'Nhị Hà quanh bắc sang đông'

HNMCT| 14/12/2020 07:14

Xa xưa, sông hồ ở miền Bắc chằng chịt, có sông lớn, sông nhỏ. Sông lớn nhất miền Bắc là sông Hồng, từ biên giới Việt - Trung chảy qua các tỉnh miền núi, trung du, kinh thành Thăng Long và các tỉnh Đồng bằng Bắc Bộ rồi đổ ra biển. Thế nhưng đoạn qua Thăng Long lại có tên là Nhị Hà (còn tên gọi khác nữa là Nhĩ Hà), xưa có câu ca dao: “Nhị Hà quanh bắc sang đông/ Kim Ngưu, Tô Lịch là sông bên này”.

'Nhị Hà quanh bắc sang đông'
Cầu Nhật Tân bắc qua sông Hồng. Ảnh: Linh Tâm

Gọi là Nhị Hà vì đoạn sông này có bãi giữa rất dài và rộng, dòng chảy bị chia làm hai. Một quan điểm nữa cho rằng gọi Nhĩ Hà là vì đoạn sông Hồng chảy qua Hà Nội uốn cong như hình cái tai.

Thăng Long là kinh đô, đầu não của các chế độ phong kiến Việt Nam nên đê Nhị Hà bao quanh thành đắp cao hơn đê các tỉnh. Thế nhưng những năm mưa to, lũ lớn, đê bị vỡ, nước tràn cả vào thành. Từ đời Lý cho đến Trần, Lê, Nguyễn, lũ lụt và đê vỡ xảy ra thường xuyên. Năm 1884, nước lớn tràn vào khu nhượng địa Đồn Thủy gây ngập úng khiến quân Cờ Đen đang bao vây người Pháp ở đây phải rút vội. Năm 1915, đê Liên Mạc vỡ khiến cả vùng phía tây Hà Nội chìm trong nước.

Không có đoạn sông Hồng nào lại thường xuyên đổi dòng như đoạn chảy qua Hà Nội. Vì đổi dòng nên cuối thế kỷ XVII, cát bồi ở khu vực Nhật Tân đã lấp cửa sông Thiên Phù, con sông chảy xuống ngã ba Giang Tân (tương ứng chợ Bưởi ngày nay) cấp nước cho sông Tô Lịch. Ở phía đông, cát cũng lấp cửa sông Đuống nên vua Minh Mạng phải cho nạo vét hai bên bờ để thông dòng chảy, tránh nước lũ gây áp lực làm vỡ đê ở Hà Nội, và cũng là để thuyền bè đi lại dễ dàng. Nhị Hà còn cung cấp nước cho sông Tô Lịch. Sông này đóng vai trò quan trọng cho giao thông từ đông sang tây Hà Nội.

Thời Hậu Lê, Hà Khẩu là nơi sầm uất, không chỉ thuyền buôn từ các tỉnh về mà còn có cả thuyền buôn của nước ngoài. Vai trò của Nhị Hà trong vận chuyển hàng hóa, buôn bán là vô cùng quan trọng. Nhưng, có một điều quan trọng khác là nhờ Nhị Hà mà sinh ra một số phố có tên Hàng. Hà Khẩu ban đầu là buôn bán các sản phẩm bằng cói, trong đó có buồm (bao đựng hàng đan bằng cói), vì thế, phố này có tên là Hàng Buồm. Còn phố Hàng Mắm là bến đỗ của người xứ Nghệ mang nước mắm ra bán ở kinh đô. Cuối thế kỷ XIX, người Pháp lấp sông Tô Lịch, vì thế Hà Khẩu cũng không còn.

Cuối thế kỷ XVIII, sát đê Yên Phụ (khu vực An Dương ngày nay) có bến đò lớn, quanh năm tấp nập thuyền từ Hà Nam chở đá về đây bán cho lò nung vôi Thạch Khối. Trong bài Tụng phú Tây Hồ của Nguyễn Huy Lượng viết năm 1802 có câu: “Lò Thạch Khối khói bay nghi ngút”. Thế nhưng hơn 20 năm sau, bến này bị cát bồi, lò Thạch Khối cũng không còn.

