còn mang vào cả cung tiến vua nữa đấy. Chẳng biết có thật không, nhưng nếu vua chúa ăn mãi sơn hào hải vị chán ngấy rồi thì thưởng thức món khoai lang như chúa Trịnh Sâm ăn cơm với rau muống chấm tương lại chẳng ngon biết mấy. Những ngày tháng Chạp, trong cơn gió bấc sắt se, tấm áo tôi ướt đầm vì oằn lưng ra dỡ  khoai cho kịp vụ. Những củ khoai no tròn, căng mẩy được xới tung khỏi đất, lộ ra lớp vỏ nâu hồng. Mùi nhựa khoai hăng hăng, ngai ngái xộc vào mũi tôi. Nhựa khoai dính keo lại ở bàn tay, rửa mãi cũng không sạch nổi. Được mùa khoai là được mùa no ấm. Khoai mới mang về, mẹ còn xếp thành từng đống: loại to, loại nhỡ, loại nhỏ. Còn các củ sứt sẹo, dím, hà thì cũng được xếp riêng ra. Tôi tần ngần ngồi trên những đống khoai, lẩm bẩm bài ca dao vừa học: “Người ta thách lợn thách gà/ Còn em thách cưới một nhà khoai lang/ Củ to thì để mời làng/ Còn như củ nhỏ họ hàng ăn chơi…”. Liệu sau này, có người con gái nào ưng bụng với cái nhà khoai này của tôi không? Hay phận tôi cũng chỉ như một củ khoai thừa, mãi nằm trong tấc đất sâu mà người đời quên cày xới?

Những đống khoai lũ lượt ra đi để quần áo, sách vở, đồ ăn thức uống trở về. Mẹ giữ lại đống khoai củ nhỏ để chúng tôi ăn dần dù vẫn biết lũ trẻ quê nghèo ngán khoai lên tận cổ. Đống khoai thừa thẹo cho lợn gà ăn. Đống khoai củ nhỡ mẹ bán buôn cho người ta. Còn riêng đống khoai củ to, hằng ngày mẹ đạp xe thồ từng ít một lên phố bán. Mẹ bảo bán lẻ thế mới được giá, nhìn mà xem, những củ khoai, no tròn như những chú lợn con. Mười củ như một, chẳng củ nào thừa thiếu tẹo nào. Nhìn bóng mẹ liêu xiêu trên chiếc xe thồ khuất sau rặng tre, vị khoai nướng trong tôi lại dâng lên nghẹn họng.

Bà mất đúng vào mùa dỡ khoai, khi những ngày cuối cùng của năm ùa vào lòng người niềm xót xa luyến tiếc. Miếng khoai nướng trên tay tôi rớt xuống một màu vàng óng ả, như một vệt nắng muộn hắt vào khuôn mặt bà trong khoảnh khắc cuối cùng ở trần gian. Chiều thu giữa cánh đồng mênh mang, bà nằm đó, im lìm giữa bạt ngàn xanh của những dây khoai vướng vít. Tôi đặt lên mộ bà những củ khoai ngon nhất. Bà ơi, mùa khoai mới lại về!

Giờ đây, không ai còn nhắc tôi là một đứa con hoang. Người đàn ông có bàn tay hộ pháp cũng đã về với đất. Cánh đồng vẫn ngằn ngặt xanh màu khoai lang non mỡ để chắt chiu từng dòng sữa nuôi củ béo tròn. Con đường về làng tôi giờ đã mở rộng thênh thang, một lối lên Yên Kì, một lối lên Trung Hà, còn một lối đâm qua cánh đồng làng tôi. Chỗ ngã ba ấy người ta họp chợ, bày bán toàn khoai. Tiếng những bà, những mẹ, những chị, những em xôn xao trong chiều. Khoai Mơ đây! Tiếng mời ngọt như mật nhỏ xuống từ những củ khoai nướng nóng hổi trong một chiều đông ngập gió.