Thân mang nhiửu cà nh hình trụ, mọc xoắn và o nhau nhẵn và có gai cong nhọn, những cà nh nhử biến đổi thà nh lá gọi là diệp chi hình lườ¡i liửm, có mặt cắt 3 góc, dà i 2-3cm, đầu nhọn. Lá thật nhử như vảy. Hoa nhử mà u trắng mọc ở nách lá. Quả mọng hình cầu đường kính 5-6mm.
Mô tả cây
Thiên môn đông còn có tên là dây tóc tiên, thiên môn, thiên đông, dù mà o sam (Dao), mằn săm (Tà y), co sin sương (Thái), sùa sú tùng (H™mông). Tên khoa học Asparagus cochinchinensic (Lour) Merr. Thuộc họ Thiên môn Asparagaceae.
Theo các tác giả Phạm Hoà ng Hộ (Cây thuốc và động vật là m thuốc Việt Nam & Cây cử Việt Nam) mô tả quả chín mà u trắng hoặc và ng ngà rồi trắng.
Tác giả Đỗ Tất Lợi và Võ Văn Chi: mô tả quả chín mà u đử.
Trong khi chúng tôi thấy ở Vĩnh Long quả chín mà u đử, còn ở Bình Thuận quả chín lòng đử trứng gà (mà u chín trái lê-ki-ma).
Tác dụng dược lý
Theo tà i liệu cổ: thiên môn có vị ngọt đắng, tính đại hà n và o hai kinh phế và thận. Có tác dụng dườ¡ng âm, nhuận táo, thanh nhiệt hóa đửm. Dùng chữa phế ung hư lao, thổ huyết ho ra máu, tiêu khát (đái tháo đường). Nhiệt bệnh tâm nhiệt hao tổn, tiện bí. Những người tử³ vị hư hà n tiết tả (đi tiêu phân lửng) không dùng được.
Bộ phận dùng: rễ củ. Thường thu rễ và o mùa khô ở những cây từ 2 năm tuổi trở lên, loại bử rễ con, tẩm nước cho mửm rồi đồ qua, lúc rễ còn nóng, bóc vử bử lõi, phơi hay sấy khô.
Chú ý đừng ngâm nước quá lâu tác dụng sẽ kém.
Một số đơn thuốc sử dụng có thiên môn
Cao tam tà i: thuốc bổ toà n thân, bổ tinh khí: nhân sâm 4g, thiên môn 10g, thục địa 10g, nước 600ml sắc còn 200ml. Chia là m 3 lần uống trong ngà y. Đông y quan niệm người (nhân), trời (thiên) và đất (địa) là một khối thống nhất và do đó là 3 yếu tố (tam tà i) của vũ trụ. Nay gộp 3 yếu tố đó trong một thang thuốc. Có thể dùng thang nà y ngâm rượu uống rất tốt.
Chữa lở miệng lâu năm: thiên môn, mạch môn đửu bử lõi, huyửn sâm, cả 3 vị bằng nhau, tán nhử, luyện với mật, viên bằng hạt táo. Mỗi lần ngậm 1 viên. Toa nà y có thể là m nước trà uống hà ng ngà y, với liửu 4g mỗi loại liên tục từ 10- 30 ngà y.
Ho đửm, thổ huyết, hơi thở ngắn: thiên môn, mạch môn, ngũ vị tử, sắc thà nh, luyện với mật mà uống. Ngà y uống 4-5g cao nà y.
Giới thiệu cách là m đẹp da mặt cho phái nữ mà chúng tôi sử dụng củ thiên môn có hiệu quả: lấy 10 củ thiên môn rửa sạch, lột vử đập dập, bử lõi cho và o xoong nhử, cho và o 3 chén nước đun lửa nhử khoảng 30 phút, đổ nguội lấy nước rửa mặt, lấy bã chà nhẹ lên mặt nhiửu lần. Mỗi ngà y là m 1 xuất tùy lúc rãnh, liên tục 10-30 ngà y là đã thấy hiệu quả, dùng cà ng lâu cà ng tốt. Có tác dụng trên da mặt nhửn, nhiửu mụn có khi sưng tấy bội nhiễm, dị ứng da do mử¹ phẩm. Dùng lâu da rất mịn.
Chú ý: nếu người có bức rứt, táo bón, khô khát nên uống thêm nước thiên môn mỗi ngà y 1 ly nhử = 100ml. Không dùng thiên môn để chế biến (nghi ngử có chất bảo quản) chỉ dùng củ tươi mới có tác dụng.