Hai bên bờ Nhị Hà có nhiều địa danh gắn liền với chiến thắng chống giặc ngoại xâm. Bến Đông Bộ Đầu (có nghĩa là bến đỗ phía đông, tương ứng với chùa Hòe Nhai ngày nay) thời Trần là nơi luyện tập thủy quân của triều đình. Đầu năm 1258, quân Nguyên - Mông tiến vào thành Thăng Long. Ngày 31-1 năm đó, quân nhà Trần rút khỏi thành Thăng Long về Thiên Mạc. Thành không bóng người nên quân Nguyên - Mông dễ dàng chiếm thành. Ngày 29-1, vua Trần Thái Tông dẫn quân ngược dòng Nhị Hà tiến đánh Đông Bộ Đầu. Bị đánh bất ngờ, quân Nguyên - Mông thua trận, rút chạy khỏi Thăng Long.

Một địa danh khác cũng gắn với chống quân xâm lược là bến Bồ Đề nằm bên kia sông Hồng. Bồ Đề xưa cũng là tên một bến nước thuộc làng Phú Viên (nay là phường Bồ Đề, quận Long Biên). Cuối năm 1426, Lê Lợi đem quân từ Lam Sơn (Thanh Hóa) ra đánh quân Minh, đã đóng quân ở đây để vây thành Đông Quan. Doanh trại của nghĩa quân Lam Sơn có hai cây bồ đề lớn nên còn được gọi là “dinh Bồ Đề”. Sau khi đánh tan quân Minh, từ bến Bồ Đề đã diễn ra cuộc diễu thủy binh đến Đông Bộ Đầu. Tiếng trống giục binh liên hồi làm rộn rã khúc sông với sự hò reo cổ vũ của dân chúng hai bên bờ trong ngày hội mừng chiến thắng.

Cùng với địa danh gắn với chiến thắng giặc ngoại xâm, hai bên bờ sông Nhị còn có nhiều địa danh dân sinh nổi tiếng như bến Móc (nay là chân cầu Long Biên), một bến đò ngang lớn nhất Thăng Long dẫn sang bên kia là Ái Mộ, từ bến này nối với đường Thiên Lý lên cửa khẩu Lạng Sơn. Phía bên kia Nhị Hà có làng gốm Bát Tràng, không chỉ nổi tiếng về các sản phẩm gốm sứ mà còn nổi tiếng về làm gạch.

Trước khi Pháp chiếm Hà Nội và Bắc Kỳ, thuyền bè đi lại tự do, không phải đăng ký số hiệu nhưng từ khi Pháp quản lý, họ bắt đăng ký và nộp thuế. Ở Hà Nội có bến tàu thủy Cột đồng hồ chuyên đưa khách đi Nam Định, Hải Phòng, Thái Bình. Trong cuộc đua đường sông, hãng Bạch Thái của nhà tư sản Bạch Thái Bưởi đã cạnh tranh và thắng hai hãng tàu sông lớn của Pháp và Hoa kiều vào đầu thế kỷ XX.

