Là m phép tính nhanh từ thời điểm vua Lê Thái Tổ hoà n kiếm năm 1428 đến nay, cụ rùa đang ở khu điửu dườ¡ng cũng ngót nghét 600 tuổi. Thế nhưng, trong tất cả những công trình nghiên cứu, rùa thọ nhất chỉ sống được 160 năm. Cụ rùa hồ Gươm dù không phải là rùa và ng được vua Lê trả gươm, thì vẫn có thể là hậu duệ của rùa thần, nhiửu người lập luận.
Từ truyửn thuyết
Hơn 5 thế kỷ đã trôi qua, truyửn thuyết vử hồ Gươm, rùa và ng và thanh thần kiếm Thuận Thiên mà Bình Định vương Lê Lợi hoà n trả sau khi đánh tan 10 vạn quân Minh hung bạo... vẫn sống mãi trong đời sống tâm linh của người Việt Nam.
Theo cách kể trong dân gian, trong sách, trên các văn bia, truyửn thuyết có đôi chỗ khác nhau nhưng đửu tự trung: Ngà y 15 tháng 4 năm Mậu Thân (1428), Lê Lợi lên ngôi Hoà ng đế tại điện Kính Thiên ở thà nh Đông Đô (Thăng Long, Hà Nội). Nhân một buổi đẹp trời, vua ngự giá ra chơi hồ Tả Vọng (còn gọi là hồ Lục Thủy vì nước xanh sẫm), thuyửn rồng vừa đến giữa hồ, bỗng dưới nước nổi lên một rùa và ng rất to.
Rùa bơi đến trước thuyửn rồng, cúi đầu như có ý bái lạy và cất tiếng: Việc nước đã xong, xin bệ hạ hoà n lại kiếm thần!. Khi đó, nhà vua liửn phán: Khi ta dựng cử khởi nghĩa, Đức Long Quân đã cho ta mượn thanh bảo kiếm, nay việc lớn đã xong, người sai phái sứ thần đến đòi, ta đã trao trả lại. Vua tung gươm, rùa và ng liửn đớp lấy lặn xuống nước mất tăm và từ đấy, hồ có tên là Hoà n Kiếm (dân gian quen gọi là hồ Gươm).
Vấn đử là ở chỗ truyửn thuyết xuất hiện khi Lê Thái Tổ còn sống hay sau khi đã qua đời thì không thể xác định được. Tuy nhiên, chuyện trả kiếm cho thần rùa là một mô típ độc đáo thường gặp trong truyện kể dân gian và nó thể hiện sâu sắc ý nguyện yêu chuộng hòa bình của dân tộc Việt. An Dương Vương được thần Kim Quy cho mượn bảo kiếm để chém gà tinh trắng. Khi xây thà nh ốc xong, nhà vua đã trả kiếm cho thần. Thần Kim Quy còn cho An Dương Vương mượn móng của mình là m lẫy nử thần, nhưng khi dẹp tan quân xâm lược Triệu Đà , nhà vua lại không trả cho thần nên xảy ra cơ sự: Triệu Đà lập kế tráo lẫy nử rồi đem quân vây đánh Loa thà nh khiến An Dương Vương phải chịu cảnh nước mất nhà tan. Do vậy, Lê Thái Tổ đã nhớ tới bà i học: cái gì đã mượn thì phải trả, phải biết ơn người đã giúp mình dựng nên nghiệp lớn, phải trung tín, thủy chung.
Thế nhưng, từ chi tiết vua Lê hoà n kiếm, nảy sinh điửu khó hiểu là tại sao nơi mượn và trả gươm thần không phải là một? Nơi mượn rõ là tại sông Lương (một đoạn của sông Chu thuộc địa phận Thanh Hóa ngà y nay), còn nơi trả gươm lại là hồ Lục Thủy nằm giữa kinh thà nh Đông Đô?
Theo lý giải của một số sử gia, Lê Thái Tổ chọn địa điểm mượn - trả gươm theo chu trình từ Tây sang Đông, hà m ý nghĩa triết học Mử¹ học à Đông. Mượn gươm ở phương Tây là nơi mặt trời lặn, ngụ ý, thời cuộc lúc đó đen tối, bi thảm. Trả gươm ở phương Đông, là nơi mặt trời mọc, thể hiện vận hội nước nhà hưng thịnh, một rạng đông, một bình minh mới bắt đầu. Và thực tế, sau cuộc chiến thắng giặc Minh, nước Đại Việt đã ca khúc khải hoà n và mở nửn thái bình thịnh trị dà i lâu trong lịch sử.
Đến hiện tại
Vua Lê Thái Tổ đã mất, gươm thần cũng không rõ ở đâu, nên chứng tích lịch sử còn lại theo truyửn thuyết là hồ Gươm và ... có thể thêm cụ rùa vừa bị quây bắt chữa bệnh ngà y 3/4 vừa qua. Tuy nhiên, việc cụ rùa hiện tại có phải là hậu duệ của rùa thần vẫn là điửu tranh cãi, chưa thể khẳng định sớm chiửu.
Sách Đại Việt sử ký toà n thư ghi chép vử sự xuất hiện của loà i rùa rất sớm ở Thăng Long. "Rùa có từ rất lâu đời ở Thăng long, điửu đó không có gì phải bà n. Nhưng đi tìm dấu tích rùa có từ mấy trăm năm trước là điửu vô cùng khó, nên cũng chưa thể khẳng định cụ Rùa đang sống ở Hồ Gươm có phải là hậu duệ của rùa trong truyửn thuyết hay không", nhà nghiên cứu Bùi Thiết nhấn mạnh.
Trong khi đó, GS Hà Đình Đức, người được coi là bử nhiửu công nhất để nghiên cứu vử rùa hồ Gươm, khẳng định có 4 cụ rùa. Cụ thể: trong hồ hiện nay còn lại duy nhất một cụ - đang được chữa bệnh. Hai cụ bị chết, tiêu bản xác một cụ được trưng bà y ở đửn Ngọc Sơn, bộ xương cụ kia hiện đang được trưng bà y tại Bảo tà ng Hà Nội. Một cụ nữa hiện không còn lưu dấu tích vật chất nhưng qua lời kể của nhà văn Đà o Quang Thép (lúc còn là Trưởng ban biên tập Đà i Phát thanh và Truyửn hình Hà Nội ở 47 Hà ng Dầu), và o năm 1963, sau một đợt mưa lớn, nước hồ Gươm trà n bử, cụ rùa bò lên vườn hoa Chí Linh (nay là vườn hoa Lý Thái Tổ), bị một nhóm tuần tra bắt gặp, đã tròng dây và o cổ, kéo vử trụ sở, sau đó là m thịt...
GS Lê Trần Bình, Viện Công nghệ Sinh học (ĐH Quốc gia Hà Nội) và các cộng sự đã có một công trình nghiên cứu gần 10 năm vử nguồn gốc rùa hồ Gươm, cho rằng cụ rùa gắn liửn với truyửn thuyết hoà n kiếm cho rùa và ng được ghi trong Lam Sơn thực lục do chính Lê Thái Tổ viết sau khi lên ngôi, tính đến nay đã 582 năm là hoà n toà n có cơ sở. Đồng quan điểm, ông Tim McCormarck, điửu phối viên Chương trình Bảo tồn rùa châu à (ATP) cho rằng, cụ rùa hiện tại cũng có thể là hậu duệ của cụ rùa trong truyửn thuyết, bởi đây là vùng phân bố và sinh sống lâu đời của loà i rùa nà y dù không có những bằng chứng lịch sử ghi nhận lại.
Dù rùa hồ Gươm là hậu duệ của rùa thần hay không thì chẳng nhà sử học nà o có thể ngược thời gian trở vử Hà Nội trong thế kỷ 15 và kiểm chứng. Song, một thực tế là người dân cả nước đửu rất quan tâm tới bệnh tình và sức khửe cụ. à”ng Lê Xuân Kử³, ở thị trấn Thọ Xuân, hiện là Phó chủ tịch Hội đồng họ Lê ở Thanh Hóa, cho biết: Thời gian qua, chúng tôi rất quan tâm đến tình hình sức khoẻ của cụ rùa. Mong muốn lớn nhất là Cụ tai qua nạn khửi. Hội đồng họ Lê ở Thanh Hóa thường xuyên liên lạc với GS Hà Đình Đức để nắm thêm tình hình.