(0) Bình luận
  • Bảo tàng Mỹ thuật ở giữa làng quê (huyện Ba Vì)
    Xứ Đoài là một vùng đất tối cổ - vùng địa văn hoá, địa thi hoạ - nơi mà con người có thể trải nghiệm đời mình trong hệ sinh thái tự nhiên của vùng đất, đi qua những truyền thuyết, cổ tích, để từ đó tạo nên tâm tính, giọng nói đặc trưng của con người xứ Đoài. Nắng và gió, núi và sông xứ Đoài đã gợi cảm hứng sáng tác cho một Tản Đà, một Quang Dũng và nhiều thi nhân, hoạ sĩ: từ Tô Ngọc Vân, Nguyễn Gia Trí đến Sĩ Tốt, Nguyễn Tiến Chung, Nguyễn Tư Nghiêm, Nguyễn Sáng... và những thế hệ văn nghệ sĩ sau này, ở họ đều có những sáng tác xuất sắc về xứ Đoài.
  • Bảo tàng Chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày (huyện Phú Xuyên)
    Đi khắp các vùng miền của Tổ quốc, những cựu tù binh Phú Quốc đã sưu tầm kỷ vật, di vật, tranh ảnh có liên quan đến các nhà tù trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược mà đồng đội và các ông đã trải qua. Hơn 20 năm kiếm tìm và góp nhặt, Bảo tàng Chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày, do chính những người cựu tù năm xưa thành lập là những minh chứng chân thực về một thời oanh liệt và hào hùng của dân tộc.
  • Bảo tàng Quê hương phong trào chiếc gậy Trường Sơn (huyệnỨng Hoà)
    Hoà Xá là một làng quê nằm sát bờ tả sông Đáy, thuộc vùng ven chiêm trũng Khu Cháy. Nơi đây sớm có phong trào cách mạng ngay từ những năm 1930, là hậu phương trung thành của cuộc kháng chiến chống Pháp. Trong công cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Hòa Xá được xem là quê hương của phong trào động viên thanh niên lên đường “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” và câu chuyện huyền thoại “chiếc gậy Trường Sơn”.
  • Khu Cháy, Bảo tàng Khu Cháy - một địa chỉ đỏ về truyền thống đấu tranh cách mạng ở Ứng Hoà, Phú Xuyên
    “Khu Cháy” là thuật ngữ để nói về một khu du kích trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp gồm 22 xã ở phía nam huyện Ứng Hoà và tây huyện Phú Xuyên, Hà Nội.
  • Bảo tàng Tổng cục II (quận Hoàng Mai)
    Toạ lạc tại số 322 đường Lê Trọng Tấn, quận Hoàng Mai, Hà Nội trên khuôn viên rộng 3.500m2, gồm 2 tầng nhà và phần trưng bày ngoài trời, Bảo tàng Tổng cục II hiện lưu giữ 5.830 hiện vật, trong đó có nhiều hiện vật quý hiếm gắn liền với cuộc đời hoạt động của nhiều chiến sĩ tình báo xuất sắc của Quân đội nhân dân Việt Nam. Với chức năng phục vụ công tác nghiên cứu, tham quan học tập, giáo dục truyền thống, Bảo tàng Tổng cục II chính thức được Bộ Văn hoá - Thông tin công nhận nằm trong hệ thống các bảo tàng cấp 2 toàn quân.
  • Bảo tàng Binh chủng Thông tin (quận Ba Đình)
    Bảo tàng Binh chủng Thông tin thuộc loại hình bảo tàng lịch sử chuyên ngành quân sự, là thể chế văn hoá, có chức năng bảo quản và trưng bày các sưu tập về lịch sử Binh chủng Thông tin liên lạc nhằm phục vụ nhu cầu nghiên cứu, giáo dục, tham quan và hưởng thụ văn hoá của cán bộ, chiến sĩ trong Binh chủng và nhân dân, bạn bè quốc tế.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
  • UNESCO trao Bằng công nhận Công viên địa chất toàn cầu Lạng Sơn
    Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn là minh chứng rõ nét cho nỗ lực gìn giữ và quảng bá di sản văn hóa Việt Nam cùng với các di sản văn hóa phi vật thể như tín ngưỡng thờ Mẫu, hát Then của người Tày, Nùng, Thái...
  • 9 tựa sách hay trong Tủ sách gia đình của Nhã Nam
    Ngày Gia đình Việt Nam 28/6 là dịp để mỗi người lắng lại, cảm nhận rõ hơn giá trị của tình thân, của những khoảnh khắc bên nhau giản dị mà quý giá. Trong nhịp sống hiện đại, một trong những cách đẹp đẽ để giữ gìn và bồi đắp sợi dây gắn kết gia đình chính là cùng nhau đọc sách – những cuốn sách đầy yêu thương, sẻ chia và thấu cảm. Hiểu được điều đó, Nhã Nam đã kỳ công tuyển chọn và xây dựng Tủ sách Gia đình. Đây là những cuốn sách giúp nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, lan tỏa giá trị yêu thương trong mỗi mái ấm, để mỗi em bé đều được lớn lên trong vòng tay chan chứa hạnh phúc của gia đình.
  • Phu nhân Tổng Bí thư và Tổng Giám đốc UNESCO tham dự triển lãm ảnh "Chúng tôi có thể"
    Các tác phẩm là sản phẩm tiêu biểu của dự án “Chúng tôi CÓ THỂ” – sáng kiến phối hợp giữa UNESCO và Bộ Giáo dục và Đào tạo, hướng đến mục tiêu trao quyền học tập và phát triển toàn diện cho phụ nữ và trẻ em gái dân tộc thiểu số tại các vùng khó khăn.
  • Người đẹp Phú Yên Hà Trúc Linh đăng quang Hoa hậu Việt Nam 2024
    Hà Trúc Linh - 21 tuổi, quê Phú Yên, sinh viên Đại học Tài chính Marketing TP HCM - vượt top 24 để đoạt vương miện Hoa hậu Việt Nam 2024.
  • Ra mắt sách “Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn"
    Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vừa ra mắt cuốn sách "Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn", tuyển chọn các bài viết tiêu biểu của nữ trí thức trên tuần báo Phụ nữ tân văn – một diễn đàn quan trọng trong phong trào nữ quyền Việt Nam đầu thế kỷ XX. Ấn phẩm dày 600 trang, do Đoàn Ánh Dương biên soạn và giới thiệu, được phát hành trên toàn quốc từ tháng 6/2025.
  • Hà Nội nêu cao tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”
    Tại kỳ họp thứ 24 (kỳ họp chuyên đề) diễn ra sáng 27/6, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI, nhiệm kỳ 2021-2026 đã thông qua Nghị quyết về phân cấp quản lý nhà nước một số lĩnh vực kinh tế - xã hội trên địa bàn Thành phố, bảo đảm thực hiện đúng phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
  • Phát động cuộc thi ảnh báo chí 'Việt Nam trên hành trình đổi mới’
    Cuộc thi ảnh báo chí “Việt Nam trên hành trình đổi mới” do Báo Nhân Dân phối hợp Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức nhằm tuyên truyền, quảng bá hình ảnh đất nước, con người, những thành tựu về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa cũng như vị thế của Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế trong quá trình 40 năm đổi mới.
  • Hà Nội sửa đổi, bổ sung quy định phân cấp nguồn thu, chi để mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hoạt động hiệu quả
    Để có cơ sở điều chỉnh, giao dự toán ngân sách năm 2025 cho các xã, phường sau sắp xếp đảm bảo nguồn ngân sách để thực hiện các nhiệm vụ được giao từ ngày 1/7/2025, HĐND Thành phố Hà Nội ngày 27/6 đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số nội dung quy định tại Nghị quyết số 22/2022/NQ-HĐND ngày 08/12/2022 về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách, định mức phân bổ ngân sách Thành phố và tỷ lệ phần trăm phân chia nguồn thu giữa các cấp ngân sách giai đoạn 2023-2025.
  • Trình chiếu loạt phim đỉnh cao của Hàn Quốc tại Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần 3
    Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần 3 diễn ra từ ngày 29/6 – 5/7 sẽ có nhiều hoạt động hấp dẫn, đặc biệt khán giả sẽ có cơ hội gặp gỡ nhiều diễn viên Hàn Quốc.
  • Festival Nông sản Hà Nội: Thúc đẩy mô hình canh tác, chế biến và tiêu dùng nông sản gắn với văn hóa – du lịch
    Từ ngày 26 - 29/6/2025, tại quận Tây Hồ, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội phối hợp UBND quận Tây Hồ tổ chức Festival Nông sản Hà Nội lần thứ 4 – sự kiện xúc tiến thương mại nông nghiệp thường niên đang ngày càng khẳng định vị thế là điểm hẹn lớn của người tiêu dùng và các nhà sản xuất nông sản trên cả nước.
'Nhị Hà quanh bắc sang đông'
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO